نام علمی:
vinifera
تیره:
Vitaceae
انگور (نام علمی: vinifera) سردهای از درختان خانواده انگورسانان Vitaceae است. در این خانواده حدود ۱۱ جنس و بیش از ۶۰۰ گونه وجود دارد. مهمترین جنس این خانواده جنس انگور است. این گیاه حالت بوتهای و رونده دارد و دارای پیچک در مقابل بعضی از برگها میباشد.
انگور، میوه نرمپوست و شیرهداری است که از درخت انگور به عمل میآید. درخت انگور، مو (تلفظ: مُؤ) نامیده میشود. مو یکی از قدیمیترین گیاهانی است که انسان کاشتن آن را آموخت. در کتابهای دینی کهن و در بسیاری از اسطورهها و سرودههای ملل نام انگور و موستان بسیار آمدهاست.
انگور در تمام مناطق معتدل جهان میروید. بیش از ۲۰ هزار نوع انگور در سراسر جهان میروید اما همه آنها از انگور وحشی خاور نزدیک و انگور وحشی آمریکای شمالی نتیجه شدهاند. گاهی انگور را کشمش میکنند.
انگور خشک کرده را کشمش مینامند. از انگور، آب انگور، ژله، مربا، و شراب میسازند. از پوست و دانه آن هم محصولات مختلف تهیه میشود. محلی که مو یا درخت انگور بسیار در آن کاشته شود موستان یا تاکستان نامیده میشود. مو را باید هر چند گاه هرس کرد زیرا این کار سبب میشود که میوه بیشتری به بار آورد. در بیشتر موستانها داربستهای میسازند تا مو بتواند از آنها بالا رود. بزرگترین دشمن مو بیماری مخصوص ریشه مو است.
میوه انگور به نوع دانهدار و بیدانه تقسیم میشود. هر یک از این دو جور در رنگهای سرخ و سیاه و زرد و تقریباً سبز دیده میشوند. این میوه در مناطقی که حداکثر دمای آن بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد و حداقل آن کمتر از ۱۵ درجه زیر صفر نباشد بهتر رشد میکند.
کشور ایران دهمین تولیدکننده انگور دنیاست که حدود ۳٫۳ درصد از کل تولید انگور دنیا را به خود اختصاص دادهاست. انگور شهرستان کاشمر در خراسان رضوی معروفیت زیادی دارد ایران در سالهای ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ پس از کشورهایی مانند چین، ایتالیا، ایالات متحده، اسپانیا، فرانسه، ترکیه، شیلی، آرژانتین و هند، با سطح زیر کشت بیش از ۲۸۰۰ کیلومتر مربع و دارای تولید سالانه بیش از ۲۲۵۰۰۰۰ تن انگور میباشد.
خواص دارویی
تقریباً ۱۵۱ گرم انگور که معادل یک فنجان است، صفر درصد چربی و ۲۷ گرم کربوهیدرات و قند دارد ضمن اینکه ۵ درصد از نیاز روزانه به فیبر و ۲۷ درصد از نیاز روزانه به ویتامین ث را فراهم می کند.
انگور همچنین حاوی مقادیر زیادی پتاسیم است و نکته مهم در رابطه با میوه انگور این است که منبع غنی از پلی فنول ها و اسیدهای فنولیک محسوب می شود. آنتوسیانین یک نوع فرعی از پلی فنول و مسئول رنگ قرمز، آبی، بنفش، سیاه یا سفید انگور است.
یکی دیگر از پلی فنول های انگور، رسوراترول است که با بهبود سلامت قلب ارتباط دارد.
از دست دادن وزن: تحقیقات محققان دانشگاه جورجیا نشان داده که رسوراترول موجودو در انگور به طور قابل توجهی به تلاشهای انسان برای کاهش وزن کمک می کند. رسوراترول به میزان قابل توجهی توانایی سلولها برای ذخیره چربی را کاهش داده و با سرعت بسیار زیادی سلولهای چربی را تجزیه می کند.
