همه چیز درباره ذرت

نام علمی:

zea mays

تیره:

poaceae

مقدمه

ذرت به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین فرآورده‌های زراعی، جایگاه و نقش استراتژیک و مهمی در کشاورزی کشور دارد. پتانسیل عملکرد بیولوژیک و همچنین عملکرد دانه ذرت بسیار بیشتر از گندم و برنج است و به خاطر این استعداد بالای ذرت در تولید، آن را پادشاه غلات نامیده‌اند. موارد مصرف ذرت شامل مصرف غذای انسان، علوفه برای دام، صنایع تخمیر و تهیه فرآورده‌های صنعتی مثل اتانول می‌شود. ازآنجاکه تولید ذرت هم به‌عنوان غذای اصلی کشورهای فقیر و هم برای تولید پروتئین حیوانی در کشورهای ثروتمند ضروری است به نظر می‌رسد که روز به روز بر اهمیت آن افزوده شود. در بخش اول این مقاله قصد داریم تا علاوه بر معرفی ذرت و انواع آن، شرایط مورد نیاز کشت ذرت و روش‌های کاشت را برای شما به تفصیل شرح دهیم.

تاریخچه کاشت ذرت در ایران

زراعت این گیاه در گذشته در ایران چندان متداول نبوده، اما در سال‌های اخیر به خاطر توجه زیادی که به دام‌پروری و پرورش طیور صورت گرفته و استقبال زیاد دامداران و پرورش‌دهندگان طیور و از طرف دیگر نیاز فراوانی که کارخانه‌های صنعتی و حتی داروسازی به فرآورده‌های این گیاه دارند، سطح کشت آن افزایش چشم‌گیری داشته است.

تولید ذرت در ایران و جهان

مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده ذرت در جهان: آمریکای شمالی، چین و آمریکای لاتین هستند به‌طوری‌که آمریکای شمالی به‌تنهایی نزدیک به نیمی از تولید جهانی ذرت را به خود اختصاص داده است. بر اساس جدیدترین آمارهای مرکز آمار ایران در سال ۹۷ میزان تولید ذرت خوشه‌ای و ذرت علوفه‌ای در کل کشور ( در سطح ۱۵۲۸۷۳ هکتار) معادل ۶۰۸۹۹۲۷ تن بوده است، همچنین از سطح ۱۰۳۶۲۷ هکتار زمینی که به تولید ذرت دانه‌ای اختصاص یافته است، ۶۹۳۵۱۰ تن ذرت دانه‌ای برداشت شده است.

گیاهشناسی

ذرت گیاهی است تک‌ لپه و یکساله از خانواده گرامینه (پوآسه) و از جنس Zea است و انواع ذرت شامل موارد زیر است:

• ذرت دندان‌اسبی (Zea mays indentata (Dent corn
• ذرت بلوری یا سخت (Zea mays indurate (Flint corn
• ذرت آردی یا نرم (Zea mays amylaceae (Flour corn
• ذرت آجیلی یا بوداده (Zea mays everata (Pop corn
• ذرت شیرین (Zea mays saccharata (Sweet corn
• ذرت غلاف دار (Zea mays tunicate (Pod corn
• ذرت مومی (Zea mays ceratina (Waxy corn

ذرت گیاهی یک‌ پایه (گل‌های نر و ماده جدا از هم ولی بر روی یک‌پایه قرار دارند) و دگرگشن است، رنگ و شکل و اندازه دانه ذرت در ارقام مختلف متفاوت است. ذرت دارای تنوع فنوتیپی بسیار زیادی است و از طول ۶۰ سانتیمتر و ۷ برگ تا ارقامی با ارتفاع ۷ متر و ۴۸ برگ گزارش شده است. گل‌های ماده ذرت از جوانه‌ای که در قاعده غلاف برگ وجود دارد تولید می‌شود. اندام نر ذرت که گل تاجی نامیده می‌شود، به‌صورت خوشه در انتهای بوته قرار می‌گیرد و گرده‌افشانی به‌وسیله باد تسهیل می‌گردد. در هر سنبلک گل تاجی دو گلچه نر وجود دارد. هر گل تاجی ممکن است بیش از ۲۵ میلیون دانه گرده تولید کند. محور سنبلچه‌ای ذرت بعد از تکامل تبدیل به مغز بلال (چوب محور بلال) شده که روی محور بلال سنبلچه‌های متعددی به‌ طور جفت قرار می‌گیرند که هرکدام دارای دو گل مؤنث می‌باشند.

دانه

دانه ذرت یک میوه گندمه (Caryopsis) و به عبارتی یک میوه تک‌دانه‌ای خشک و ناشکوفا است و پوسته آن فقط شامل پوسته میوه (پریکارپ) است. دانه‌های ذرت بر روی میوه به‌طور منظم، بر روی دوایر متحدالمرکز قرار می‌گیرند. بعضی از دانه‌های ذرت دارای آندوسپرم نشاسته‌ای هستند که نرمند، جنین حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد وزن کل دانه را شامل شده و وزن هزاردانه آن به‌طور متوسط ۲۵۰ گرم است. عواملی چون عدم هم‌زمانی نمو گل‌ها، نمو غیرعادی کیسه جنینی قبل از ظهور کاکل و عدم نمو دانه پس از گرده‌افشانی و باروری می‌توانند باعث کاهش تعداد دانه شود.

کمبود آب در مرحله پر شدن دانه از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند سبب کاهش شدید عملکرد از طریق کاهش وزن دانه شود. تنش کمبود آب در دوره پر شدن دانه از طریق کاهش وزن دانه‌ها نیز عملکرد را کاهش می‌دهد.

ساختمان دانه شامل ۴ بخش اصلی است:

• پوسته میوه یا پریکارپ (Pericarp)
• لایه آلورن (Aleurone)
• آندوسپرم یا آردینه (Endosperm)
• جنین دانه (Embryo)

ریشه

سیستم ریشه‌ای ذرت شامل سه نوع است:

• ریشه‌های اولیه (Seminal roots)
• ریشه‌های ثانویه یا دائمی (Corenal roots)
• ریشه‌های هوایی، طوقی یا استحکامی (Brece roots)

ذرت تعداد ۳ تا ۵ عدد ریشه اولیه دارد که برخلاف بعضی از غلات که پس از تکامل ریشه‌های ثانویه از بین می‌روند، در ذرت این ریشه‌ها از بین نرفته و باقی می‌مانند. همچنین ذرت دارای حدود ۱۵ تا ۲۰ عدد ریشه ثانویه است که بدون توجه به عمق کاشت بذر در عمق ۳ تا ۵ سانتی‌متری خاک به وجود می‌آیند. نوع دیگر ریشه که در ذرت تولید می‌شود ریشه‌های نابجا هستند که از اطراف گره‌های پایینی(گره‌های دوم و سوم بالای سطح خاک) ایجاد و گیاه را در برابر باد و ورس مقاوم می‌سازند.

ریشه‌های ذرت به‌سرعت رشد کرده و ممکن است بعضی از ریشه‌ها تا عمق ۲ متری یا بیشتر نفوذ کنند ولی به‌طور معمول قسمت اعظم ریشه‌های ذرت در عمق ۷۰ تا ۷۵ سانتی‌متری خاک قرار دارند. در شرایط مساعد رشد، گسترش جانبی ریشه‌ها تا شعاع ۱۰۰ سانتی‌متر می‌رسد.

ساقه

ساقه ذرت حدود ۳ سانتی‌متر ضخامت داشته و بین ۸ تا ۱۲ میان گره دارد که میان گره‌های قسمت پایین ساقه کوتاه و ضخیم‌ترند. ذرت خاصیت پنجه‌زنی ندارد ولی در بعضی شرایط و تحت تأثیر عوامل محیطی تولید پنجه و یا ساقه کناری امکان‌پذیر است. طول ساقه بین ۶۰ سانتیمتر تا ۶ متر تغییر نموده و ممکن است تا ۸ متر نیز برسد. میان گره‌های پایینی معمولاً شیاردارند، ولی میان گره‌های بالایی تقریباً استوانه‌ای هستند و هر گره معمولاً شامل یک جوانه است که بلال‌ها از رشد این جوانه‌ها به وجود می‌آیند.