محافظت از سلامت قلب: پژوهشها نشان داده که رسوراترول توانایی بهبود انقباض عروق خونی و بهبود جریان خون را دارد ضمن این که دیواره های رگهای خونی را تمیز کرده، قطر آنها را بزرگتر می کند و به این ترتیب فشار خون کاهش می یابد. این روند باعث افزایش اکسیژن رسانی به سلولهای بدن نیز می شود.
مطالعات دیگر نشان داده است که تنها مصرف ۱۰ میلیگرم از مکمل رسوراترول در طول روز باعث کاهش قابل ملاحظه خطر ابتلا به حمله قلبی می شود.
محافظت از سلامت مغز: مطالعات دانشمندان سوئیسی نیز نشان داده که رسوراترول محافظ سلامت مغز است. رسوراترول پلاکت های آسیب دیده مغزی و رادیکال های آزاد مرتبط با ابتلا به بیماری آلزایمر را خنثی می کند. رسوراترول جریان خون به مغز را نیز افزایش داده و به بهبود پاسخ های ذهنی ما کمک می کند.
محافظت از پوست در برابر سرطان: تحقیقات همچنین نشان می دهد که رسوراترول در برابر اشعهUVB از پوست محافظت می کند و از این رو راهی است برای محافظت در برابر ابتلا به سرطان پوست.
پیشگیری از پوسیدگی دندان ها: بر اساس نتایج پژوهشی که در ژورنال تغذیه به چاپ رسیده است، انگور جلوی رشد و تکثیر باکتریهای دهان را که باعث پوسیدگی دندان هستند، می گیرد. این خاصیت ضد باکتریایی انگور به علت وجود اولئانولیک اسید و آلدئید اولئانولیک است که در پوست انگور ذخیره شده است.
کاهش چربی خون: یکی دیگر از خواص انگور کاهش چربی خون است. خوردن انگور به ویژه انگورهای دانه دار و جویدن دانه ها، تأثیرخوبی در کاهش چربی خون دارد. انگور سرشار از فیبرهای محلول در آب است که فیبرهای غذایی با کلسترول بد خون مقابله میکنند. از این گذشته انگورحاوی پولی فنول های آنتی اکسیدانی نیزهست که باعث کاهش جذب کلسترول می شود.
جلوگیری از آب مروارید: انگور و عصاره انگورسرشار از مواد آنتی اکسیدان، بتاکاروتن، لوتئین و زآگزانتین است و همه این مواد در تقویت بینایی و سلامت چشم انسان و فرآیند بینایی نقش مهمی ایفا می کنند. وجود این ترکیبات در انگور سبب می شود که مصرف منظم انگور از بیماریهای چشمی همچون آب مروارید و کاهش بینایی بر اثر افزایش سن جلوگیری نماید.
پیشگیری از پوکی استخوان: انگور منبع ریزمغذی هایی نظیر مس، آهن و منگنز است که همگی در تشکیل و قدرت استخوانها نقش مهمی دارند. انگور سبز یا زرد دارای کاتچین است که در پیشگیری از پوکی استخوان نقش دارد.
انواع انگور
انگور در کشور ما انواع مختلفی دارد که از لحاظ برخی از خصوصیات مانند رنگ، شکل و اندازه حبه ها، اندازه خوشه و مقدار قند انگور با هم تفاوت دارند.
برخی از انواع انگور که در ایران کشت میشوند عبارتند از: کندری، شاهرودی (قرمز یا زمستانی)، یاقوتی قرمز، یاقوتی سفید، فخری، عسگری، مهدی خانی، بی دانه، بی دانه قرمز، مهره، شانی، ریش بابا، کشمشی یا سلطانی، روچه قرمز، روچه سفید، سنگک، امیری، لعل، حاجی عباسی، چشم گاوی، قندهاری، مایه میش، غلامی، شست عروس چیرکینک بستک، صاحبی، نباتی، شاهانی، یزدانی، مراغهای، خلیلی، گوهر، لعل حسینی، دم خروسی، رازقی شیرازی، الوان، شصت عروسان، نارا، مادر و بچه، مسکه، گزنهای، ملائی، مثقالی، ورچهای، ابی، الفی سیاه، لوغن، شاماما، خیراندیش، سنگونک، علنی، رویال سبز، والنسیا، دیشویی، سرخ خلیلی.