برگ

بر روی هر ساقه ذرت بین ۸ تا ۴۸ و به‌طور متوسط ۱۲ تا ۱۸ برگ وجود دارد تعداد برگ‌های ذرت یک صفت وابسته به واریته بوده و در ارقامی که دیررس‌اند نسبت به ارقام زودرس تعداد بیشتری برگ تولید می‌شود. قرار گرفتن برگ‌ها بر روی ساقه به‌صورت متناوب است به‌طوری‌که در هر گره ساقه یک برگ وجود دارد. هر برگ شامل یک غلاف دربرگیرنده ساقه و یک پهنک بزرگ و پهن است. برگ‌های پایینی نسبت به برگ‌های بالایی زاویه بیشتری دارند.

طبقه بندی انواع ذرت

ذرت را می‌توان از چند نظر مورد طبقه‌بندی قرار داد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.

الف) طول دوره رشد

دوره رشد ذرت از ۵۰ تا ۳۳۰ روز متغیر بوده و از این لحاظ ذرت به ۳ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• ارقام زودرس
• ارقام متوسط رس
• ارقام دیررس

ب) رنگ‌دانه

ازنظر رنگ ذرت به ۳ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• ذرت‌های سفید
• ذرت‌های زرد
• ذرت‌های الوان

ج) نحوه تولید بذر

ازنظر نحوه تولید بذر ذرت به ۴ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

• واریته های ذرت با گرده‌افشانی باز
• واریته های ذرت هیبرید
• واریته های ذرت کمپوزیت
• واریته های ذرت مصنوعی (سنتتیک)

د) شکل ظاهری، کیفیت دانه و موارد مصرف

مهم‌ترین طبقه‌بندی انجام شده بر روی شکل ظاهری و ترکیبات دانه، کیفیت دانه و موارد مصرف ذرت است که از این نظر ذرت به ۷ گروه تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

الف) ذرت دندان‌اسبی (Zea mays indentata (Dent corn

آندوسپرم دانه آن دارای دو قسمت است. قسمت شاخی و خیلی سخت که در اطراف دانه قرار دارد و قسمت نشاسته‌ای نرم که در وسط دانه قرار دارد. در هنگام رسیدن دانه مقداری از آب از دست رفته و درنتیجه در قسمت نوک آن یک چین‌خوردگی ایجاد می‌شود که به علت شبیه بودن به دندان اسب، این ذرت به ذرت دندان‌اسبی معروف شده است.

اکثر واریته های این گروه دیررس بوده و به حرارت کافی نیاز دارند و به‌ندرت در بین آن‌ها نوع زودرس دیده می‌شود. رنگ ‌دانه‌های این نوع اغلب بین سفید و زرد بوده و دارای عملکرد مناسبی است. در بیشتر کشورهایی که به‌طور متداول کشت می‌شود شاخ و برگ زیادی تولید کرده که از آن‌ها جهت تهیه علوفه و سیلو استفاده می‌شود. این ذرت دارای دانه‌های درشت بوده و وزن هزار دانه آن بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرم است. این نوع ذرت متداول‌ترین نوع ذرت علوفه‌ای و دانه‌ای در جهان بوده و در مقایسه با دیگر انواع ذرت دارای بیشترین عملکرد در واحد سطح است.

ب) ذرت بلوری یا سخت (Zea mays indurate (Flint corn

آندوسپرم دانه آن مثل ذرت دندانی از دو قسمت تشکیل شده ولی شکل دانه آن کروی است و اندازه آن کوچک‌تر از ذرت دندانی است. دانه‌های این ذرت دارای رنگ‌های متنوع از سفید کرمی تا زرد نارنجی هستند. این رقم بیشتر در اروپا کشت شده و به ذرت چخماقی معروف است. بوته این ذرت دارای خاصیت پنجه‌زنی بوده و به‌عنوان علوفه مصرف می‌شود. این ذرت معمولاً دارای سرعت رشد بیشتری بوده و زودرس‌تر از دندان‌اسبی است. این ذرت بیشتر در ایتالیا، هند، فرانسه و آرژانتین کشت می‌شود و به‌عنوان بلغور ذرت در مرغداری‌ها استفاده می‌شود. وزن هزار دانه آن از ۷۰ تا ۱۰۰ گرم متغیر است.

ج) ذرت آردی یا نرم (Zea mays amylaceae (Flour corn

اندازه دانه‌های آن خیلی کوچک و تمام آندوسپرم آن حاوی نشاسته نرم است. بوته و میوه آن شبیه به ذرت بلوری است و دانه‌های آن دارای رنگ سفید مایل به آبی می‌باشند. به علت داشتن نشاسته زیاد در کارخانه‌های نشاسته سازی و الکل سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ذرت بیشتر در پرو، بولیوی و مکزیک کشت شده و زودتر از دیگر تیپ‌ها به بیماری‌های قارچی دچار می‌شود. به خاطر نرم بودن نشاسته دانه آن حتی پس از رسیدن کامل به‌راحتی براثر کشیدن ناخن خط برمی‌دارد و عملکرد دانه آن از ذرت دندان‌اسبی و بلوری کمتر است.

د) ذرت آجیلی یا بوداده (Zea mays everata (Pop corn

این نوع ذرت قدیمی‌ترین نوع ذرت است و دانه‌های آن معمولاً ریز و نوک‌تیزند و دارای پروتئین نسبتاً زیادی هستند. بوته‌های این نوع ذرت کوتاه‌قد بوده و ازنظر رسیدگی نیز زودرس می‌باشند. آندوسپرم آن دارای نشاسته سخت است و با حرارت دادن محتویات دانه آن افزایش حجم داده و سفیدرنگ می‌شوند. هنگام ترکیدن دانه صدای خاصی می‌دهد که بدین‌جهت به آن پاپ کورن می‌گویند. هرچه حجم دانه‌ها پس از بو دادن بیشتر باشد، نشان‌دهنده کیفیت بالاتر آن‌ها است. دانه‌ها معمولاً کروی و رنگ‌دانه‌ها از سفید تا زرد متغیر است. حجم تیپ‌های قدیمی این ذرت پس از ترکیدن حداکثر ۱۵ تا ۲۰ برابر افزایش می‌یافت ولی حجم دانه‌های هیبرید پس از بو دادن ۳۰ تا ۵۰ برابر افزایش می‌یابد. دانه بوداده آن برای انسان مصرف خوراکی داشته و همچنین در قنادی‌ها هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این تیپ خود شامل ۲ نوع بوداده برنجی (Rice pop) و بوداده ارزنی (Pearl millet pop) است و چون عملکرد آن کم است ازنظر اقتصادی اهمیت چندانی ندارد. وزن هزاردانه ‌این ذرت ۸۰ تا ۱۳۰ گرم است.

ه) ذرت شیرین (Zea mays saccharata (Sweet corn

ذرت شیرین یک نوع ذرت جهش‌یافته است که میزان قند آندوسپرم آن افزایش یافته و به نام ذرت قندی نیز شناخته می‌شود. این ذرت دانه‌های شیشه‌ای و نشاسته‌ای شیرین داشته که به مصرف خوراک انسان رسیده و در ایران به آن اصطلاحاً بلال گفته می‌شود. نسبت قند به نشاسته موجود در آندوسپرم این ذرت زیادتر بوده و آمیلودکسترین (Amylodextrin) نام دارد که در آب محلول است. دانه‌های این نوع ذرت کروی بوده و زمان برداشت این ذرت انتهای مرحله‌ی شیری و آغاز مرحله‌ی خمیری شدن و در زمانی است که دانه‌ها نزدیک به ۷۰ درصد رطوبت دارند. در قدیم از این ذرت شیره تهیه می‌شده است. دانه این ذرت هنگامی که هنوز نرسیده نیمه شفاف است و در هنگام رسیدگی چروکیده می‌شوند.