بنابر کتاب رستمالتواریخ، نام انواع انگور در ایران در زمان کریمخان زند عبارتاند از: شاهانی، یاقوتی (این نمونه بومی منطقه سیستان و شهر زابل میباشد که زمان برداشت آن در منطقه سیستان به اوایل خرداد ماه میرسد و در نوع خود در کل ایران منحصر به فرد میباشد به صورتی که اولین انگوری است که به بازار عرضه میشود هر ساله)، خلیلی، عسکری، انگور کشمش، فخری، انگور شصت عروسان سیاه، الغی سیاه، مثقالی، رازقی، شیرازی، نباتی، مادربچه. از مراکز انگور عسکری زرقان و شهرستان ممسنی بخش دشمن زیاری در فارس است. غوره دشمن زیاری نیز بسیار معروف است.
انگور یاقوتی:
انگوری است زود رس, به رنگ قرمزبا حبه های ریز وخوشه های متراکم ,که بیشتر مصرف تازه خوری دارد. با توجه به زود رس بودن , تقریبا” اولین انگوری است که وارد بازار می شود.
انگور بی دانه (کشمشی):
این نوع انگور به فراوانی در ایران وجود دارد و به دو رنگ سفید مایل به زرد و قرمز دیده می شود. این نوع بهترین از انگورها به شمار می رود، که هم برای مصرف تازه و هم برای تهیه شیره انگور و کشمش مناسب است.
انگور شانی یا شاهانی (سلطانی):
در بیشتر مناطق انگور خیز ایران وجود دارد و به دو رنگ سفید و قرمز تیره دیده می شود. برای تازه خوری و تهیه مویز (کشمش دانه دار) مناسب است. حبه های این نوع انگور پوست ضخیمی دارند و به همین دلیل می توان انگور شاهانی را تا مدتی نگه داری کرد.
انگور حسینی (ریش بابا):
این انگور پرآب گوشت آلود و دارای حبههای درشت میباشد. حبههای این انگور دارای دانه بوده و طول حبههای آن در حدود ۳ سانتیمتر میباشد. این نوع انگور در جاهای مختلف کشور به نام های گوناگونی خوانده می شود. مثلا چون حبه ها کشیده هستند و وسطشان کمی برجسته یا فرو رفته است در بسیاری مناطق به نام انگشت عروس یا انگشت خانم خوانده می شوند. این انگور بیشتر به صورت تازه مصرف می شود.
انگور عسگری (شیرازی):
انگور عسگری یکی از ارقام انگور در ایران است که شهرستان های زرقان و ممسنی در بخش دشمن زیاری استان فارس بیشترین سطح زیر کشت این محصول را دارا می باشند. انگور عسگری برای مصرف تازه خوری و تهیه کشمش مورد استفاده قرار می گیرد، دارای حبه های کشیده و سفید رنگ است و در مقایسه با ارقام دیگر انگور قابلیت نگهداری کردن را ندارد و زود رس تر از بقیه انواع انگور است.
از نظر طب سنتی انگور عسگری دارای طبیعت گرم و تر است، جالب است بدانید که؛ انگور را می توان یک مجموعه فوق العاده و سرشار از خواص درمانی مفید به خصوص بر علیه سرطان دانست و باید گفت که انگور تنها میوهای است که ترکیبات آن شباهت زیادی به شیر مادر دارد.
انگور رازقی:
انگور رازقی یکی از انواع بی شمار انگور در ایران است. این انگور دارای خوشه های دراز و حبه های درشت آبدار است، رنگ حبه های انگور رازقی شیرازی سفید است و پوست کلفتی هم دارد. انگور رازقی در خراسان و شیراز کشت می شود که از نظر رنگ با هم متفاوت هستند. انگور رازقی در شیراز سفید رنگ و در خراسان قرمز رنگ است.
برای تقویت و حفظ طراوت و شادابی و همچنین روشن کردن رنگ پوست ، آب انگور تازه را با یک تکه پنبه بصورت بمالید و پس از ده دقیقه با آب نیم گرم که کمی جوش شیرین در آن است بشویید .
انگور دارای طبیعت گرم و تر و هسته آن دارای طبیعت سرد و خشک است، برای درمان ورم معده و روده بسیار مفید است .انگور، ملین و درمان کننده یبوست است و برعکس هسته آن قابض است و در درمان اسهال کاربرد دارد.
انگور خلیلی:
انگوری است زودرس ,حبه هابه شکل بیضی ورنگ آن سبزکم رنگ وگوشتی میباشد انگورخلیلی زودرس ترین انگور ارومیه میباشد وبرای تازه خوری استفاده می شود.
انگور سیاه(مادر و بچه):
دارای حبههای گرد به اندازه قندق میباشد. حبههای این انگور پرآب و دارای دانههای کم است. معمولاً در تهیه شیرهی انگور مصرف دارد.
نحوه احداث باغ انگور
چه مواردی را باید در ابتدا در نظر بگیریم :
۱- در ابتدا با مشورت گرفتن از یک متخصص کشاورزی ، منطقه مناسب از لحاظ شرایط آب و هوایی (گرما, سرما و رطوبت ) را انتخاب نمایید .
۲- در مرحله بعدی کیفیت خاک باغ را بررسی نمایید .
۳- اتنتخاب نوع واریته مناسب بنا به شرایط آب و هوایی و نوع خاک
۴- انتخاب سیستم مناسب کاشت درختان انگور نوین احداث با توجه به شرایط بند های فوق
۵- مشخص نمودن خط های کشت باغ انگور با فاصله مناسب که بسته به شرایط خاک دارد حدود 3 متر استاندارد فاصله بین ردیف ها می باشد .
۷- ردیف های درختان باغ انگور رو برای دریافت نور و آفتاب مناسب و جلوگیری از آسیب باد بهتر است شمال مایل به غرب در نظر بگیرید .
۸- چاله گزاری مناسب برای بوته های درختان انگور ، بهتر است فاصله های دو و نیم متری در نظر بگیرید .
در عنوان های زیر به نیاز های اصلی کاشت ، داشت و برداشت باغ انگور را بررسی می کنیم :
وضعیت شرایط آب و هوایی :
درختان انگور نیاز سرمایی اندکی نزدیک به 50 تا 400 ساعت با دمای 2 الی 8 درجه در زمستان دارند ، بنابراین بیشتر نیاز هوای گرما درختان انگور مد نظر میباشد ، در صورتیکه هوا گرمای مناسبی نداشته باشد باعث ترش شدن و کاهش قند میوه میشود .
بنابراین درخت انگور یا همان مو به فصل های طولانی گرم خشک ( رطوبت کمتر ) و زمستانی معتدل نیازمندند .
چه خاکی برای کاشت درخت انگور مناسب تر است :
درخت انگور در اکثر خاک ها قابلیت رشد را دارند ، اما خاک های سبک برای کشت با عمق های زیاد مناسب تر هستند .
آبیاری مناسب درختان انگور :
در باغات بهترین روش آبیاری قطره ای می باشد که بین یک تا دو هزار متر مکعب آب برای درخت انگور مناسب میباشد . در خاک های سبک با بافت رسی هر هفتهه یک بار آبیاری مناسب می باشد ، میزان آبیاری بسته به نوع خاک دارد . در خاک های شنی این مقدار افزایش میابد . برای انتخاب میزان آبیاری سن درختان انگور ، نوع خاک و شرایط آب و هوایی منطقه مهم میباشند ، با در نظر گرفتن این ها و دریافت مشاوره می توانید میزان آبیاری را مشخص کنید .
آبیاری در ختان انگور از 2 الی 6 هفته قبل از برداشت محصول قطع می شود که مشخص کردن این زمان بسته به نوع خاک دارد .
در کشت دیم درختان انگور می بایست نوع مقاوم به خشکی را انتخاب نمود ، نتیجه برداشت و یفیت باغ با کاشت دیم بستگی زیادی به میزان بارندگی در منطقه خواهد داشت .
کشت درخت انگور :
تکثیر جنسی :
از بذر جهت تولید گیاه انگور میباشد . این روش در بهنژادی و تولید واریتههای جدید میباشد.