نکته: ذرت شیرین در برابر سم‌پاشی حساس است و ازآنجاکه پس از کشت و در مراحل اولیه رشد بسیار کند است قادر به مقاومت در برابر علف‌های هرز نخواهد بود، ازاین‌رو لازم است تا قبل از کشت از سموم پیش کشت استفاده کنید و پس از رشد بوته‌ها با استفاده از روش‌های زراعی و وجین دستی از قدرت گرفتن علف‌های هرز جلوگیری کنید.

و) ذرت غلاف دار (Zea mays tunicate (Pod corn

این نوع ذرت ازنظر شکل دانه‌ها متفاوت است و هر دانه درون یک غلاف قرار گرفته است. جنبه تجاری یا صنعتی نداشته و اغلب برای پی بردن به مبدأ ذرت مورد توجه پژوهشگران است. این ذرت در کشورهای روسیه، رومانی و مجارستان و فقط جهت تحقیقات کاشته می‌شود. این ذرت از انواع قدیمی ذرت بوده و برخی محققین آن را جد ذرت‌های کنونی می‌دانند.

ز) ذرت مومی (Zea mays ceratina (Waxy corn

این نوع ذرت به خاطر وجود ماده‌ای چسبناک در دانه‌های آن، ذرت مومی نامیده شده و به دلیل چسبندگی نشاسته آن در چسب سازی از آن استفاده می‌شود. نشاسته موجود در آندوسپرم ذرت مومی به‌طور کامل از آمیلوپکتین تشکیل شده است. مولکول نشاسته این ذرت متفاوت از انواع دیگر بوده و شبیه به گلیکوژن است. مشاهده این نوع ذرت برای اولین بار در سال ۱۹۰۸ از چین گزارش شده است. دانه‌های آن دارای آندوسپرم نرم بوده و به‌راحتی می‌شکند. ذرت مومی به‌صورت تجاری کشت نمی‌شود.

نیازهای اکولوژیکی

دمای مناسب برای کشت ذرت

ذرت گیاهی (C_۴) است که به مناطق گرم تعلق داشته و در صورت کمبود گرما قادر به رشد نیست. در مناطقی که میانگین درجه حرارت در تابستان از ۱۹ درجه کمتر و همچنین در شب کمتر از ۱۳ درجه سانتی‌گراد باشد، کشت نمی‌شود. حداقل دمای لازم برای جوانه‌زنی این گیاه ۱۰ درجه بوده و در دمای ۶ تا ۸ درجه، دانه به‌کندی آب را جذب می‌کند و در دمای کمتر از آن جذب آب کاملاً متوقف می‌شود. مناسب‌ترین دما در زمان رشد ذرت ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است. افزایش دما به بالاتر از ۳۰ درجه فعالیت آنزیم‌ها را کاهش داده و به‌این‌ترتیب متابولیزم ازت با مشکل مواجه شده و درنتیجه مقدار پروتئین گیاهی کاهش یافته و ترکیب آن نیز تغییر خواهد کرد. نیاز حرارتی ارقام مختلف ذرت از ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه روز متفاوت است و در دمای بالاتر از ۳۷ درجه تلقیح گل‌ها با مشکل مواجه شده و پوکی دانه‌ها زیاد می‌شود.

در هنگام سفت شدن دانه‌ها اگر دما بالاتر از ۳۵ درجه باشد در انتقال مواد غذائی به بذرها اختلال ایجاد شده و درنتیجه دانه‌ها چروکیده خواهند شد و همچنین حاشیه‌ی برگ‌ها دچار سوختگی می‌شوند و لذا دمای ۳۲ درجه را درجه حرارت بحرانی مؤثر بر عملکرد می‌گویند. اگرچه دمای بالا در ارقام مختلف اثرات متفاوتی دارد ولی به‌طورکلی ذرت‌های هیبرید در مقایسه با ذرت‌های اینبرد مقاومت بیشتری در برابر دماهای بالا دارند.

رطوبت مناسب برای کاشت و پرورش ذرت

اگر در دوره رشد این گیاه بارندگی کافی صورت نگیرد باید به‌موقع آبیاری جبرانی انجام گردد. مقدار و مراحل آبیاری به بافت خاک، شرایط جوی و رطوبت خاک بستگی دارد و با توجه به درجه حرارت محیط باید هر ۷ تا ۱۲ روز آبیاری صورت گیرد.

مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل آبیاری ذرت مرحله تولید جوانه، مرحله ساقه رفتن، مرحله پیدایش گل نر، مرحله پیدایش گل ماده، مرحله تشکیل دانه‌ها و مرحله شیری شدن دانه‌ها می‌باشد.

اگر در مرحله گل دادن گیاه با کمبود آب مواجه شده و این کمبود چند روز طول بکشد مقدار محصول به‌شدت کاهش خواهد یافت. اگر هدف از کشت به دست آوردن علوفه نرم و لطیف باشد به رطوبت نسبی بالا نیاز است و اگر هدف از کشت به دست آوردن دانه ذرت باشد، آب زیاد همراه با هوای آفتابی و خشک موردنیاز است.

در اوایل تشکیل برگ‌ها که گیاه دارای رشد آهسته است و دمای هوا نیز ملایم است، نیاز آبی گیاه کم بوده و اگر در این مرحله از رشد، رطوبت کم و در حد ۱۰ تا ۲۰ درصد ظرفیت نگهداری خاک باشد، ریشه‌های گیاه تا عمق بیشتری از خاک نفوذ کرده و مقاومت گیاه در برابر خشکی‌های احتمالی افزایش خواهد یافت.

اثرات منفی کمبود آب در مرحله بحرانی غیرقابل‌ جبران است. پس از مرحله شیری شدن دانه و تا انتهای فصل رشد نیاز ذرت به آب به‌طور تدریجی کاهش خواهد یافت. برای به دست آوردن عملکرد مناسب و نزدیک به حداکثر، مقدار کل آبی که نیاز است بستگی به حاصلخیزی خاک، تشعشع آفتاب، دما، رطوبت نسبی هوا و سرعت باد دارد و به‌طورمعمول در حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر بارندگی خواهد بود.

در هنگام جوانه زدن بذر ذرت، خاک نباید اشباع از آب باشد، چون در صورت کمبود هوا در خاک جوانه‌زنی متوقف خواهد شد. در دیگر مراحل رشد و نمو ذرت نیز اگر رطوبت خاک بیش‌ازحد معمول باشد، جذب عناصری چون فسفر و به‌خصوص پتاس با مشکل مواجه خواهد شد.

ذرت بیشترین حساسیت را به کمبود آب در مرحله تشکیل گل دارد و بر اساس آزمایش‌های انجام شده، اگر گیاه ذرت در مراحل زیر به مدت ۷ روز با تنش کمبود آب مواجه شود، محصول آن به شرح زیر کاهش می‌یابد:

• قبل از ظهور گل‌آذین تاجی: ۲۵ درصد
• هنگام تشکیل گل: ۵۰ درصد
• پس از عمل گرده‌افشانی: ۲۱ درصد
• ذرت می‌تواند آب را از اعماق ۱٫۵ تا ۲ متری سطح خاک جذب کند.

طول روز مناسب برای کشت ذرت

ذرت به‌طور گسترده در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل کاشته می‌شود. این گیاه روزکوتاه بوده و روزهای بلند، دوره رشد رویشی آن را طولانی‌تر می‌کند و همچنین تعداد برگ‌ها و حجم گیاه را افزایش می‌دهد. حساسیت ذرت به طول روز در مقایسه با برخی گیاهان مثل سویا کمتر است اما زمان گل دادن و دوره‌ی رشد و نمو ذرت تحت تأثیر طول روز قرار می‌گیرد. گیاه ذرت در شدت نور ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ لوکس به اشباع نوری می‌رسد که نسبت به گندم (۴۷۰۰۰ لوکس) و برنج (۶۰۰۰۰ لوکس) بسیار پایین‌تر است.

عملکرد ذرت

عملکرد ذرت به عواملی همچون نوع رقم (زودرس، دیررس، هیبرید، محلی،…) مدیریت و عوامل محیطی (حاصلخیزی زمین، رطوبت محیط، بافت خاک، درجه حرارت محیط،…) بستگی دارد.

در شرایط مطلوب بین ۵۰ تا ۷۰ تن ذرت علوفه‌ای و ۷ تا ۱۰ تن ذرت دانه‌ای با رطوبت ۱۵ درصدی از هر هکتار زمین به دست می‌آید. تنش کمبود آب در دوره پر شدن دانه از طریق کاهش وزن دانه‌ها نیز عملکرد را کاهش می‌دهد.

کاشت

آزمون خاک

پیش از کشت ذرت لازم است با آزمون خاک از وضعیت خاک آگاهی یابید تا بتوانید عناصری که برای رشد ذرت در طول فصل مورد نیاز است به‌طور نسبتاً دقیق و در زمان مناسب در اختیار گیاه قرار دهید.

برای دستیابی به دقت بیشتر در نوشتن برنامه کودی لازم است بر اساس آب­و­هوای منطقه و شرایط محیطی و دیگر عوامل مؤثر در تولید، میزان نهایی تولید خود را تخمین بزنید و میزان کودهای مناسب برای این حجم از تولید را محاسبه کنید.

بدیهی است از این طریق علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف کودها و کاهش هزینه‌های سنگین خرید کود، از شور شدن خاک خود نیز جلوگیری خواهید کرد.

بهترین خاک برای کشت ذرت

بهترین زمین برای کشت ذرت زمین‌های دارای خاک عمیق، حاصلخیز و با زهکش مناسب و بافت متوسط هستند. در صورت کشت ذرت در خاک‌های سبک، محصول نهایی زودرس می‌شود و در­صورتی که به خاطر رطوبت یا فشردگی لایه­ های زیرین اکسیژن کافی در اختیار این گیاه قرار نگیرد دچار آسیب خواهد شد. همچنین بهترین pH برای کاشت ذرت بین ۶ تا ۶٫۵ است، درصورتی‌که pH خاک از ۶ پایین­ تر باشد میزان جذب کلسیم کاهش خواهد یافت. زمینی که برای کشت ذرت انتخاب می‌کنید باید به‌راحتی قابل آبیاری باشد.

زمان مناسب برای کاشت ذرت

پس از برطرف شدن سرما و در بهار (زمان دقیق کشت بر اساس شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه تعیین می‌گردد) می‌توانید اقدام به کشت ذرت نمایید. درواقع زمان مناسب برای کاشت ذرت، هنگامی است که عمق ۷ تا ۸ سانتی­متری خاک حداقل به مدت ۳ تا ۴ روز پیاپی، دمایی در حدود ۱۳درجه سانتی­گراد باشد.

شرایط آب و هوایی لازم برای رشد ذرت

اگرچه ذرت را می‌توانید در هر آب و هوایی بکارید اما در صورتی منطقه شما دارای آب‌وهوای گرم باشد، این گیاه بهتر می‌تواند رشد کند و عملکرد بهتری خواهد داشت. رسیدگی ذرت در آب‌وهوای گرم جلو می‌افتد میزان محصول آن نیز افزایش خواهد یافت. این گیاه برای دستیابی به تولید مناسب نیازمند آب زیادی است که اگر در اختیار آن قرار نگیرد به‌سرعت عکس‌العمل نشان خواهد داد. در مناطقی که میزان بارندگی سالانه بین ۲۵۰ تا ۲۵۰۰ میلی­متر باشد می­توان ذرت را به­ صورت دیم نیز کشت نمود.

نکته: ذرت در مراحل تلقیح گل و بستن دانه حساسیت بیشتری نسبت به کمبود آب دارد و اگر در این زمان کم‌آبی با وزش بادهای گرم و خشک همراه شود، گرده‌افشانی و شکل‌گیری دانه دچار مشکل شده و گل‌های موجود در انتهای بلال‌ها تلقیح نشده و یا دانه‌های بسیار کوچکی تولید می‌کنند که علاوه بر کاهش عملکرد، بازارپسندی محصول (خصوصاً در مصارف تازه خوری) را نیز به‌شدت کاهش می‌دهند.

چگونگی کاشت ذرت

برای کاشت ذرت ابتدا باید در پاییز زمین را به‌خوبی شخم زده و ازآنجاکه ذرت برای رشد مناسب به مواد غذایی زیادی نیاز دارد لازم است ۲۵ تا ۳۰ تن در هکتار کود دامی پوسیده به خاک اضافه کنید و در بهار پس از اینکه خاک را دیسک زده و به‌خوبی نرم و یکنواخت نمودید اقدام به کشت می‌نمایید. خاکی که ذرت در آن کشت می‌شود باید غنی از مواد غذایی بوده و به‌خوبی کود دهی شود چون ذرت به خاطر رشد سریع و تولید ماده آلی زیاد، محتاج به مواد غذایی فراوان است.

کشت ذرت به دو روش زیر انجام می‌شود:

• روش خطی (ردیفی)
• روش پشته‌ای

روش خطی (ردیفی)

در این روش فاصله بین ردیف‌ها را ۷۵ تا۱۲۰ سانتی‌متر و فاصله بین بوته‌ها را ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متر در نظر می‌گیرند.

نکته:بهترین دستگاه برای کشت خطی ردیف‌کار پنوماتیک است.

نکته:قبل از کاشت بذر بهتر است زمین را به‌خوبی آبیاری کنید و پیش از خشک شدن زمین کشت را انجام دهید، این کار به سبز شدن یکنواخت بذرها کمک می‌نماید.

روش پشته‌ای

در این روش بین پشته‌ها حدود ۹۰ سانتی‌متر فاصله قرار می‌دهند و بر روی هر پشته حدود ۵ تا ۶ بذر می‌کارند و پس از سبز شدن بوته‌ها، گیاهان ضعیف را تنک کرده و حدود ۳ تا ۴ بوته را حفظ می‌کنند. مزیت این روش در مقایسه با روش ردیفی در گرده‌افشانی آسان‌تر ذرت از طریق باد است.

نکته:عمق مناسب کشت بذر ذرت حدود ۲ تا ۳ سانتی­متر است ولی در خاک­­های سبک که توانایی کمی برای حفظ آب دارند و زودتر هم گرم می­شوند، می‌توانید بذر را در عمق بیشتری کشت کنید.

نکته: درهنگام کاشت ذرت بهتر است از بذور هیبرید که ضدعفونی شده‌اند استفاده کنید تا در مراحل بعد با مشکلات کمتری مواجه شوید.

عملیات کاشت

1-آماده کردن زمین :

زمینی که در آن کشت ذرت انجام می‌شود در پائیز سال قبل آن شخمی به عمق 15 الی 20 cm و گاهی بیشتر می‌زنند که باعث می‌شود باعث خاک نرم و بقایای محصول قبلی و علفهای هرز به عمق خاک برده می‌شوند در ضمن پذیرش بارندگی زمین ذخیره رطوبت بالا می‌رود در بهار بعد از سبز شدن علفهای هرز با یک دیسک آنها را به عمق خاک برده و بعد از آن زمین را تسطیح کرده و بدین صورت زمین آماده کشت می‌شود ( 1-شخم در پائیز 2-شخم در بهار 3-دیسک 4-لودر
2-طرق مختلف کاشت :
بسته به عوامل مختلف چون 1-نوع تهیه بستر بذر 2-تأمین رطوبت 3-رقابت با علفهای هرز و پیشگیری از آسیب سرمای بهاره کاشت ذرت متفاوت است .

1-از نظر نوع تهیه بستر بذر:

A – کشت ردیفی B – کرتی-کشت روی مرز و حاشیه زراعتهای دیگر .
کشت ردیفی : یک نوع آبیاری نشتی و مشکل سله شکنی ندارد . این روش در اراضی بزرگ و زراعتهای مکانیزه مطرح بوده و بذر در ردیفهای موازی با فاصله معینی توسط ردیف کار ذرت کشت می‌شود آبیاری در این روش به صورت جون و پسته انجام می‌شود .
کشت کرتی : بیشتر در کشاورزی سنتی و معمولاً برای کشت ذرت علوفه‌ای بکار می‌رود پس از آماده کردن و تسطیح زمین آنرا به کرتهایی که طول و عرض آن متناسب با شیب زمین و میزان آب آبیاری می‌باشد تقسیم کرده و بذر را در کرتها به طریقه دست پاش می‌کارند و توسط دندانه‌ یا دیسک آنرا داخل خاک نموده و آبیاری می‌نمایند آبیاری در این روش به روش غرقابی است .