کشت بافت :
در این روش تعداد زیادی گیاه در معمولا آزمایشگاه ها با شرایطی استریل در سطح کوچک با کشت برگ تولید میشود. با کاربرد این روش و استفاده از کشت مریستم میتوان گیاه عاری از عوامل بیماریزا (باکتریایی و ویروسی) تولید کرد.
پیوند زدن :
از پیوندهای اسکنه، شکمی و قاشی جهت تکثیر درخت انگور استفاده میشود. روش مناسب پیوند انگور بدین صورت است که در اواخر فصل زمستان پیوند مناسب تهیه و در پارچه مرطوب در یخچال (دمای ۴ درجه سانتیگراد) نگهداری میشود و در اواسط بهار پیوند انجام میگیرد. در انگورکاری معمولا پیوند اسکنه در فصل پاییز انجام میشود.
خواباندن شاخه :
در این روش شاخههای بلند یکساله متصل به درخت را در شیارهایی به عمق ۱۰-۱۵ سانتیمیتر قرار داده و روی آن را با خاک میپوشانند. پس از ریشهدار شدن شاخهها میتوان جوانههای ریشه دار شده را جدا کرد و به صورت گیاه مستقل کشت کرد. زمان مناسب برای خوابانیدن شاخه انگور اواخر زمستان و اوایل بهار است.
کوددهی درختان انگور :
شرایط دیم کودهای حیوانی در پاییز یا زمستان در یک مرحله به گیاه داده میشود که بسته به بافت خاک، حاصل خیزی و سن درخت، میزان کود مصرفی متفاوت است. معمولا ۳۰ تن در هکتار کود دامی استفاده میگردد.
همچنین از کودهای سولفات پتاسیم، سوپرفسفات و اوره نیز میتوان در زمستان استفاده کرد که برای درختان بارده به ترتیت ۵۰۰، ۵۰۰ و ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار است.
همچنین جهت بهبود تشکیل میوه محلول پاشی عناصر ازت، روی و بور پس از هرس زمستانه و قبل از باز شدن جوانهها توصیه میشود.
هرس مناسب درختان باغ انگور :
1- هرس زمستانه
یکی از ضروری ترین هرس های باغ انگور هرس زمستانه می باشد ،عدم انجام این هرس باعث کاهش باردهی و پایین آمدن کیفیت انگور خواهد شد .در هرس زمستانه شاخههای یکساله هرس میشوند و تنها دو الی ۳ جوانه بر روی این شاخهها باقی گذاشته میشود..
2- هرس تابستانه یا هرس سبز
این نوع هرس در فصل تابستان برای درشتتر شدن میوه صورت میگیرد و به هرس سبز نیز معروف است. در این هرس در تابستان و زمانی که میوهها هنوز ریز هستند ۳ تا ۴ بند بعد از آخرین خوشه میوه روی شاخه حذف میشود. با این کار رقابت بین بخش رویشی جدید و میوه در جذب مواد غذایی کم شده و دانههای انگور درشتتر میگردد.
برداشت باغ انگور :
برداشت انگور بسته به شرایط آب و هوایی، رقم انگور و عملیات باغی متفاوت است. بخشی از محصول باغ انگور در زمان غوره جهت تهیه آب غوره برداشت میگردد. جهت مصرف تازهخوری، میوه انگور باید در زمان مناسب برداشت گردد. چنانچه میوه به صورت ترش برداشت شود بعد از برداشت به همان صورت ترش باقی خواهد ماند و نخواهد رسید. نشانههای رسیدن محصول انگور عبارتند از: نسبت قند به اسید حبه، تغییر رنگ میوه، مقدار ترشی، طعم و قند میوه و تغییر رنگ چوب یا محور خوشه از سبز به زرد کهربایی. نسبت متعادل قند به اسید در انگورهای تازه خوری ۲۵ به ۱ و در انگورهایی که برای تولید کشمش به کار میرود ۳۵ به ۱ است. امروزه علاوه بر روش دستی از روشهای مکانیزه نیز جهت برداشت انگور استفاده میشود.