2-تأمین رطوبت :
A : خشکه کاری B : نم کاری
A : وقتی صورت می‌گیرد که زمان کشت ذرت در حال سپری شدن می‌باشد زیرا آبیاری قبل از کشت و صبر برای گاو رو شدن زمین وقت لازم دارد لذا در چنین مواردی زمین را کشت کرده و متعاقبش آبیاری می‌کنند در این روش چون خطر سله بسنتی خاک و احیاناً شسته شدن خاک و انتقال بذر را نقاط بلند مزرعه به قسمتهای پشت‌تر وجود دارد و لازم است که زمین قبل از کشت کاملاً تسطیح شود حتی المقدور کشت به صورت ردیفی انجام شود تا با مثال مذکور برخورد کمتری شود .
B : نم کاری یا هیرم کاری در بهار حدود 10 روز قبل از کشت مقدار زیادی آب به زمین می‌دهد که تا عمق 2 متری زمین بستر نم شود و بعد از گاورو شدن زمین با عملیات دیسک سبکی علفهای هرز را زیر خاک کرده و سپس اقدام به کشت ذرت می‌کنند بذرهای کاشته شوند از رطوبت موجود در خاک استفاده کرده و یکنواخت سبز می‌شوند و چون بالا فاصله بعد از کشت آبیاری نمی‌شوند خطر سله بستن خاک رشته شودن بذر پیش نمی‌آید .

3-از نظر رقابت با علفهای هرز و عوامل نامساعد مثل هوای سرد :
برای جلوگیری از آسیب عوامل مذکور در بعضی از نقاط جهان مثل کره شمالی معمولاً ذرت را به صورت نشاکاری کشت می‌کنند بدین ترتیب که ابتدا بذر در گلخانه کشت نموده ( زودتر از زمان کشت در مزرعه ) و به محقق حصول شرایط محیطی مناسب آنرا به زمین اصل منتقل می‌کنند در این روش اگر چه عملکرد بیشتر خواهد بود ولی هزینه‌ها افزایش می‌یابد

مقدار بذر لازم در واحد سطح :

در ذرت کاری معمولاً وزن بذر در واحد سطح اهمیت چندانی ندارد و دانه را برحسب تعداد در مترمربع یا هکتار محاسبه و کشت می‌نمایند تراکم بوته در واحد سطح بستگی به حاصلخیزی خاک رقم و میزان آب آبیاری داشته و معمولاً از 20 هزار یا 60 هزار در بوته در هکتار متغیر است .

آبیاری

درصورتی‌که شرایط آب و هوایی و رطوبت خاک مناسب باشد، حدود یک هفته پس از کاشت گیاهان سبز شده و حدود دو هفته بعد از آن با توجه به رطوبت خاک می‌توانید آبیاری را آغاز نمایید.مرحله دوم آبیاری زمانی انجام می‌شود که گیاه ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر ارتفاع و ۵ تا ۶ برگ دارد.

مراحل اصلی و ضروری آبیاری ذرت به‌صورت زیر است

• جوانه زدن
• به ساقه رفتن
• پیدایش گل نر
• پیدایش گل ماده
• تشکیل دانه
• شیری شدن دانه

در این مراحل در­صورتی که آبیاری مناسب صورت نگیرد ممکن است عملکرد با کاهش شدید مواجه شود.

نکاتی که در آبیاری ذرت لازم است مورد توجه قرار دهید

• پیش از مرحله دوم آبیاری می‌توانید با فاروئر (پنجه غازی) اقدام به ساخت فاروها و سله شکنی خاک نمایید، هم‌زمان با این کار علف‌های هرز را نیز از بین برده و خاک نیز هوادهی می‌شود. پس از این مرحله حدوداً هر دو هفته یک‌بار می‌توانید بر اساس رطوبت خاک و هوا اقدام به آبیاری نمایید.
• در مراحل پایانی مثل زمان گرده‌افشانی و تشکیل دانه وجود آب برای گیاه از اهمیت زیادی برخوردار است و کمبود آب در این مراحل باعث افت شدید عملکرد خواهد شد.

کود دهی

همان‌طور که در بخش اول اشاره شد ذرت به خاطر رشد سریع و تولید زیاد نیاز به کود فراوان دارد و مواد غذایی موردنیاز را باید در اختیار آن قرار دهید، در غیر این صورت نمی‌توانید انتظار عملکرد مناسب از آن داشته باشید.

قبل از کود دهی لازم است از وضعیت فعلی خاک آگاه باشید زیرا میزان کود دهی در کشت‌های قبلی و حتی نوع گیاهی که قبلاً در زمین شما کشت شده می‌توانند بر میزان مواد غذایی موجود در خاک تأثیرگذار باشند و ممکن است با دادن کودی که به میزان زیاد در خاک وجود دارد علاوه بر هدر دادن پول خود باعث مسمومیت گیاه و خاک زراعی خود شوید.

کودهای ماکرو

ذرت بیشترین نیاز را به عناصر اصلی نیتروژن، فسفر و پتاسیم دارد. از میان این سه عنصر نیتروژن دارای آبشویی زیاد است و نمی‌تواند مدت زیادی در دسترس گیاه باقی بماند و لازم است تا در مراحل مختلف رشد و بر اساس نیاز گیاه در اختیار آن قرار گیرد.

چگونگی و میزان مصرف نیتروژن

همان‌طور که قبلاً اشاره شد، به خاطر رشد کندی ذرت در مراحل ابتدایی رشد و همچنین سیستم ریشه‌ای توسعه نیافته، امکان استفاده از میزان زیاد کود نیتروژن به‌صورت یکجا (در ابتدای رشد) برای گیاه وجود ندارد و در صورت مصرف نیتروژن زیاد قبل از کاشت، این کود با آبیاری‌های اولیه شسته شده و از دسترس گیاه خارج خواهد شد و علاوه بر آلودگی محیط‌زیست و هزینه مالی برای شما، می‌تواند به افزایش علف‌های هرز سمجی که توانایی جذب سریع نیتروژن را دارند نیز کمک کند.

میزان مصرف نیتروژن

در خصوص نیتروژن پیشنهاد می‌شود ابتدا بر اساس اقلیم منطقه و دیگر شرایط کشت، پیش‌بینی از عملکرد نهایی انجام گرفته (برای تخمین میزان تولید محصول بر اساس شرایط اقلیمی و … در هر منطقه، جداولی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید) و سپس میزان نیاز گیاه تخمین زده شود و این نیاز کودی در مراحل مختلف رشد به‌صورت سرک در اختیار گیاه قرار گیرد.

نیتروژن مورد نیاز ذرت در ماه‌های دوم و سوم پس از کاشت رو به افزایش می‌گذارد به‌گونه‌ای که در ابتدای رشد (در ماه اول) فقط ۸۰ درصد از نیتروژن مورد نیاز گیاه جذب می‌شود و تا زمان ۶ برگی میزان برداشت نیتروژن به ۲۰ درصد از نیاز کلی گیاه می‌رسد. از این مرحله به بعد برداشت نیتروژن به‌شدت افزایش می‌یابد به‌گونه‌ای که تا دو هفته بعد از کاکل دهی ذرت حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد کل نیتروژن مورد استفاده گیاه برداشت می‌شود و پس از این مرحله دوباره دریافت نیتروژن شروع به کند شدن می‌کند.

به‌عنوان‌مثال اگر بررسی‌ها نشان داد که گیاه شما تا پایان دوره کشت به حدود ۴۰۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار نیاز دارد، می‌توانید حدود ۵۰ کیلو از این کود را در سومین آبیاری که سیستم ریشه ایجاد شده و گیاه شروع به رشد رویشی کرده است در اختیار آن قرار دهید، در مرحله ۶ برگی ۱۰۰ کیلو، در مرحله ۱۰ برگی ۱۰۰ کیلو و قبل از کاکل دهی نیز ۱۰۰ کیلو و نهایتاً در مرحله دانه‌بندی (برای پر کردن دانه) ۵۰ کیلوگرم در هر هکتار کود نیتروژن در اختیار گیاه قرار دهید.

در هنگام مصرف کود نیتروژن لازم است به نکات زیر توجه کنید

۱-بلافاصله پس از کود سرک لازم است مزرعه را آبیاری کنید در غیر این صورت کود در زیر تابش خورشید، تصعید شده و از بین خواهد رفت.

۲- ازآنجاکه نیتروژن در معرض آفتاب آسیب‌پذیر است توصیه می‌شود که این کود را همراه با آبیاری در اختیار گیاه قرار دهید، این کار به جذب سریع‌تر نیتروژن در گیاه و کاهش هدر رفت آن کمک می‌کند.

۳- در مراحل ابتدایی رشد و در زمان مبارزه مکانیکی با علف‌های هرز می­توانید با دستگاه کولتیواتور کود نیتروژن را نیز به‌صورت نواری در کنار بوته‌ها قرار دهید.

علائم کمبود نیتروژن

نیتروژن ازجمله عناصر متحرک در گیاه است و در شرایط کمبود، نیتروژن موجود در برگ‌های پیر به سمت برگ‌های جوان‌تر حرکت می‌کند که این موضوع باعث می‌شود برگ‌های پیر زودتر دچار آسیب شوند، ازاین‌رو نشانه‌های کمبود نیتروژن ابتدا در برگ‌های پیر پایین بوته‌ها نمایان می‌شود و در صورت ادامه به دیگر بخش‌های گیاه گسترش می‌یابد. در صورت کمبود نیتروژن ابتدا نوک برگ‌ها زرد شده و سپس به‌مرور این زردی به دیگر قسمت‌های برگ گسترش می‌یابد و برگ‌ها پس از زرد شدن می‌ریزند.

نکته : برخی از شرایط محیطی مثل هوای بسیار گرم یا خشک نیز می‌توانند باعث زردی برگ‌ها شوند ولی تفاوت آن‌ها در این است که کمبود نیتروژن در برگ‌های پایینی مشاهده می‌شود.

مضرات بیش‌بود نیتروژن

در مورد مصرف نیتروژن باید دقت نمود زیرا مصرف بیش‌ازحد نیتروژن نیز دارای عوارض فراوانی است. زمانی که نیتروژن زیاد در اختیار گیاه قرار می‌گیرد، رشد رویشی افزایش می‌یابد و ریشه‌ها به‌خوبی توسعه نمی‌یابند درنتیجه توانایی گیاه در جذب مواد غذایی دیگر و آب تا حدودی کاهش یافته و در شرایط تنش گیاه با مشکل مواجه خواهد شد. همچنین افزایش رشد رویشی باعث آسیب‌پذیری بیشتر گیاه در برابر حمله آفات و بیماری‌ها می‌شود و آفات و بیماری‌ها نیز این گیاهان را ترجیح داده و بیشتر مورد حمله قرار می‌دهند.

کودهای فسفره

برخلاف نیتروژن، کودهای حاوی فسفر در خاک تحرک چندانی ندارند و از طرفی نیاز گیاه به عنصر فسفر در ابتدای رشد بسیار زیاد است زیرا گیاه برای توسعه ریشه‌ها و تولید انرژی برای انجام فرآیندهای فیزیولوژیکی به فسفر نیاز دارد، بر همین اساس شما باید از ابتدای کاشت بذر، فسفر را نیز به خاک اضافه کنید. وجود فسفر در گیاه این توانایی را به گیاه می‌دهد که سیستم ریشه‌ای سالم و با انشعابات فراوان تولید کند و در مراحل بعد با دریافت بهتر مواد غذایی و آب توسط این ریشه‌ها با سرعت و قدرت بیشتری رشد کند.

روش مصرف کود فسفر

به خاطر تثبیت فسفر در خاک بهتر است هم‌زمان با کشت کود را نیز در عمق ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری زیر بذر (با استفاده از دستگاه بذرکار) قرار دهید در این روش ممکن است نیاز به مصرف کود تا نصف روش دست پاش کاهش یابد. درصورتی‌که در منطقه شما به خاطر در دسترس نبودن تجهیزات لازم، امکان کود دهی به این شکل نیست می‌توانید به‌ناچار کود را با شخم در عمق خاک قرار دهید و نباید کود را در سطح خاک رها کنید، چون ریشه‌ها دسترسی به سطح ندارند و همچنین درصورتی‌که فسفر در عمق خاک باشد ریشه برای دسترسی به آن به سمت عمق حرکت بیشتری خواهد داشت.

همچنین فسفر در افزایش مقاومت به ورس، زودرسی محصول، افزایش کیفیت محصول و تولید شاخه‌های جانبی که درنهایت به افزایش عملکرد ختم می‌شوند مؤثر است.

میزان مصرف فسفر

در مورد فسفر نیز همچون نیتروژن لازم است بر اساس نوع اقلیم و شرایط محیطی و… میزان تولید نهایی را پیش‌بینی نمایید و میزان فسفر موردنیاز بر اساس این میزان تولید را محاسبه کنید، سپس با توجه به نتایج آزمون خاک، فسفر موردنیاز را به‌طور یکجا در همان مرحله کاشت در اختیار گیاه قرار دهید.

نکاتی که لازم است در هنگام مصرف کود فسفره به آن‌ها توجه کنید

۱-فسفر در داخل گیاه به‌راحتی حرکت می‌کند ولی در خاک این‌گونه نیست ازاین‌رو توصیه می‌شود با آغاز رشد رویشی گیاه مقداری کود مایع فسفره به همراه آب آبیاری در اختیار گیاه قرار دهید، این کار باعث می‌شود که ریشه با شروع حرکت به سمت منبع فسفر زودتر خود را به آن رسانده و توسعه ریشه‌ها و تولید ریشه‌های ثانویه بهتر و سریع‌تر محقق گردد.

۲- ازآنجاکه بیشتر فسفر قابل جذب در کود سوپر فسفات تریپل (به دلیل داشتن درصد بالای کلسیم) به شکل مونو کلسیم فسفات است و از طرفی به خاطر مقدار زیاد کربنات کلسیم در اکثر خاک‌های کشور، با مصرف این کود، مقدار زیادی از آن به فرم دی کلسیم فسفات و تری کلسیم فسفات تبدیل شده و قابلیت جذب فسفر را برای گیاه به‌شدت کاهش می‌دهد، توصیه می‌شود از کودهای محلول در آب که علاوه بر میزان مناسبی فسفر که به‌راحتی قابل جذب است، pH خاک را نیز به سمت اسیدی می‌برند و می‌توانند در بهبود جذب عناصر مفید باشند استفاده شود.

۳- در هنگام استفاده از کودهای حاوی فسفر یا دیگر عناصر باید به میزان نیتروژن نیز توجه نمایید و اگر کود دارای نیتروژن بود (مثل دی آمونیوم فسفات، اوره فسفات، نیترات پتاسیم و …) میزان آن را محاسبه نموده و از نیتروژن مصرفی کم نمایید. به‌عنوان‌مثال کود اوره فسفات ۴۴ درصد فسفر و ۱۸ درصد نیتروژن دارد و اگر بدون توجه به میزان نیتروژن فقط به‌عنوان کود فسفره از آن استفاده کنید، علاوه بر مصرف بیهوده نیتروژن و هزینه اضافه، ممکن است به گیاهان آسیب هم برسانید.

۴- بهتر است در زمان گلدهی برای افزایش غلظت فسفر و درنتیجه افزایش عملکرد دانه، اقدام به محلول‌پاشی کودهای حاوی فسفر کنید.

علائم کمبود فسفر در گیاه

علائم کمبود فسفر خیلی مشخص نیست و نمی‌توان به‌سادگی در مورد کمبود فسفر در گیاه قضاوت کرد. گیاه دچار کمبود، رشد بسیار کندتری دارد و کوتوله (کوتاه ماندن) می‌شود و رسیدگی محصول نیز در آن به تعویق می‌افتد و دانه‌ها به‌صورت منظم نمی‌رسند، همچنین لبه برگ‌ها قرمز شده و برگ‌های پیر دچار نکروز (مرگ بافت‌های گیاهی) می‌شوند. برگ‌ها به رنگ تیره مایل به بنفش درآمده و ساقه‌ها ارغوانی رنگ می‌شوند.

کود پتاسیم

پتاسیم در کنار نیتروژن و فسفر تکمیل کننده سه عنصر اصلی و پرمصرف برای گیاهان است. این عنصر نقش ویژه‌ای در کارکرد آنزیم‌ها و کوآنزیم ­ها دارد، به‌علاوه پتاسیم در جذب نیتروژن و تولید پروتئین‌ها نیز مؤثر است و می‌تواند در شرایط تنش مقاومت گیاه را افزایش دهد.

پتاسیم همچنین در انجام فتوسنتز و نقل‌وانتقال مواد تولید شده در فتوسـنتز به نقاط مختلف گیاه و ذخیره‌سازی آن مؤثر اسـت و می‌تواند سرعت انتقال نیتروژن از بخش‌های رویشی گیاه (مثل برگ) به دانه را نیز افزایش دهد.

پتاسیم مقاومت گیاهان را در مقابل بادزدگی، بیماری و تنش‌های محیطی مثل خشکی افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث افزایش کیفیت محصول شود.

طریقه مصرف کود پتاسیم

پتاسیم از ابتدای رشد توسط گیاه جذب می‌شود و شما می‌توانید پیش از کاشت، کود پتاسیم را به‌طور کامل به خاک اضافه نموده و سپس با دیسک کود را زیرخاک ببرید. درصورتی‌که میزان شوری خاک مزرعه شما بالاست باید از کود سولفات پتاسیم استفاده کنید، اما اگر EC خاک پایین است، می‌توانید از کلرید پتاسیم نیز استفاده نمایید. درصورتی‌که پس از کشت بخواهید کمبود پتاسیم را جبران کنید اگر EC خاک بالا نباشد می‌توانید کلرید پتاسیم را در اوایل رشد به‌صورت سرک به گیاه بدهید.

میزان مصرف کود پتاسیم

برای مصرف پتاسیم نیز مثل فسفر و نیتروژن، لازم است ابتدا بر اساس شرایط محیطی و نوع اقلیم و …، مقدار تولید نهایی را تخمین زده و مطابق با نیاز گیاه کودهای پتاسیمی را در اختیار آن قرار دهید. البته در این مرحله لازم است آزمایش خاک را نیز مشاهده نمایید و بر اساس مقدار پتاسیم موجود در خاک میزان نهایی کود را تعیین نمایید.

در هنگام استفاده از کود پتاسیم به نکات زیر توجه کنید

۱-در مراحل پایانی رشد که نیاز گیاه به پتاسیم افزایش می‌یابد، می‌توانید از کودهای مایع پتاسیمی به‌صورت محلول در آب نیز استفاده کنید.

۲- در مراحل ابتدایی رشد و در زمان مبارزه مکانیکی با علف‌های هرز می­توانید کود پتاسیم را نیز به‌صورت نواری در کنار بوته‌ها قرار دهید.

۳- با توجه به نقش پتاسیم در انتقال مواد در گیاه خصوصاً در مراحل پایانی که لازم است مواد ذخیره در برگ‌ها و دیگر قسمت‌ها به سمت دانه هدایت شوند، مصرف مناسب پتاسیم می‌تواند در افزایش کیفیت و کمیت محصول نقش بسزایی داشته باشد.

علائم کمبود پتاسیم

در گیاهانی که با کمبود پتاسیم مواجه‌اند در ابتدا حاشیه برگ‌ها دچار کلروز (زردی) شده و به‌مرور برگ‌ها کشیده و خطوط زردی در طول برگ‌ها و در پشت آن‌ها ایجاد شده و برگ‌ها چروکیده می‌شوند. با ادامه کمبود برگ‌ها سوخته و قهوه‌ای می‌شوند و دانه در بلال تشکیل نمی‌شود.

نکته : بسیاری از آسیب‌های ناشی از کمبود پتاسیم حتی پس از تأمین پتاسیم قابل جبران نیستند و ازاین‌رو لازم است به‌موقع به نیاز گیاه به پتاسیم پاسخ داده شود.

کودهای میکرو (ریزمغذی)

ریزمغذی‌ها عناصری هستند که به مقدار بسیار کمتری نسبت به عناصر ماکرو مورد استفاده گیاه قرار می‌گیرند اما به خاطر نقش‌های ویژه‌ای که دارند در صورت کمبود می‌توانند آسیب‌های فراوانی به گیاه وارد کنند و لازم است که به مقدار مناسب این عناصر را در اختیار گیاه قرار دهید.

نکته : سیلیسیم اگرچه جزء عناصر کم‌مصرف است ولی به خاطر نقش مهمی که در کشت ذرت دارد باید مورد توجه ویژه کشاورزان قرار گیرد و به میزان بیشتری نسبت به دیگر عناصر میکرو مصرف شود. این عنصر در آوند چوبی با تجمع در دیواره سلولی باعث افزایش استقامت گیاه می‌شود و درنتیجه ورس در گیاه کاهش یافته و گیاهان می‌توانند به شکل بهتری نور دریافت کنند، همچنین رسوب این عنصر در بافت‌های گیاهی باعث افزایش مقاومت آن‌ها در برابر حمله آفات و بیماری‌ها می‌شود و به همین جهت توصیه می‌شود به میزان قابل‌توجهی در کشت ذرت مورد استفاده قرار گیرد.

عناصر کم‌مصرف (میکرو) را می‌توانید در صورت کمبود بر اساس جدول زیر در اختیار ذرت قرار دهید

علائم کمبود عناصر کم‌مصرف در ذرت

علائم کمبود آهن

قابلیت حرکت آهن در گیاه بسیار کم است و درنتیجه آثار کمبود آن ابتدا در برگ‌های جوان نمایان خواهد شد. در خاک‌هایی که سطح اسیدیته خاک بالاست و همچنین در خاک‌هایی که فاقد تهویه مناسب می‌باشند جذب آهن کاهش خواهد یافت.

بر اثر کمبود آهن فاصله بین رگبرگ‌ها زرد شده ولی خود رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند. در ذرت به خاطر اینکه رگبرگ‌ها در طول برگ گسترش می‌یابند برگ به شکل راه‌راه در می‌آید. در ادامه با ایجاد کلروز از حاشیه برگ‌های جوان به‌ مرور برگ‌ها سفید شده و از بین می‌روند و اگر قبل از سفید شدن کامل برگ‌ها بتوانید آهن را در اختیار گیاه قرار دهید سلامتی برگ‌ها دوباره قابل برگشت است و رگبرگ‌ها ابتدا سبز می‌شوند و از این طریق می‌توانید از برطرف شدن کمبود آهن آگاه شوید.

علائم کمبود روی

در صورت کمبود روی رشد ذرت متوقف می‌شود و میان گره‌ها کوتاه می‌مانند. علائم کمبود ابتدا در برگ‌های جوان بالایی ظاهر می‌شود و برگ‌ها دچار کلروز به‌صورت نواری می‌شوند و پیچ می‌خورند و برگ‌های بالغ ممکن است سوراخ‌سوراخ شوند. همچنین کمبود روی در مراحل پایانی رشد باعث کچلی انتهای بلال می‌شود.

علائم کمبود منگنز

در اثر کمبود منگنز برگ‌های مسن دچار رنگ‌پریدگی شده و کلروز بین رگبرگ‌ها به‌مرور به سفیدی گراییده می‌شود و حاشیه و نوک برگ‌ها نکروزه می‌شوند. درکل می‌توان گفت ذرت نسبت به منگنز حساسیت متوسط دارد.

علائم کمبود مس

 ازآنجاکه مس در ساخت دیواره سلولی مورد نیاز است، می‌تواند از پژمردگی گیاه جلوگیری کند. در صورت کمبود این عنصر برگ‌ها باریک می‌شوند و به دنبال آن نوک برگ‌ها دچار پیچیدگی خواهند شد، همچنین میانگره­ها کوتاه‌تر شده و دمبرگ برگ‌ها به پایین خم می‌شوند. کمبود مس با تأثیر بر تلقیح و گلدهی، همچون روی باعث کچلی در انتهای بلال می‌شود.

نکته : بیش‌بود مس می‌تواند باعث کمبود آهن و درنتیجه ایجاد علائم کمبود آن شود که این موضوع اهمیت تشخیص درست را دوچندان می‌سازد.

علائم کمبود بور

این عنصر نقش‌های متنوعی در گیاه دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد

• ۱-تأثیر در تقسیم سلولی
• ۲- مؤثر در ساخت دیواره سلولی
• ۳- بور در تولید دانه گرده نیز مؤثر است
• ۴- مؤثر در انتقال نشاسته و قند در گیاه
• ۵- متابولیسم نیتروژن و فسفر
• ۶- ساخت پروتئین
• و …

کمبود بور می‌تواند باعث نکروز در مریستم انتهایی شود که از رشد گیاه جلوگیری نموده و تولید میان گره‌ها با اختلال مواجه می‌شود و باعث کوتولگی و کاهش رشد گیاه می‌شود. در اثر کمبود بور، نقاط نکروزه ریزی روی برگ ایجاد می‌شود که ممکن است در شرایط خشکی این علائم بیشتر بروز می‌کند این موضوع تشخیص کمبود بور را از خشکی دشوار می‌سازد. همچنین کمبود بور باعث برهم خوردن یکنواختی بذور در داخل بلال شده و در بعضی نقاط هم دانه تشکیل نمی‌شود که درنهایت باعث کاهش عملکرد خواهد شد. در این گیاهان رنگ برگ‌ها تا حدودی به سمت زرد شدن می‌رود. ازآنجاکه بور جزء عناصری است که به‌سختی در گیاه حرکت می‌کند، کمبود آن بیشتر در برگ‌های بالایی مشاهده می‌شود.

نکاتی در مورد کمبود بور

• در هنگام مصرف بور باید دقت زیادی نمود زیرا درصورتی‌که مقدار آن از نیاز گیاه بیشتر باشد، به‌سرعت می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در گیاه شود.
• ازآنجاکه کمبود بور می‌تواند باعث آسیب به مریستم انتهایی گیاه شود، غالبیت انتهایی ذرت را کاهش داده و می‌تواند باعث ایجاد حالت روزت در گیاه شود.
• کمبود بور می‌تواند با قطع مسیر حرکت آب و مواد غذایی، حتی در شرایطی که آب در دسترس باشد باعث پژمردگی برگ شود.

معرفی کودهای زیستی و مزایای استفاده از آن‌ها در کشت ذرت

کودهای زیستی معمولاً به‌صورت مایع و پودری و به‌ندرت به‌صورت­های گرانول یا ژله‌ای در دسترس می‌باشند.

این کودها شامل بستری برای نگهداری از ارگانیسم‌های مفید خاکزی یا فرآورده‌های متابولیک آن‌ها است که می‌توانند به اشکال مختلف در افزایش رشد و تولید گیاهان مؤثر باشند.

یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین انواع کودهای زیستی، کودهای دارای باکتری زنده هستند که به اشکال مختلف مثل تثبیت نیتروژن، قابل جذب نمودن فسفر برای گیاه، تولید تنظیم‌کننده‌های رشد و … می‌توانند به رشد گیاهان و افزایش عملکرد کمک کنند.

برخی از این باکتری‌ها شامل موارد زیر می‌شود

• سودوموناس
• فلاوباکتریوم
• باسیلوس
• ازتوباکتر
• آزو سپیریلوم

چگونگی مصرف کودهای زیستی

شما می‌توانید کودهای زیستی را به‌صورت بذرمال و یا محلول‌پاشی استفاده کنید. بر اساس فرمولاسیون هر شرکت و شکل کود موردنظر ممکن است از روش‌های دیگری نیز برای نتیجه‌گیری مناسب استفاده گردد که باید بر اساس توضیحات روی بسته محصول عمل نمایید. 

کنترل علف‌های هرز در مزارع ذرت

ازآنجاکه ذرت در مراحل اولیه زندگی رشد آرامی دارد و نمی‌تواند بر علف‌های هرز سریع الرشد غلبه کند، در این زمان حتماً باید مورد حمایت قرار گیرد تا بتواند مراحل اولیه را گذرانده و توانایی مقاومت در برابر علف‌های هرز را کسب نماید.

به‌طورکلی کنترل علف‌های هرز در ذرت به سه روش زیر انجام می‌شود

• روش‌های مکانیکی: مثل حذف و نابود کردن علف هرز با کولتیواتور زدن
• روش‌های زراعی: مثل شخم زدن که بسیاری از بذور را به عمق برده و دیگر قادر به رشد نخواهند بود و یا به سطح خاک آورده و در معرض نور و تغذیه جانوران قرار می‌دهد.
• روش‌های شیمیایی:

به‌طورکلی مبارزه شیمیایی با علف‌های هرز ذرت در سه زمان انجام‌پذیر است:

۱-پیش از کاشت

۲- پس از کاشت و قبل از سبز شدن گیاه

۳- پس از سبز شدن گیاه

سموم پیش‌کاشت

در مورد سموم پیش‌کاشت می‌توان به ارادیکان اشاره نمود، این سم را قبل از کشت به خاک اضافه می‌کنند، میزان مصرف آن حدود ۵ لیتر در هکتار است که باید با کمک دیسک با خاک سطحی مخلوط گردد.

نکته : این سم درواقع نوعی جوانه کش است و بلافاصله پس از آغاز رشد علف هرز آن‌ها از بین می‌برد، ازاین‌رو لازم است قبل از بکار گیری این سم ابتدا زمین را آبیاری نمایید و قبل از خشک شدن کامل زمین اقدام به سم‌پاشی نمایید تا بیشترین بهره‌وری را از سم بکار رفته داشته باشید، بلافاصله پس از استفاده از سم باید با کمک دیسک سم را زیر خاک برده و آبیاری کنید.

سموم پس از کاشت و قبل از جوانه‌زنی

بسیاری از علف‌های هرز رشد سریع‌تری نسبت به ذرت دارند و زودتر از ذرت از خاک خارج می‌شوند، ازاین‌رو با به‌کارگیری برخی سموم که دوام کمی دارند این علف‌ها پس از خروج و برخورد با سم از بین می‌روند و قبل از خروج ذرت اثر سم از بین می‌رود.

آلاکلر (لاسو) به میزان ۳ تا ۵ لیتر در هکتار به‌صورت محلول در سطح خاک پاشیده می‌شود. همچنین سم آترازین را نیز می‌توان به میزان ۱ کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.

سموم پس از کاشت و سبز شدن ذرت

سم ۲٫۴٫D را می‌توانید پس از سبز شدن علف‌های هرز و در مرحله ۵ تا ۷ برگی ذرت، زمانی که گیاه ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد با نسبت ۱ تا ۱٫۵ لیتر در هکتار بر روی گیاهان محلول‌پاشی کنید، مصرف زیاد می‌تواند باعث بدشکلی بوته‌ها شود.

نیکوسولفورون (کروز) را با نسبت ۱٫۵ تا ۲ لیتر در هکتار در زمان ۲ تا ۴ برگی ذرت می‌توانید استفاده کنید.

نکته : در هنگام استفاده از سم ۲٫۴٫D باید به کشت‌های اطراف نیز توجه کنید زیرا بعضی از گیاهان به‌شدت به آن حساسیت نشان می‌دهند و حتی مقدار بسیار اندک این سم می‌تواند به آن‌ها آسیب وارد کند.

نکته : در هنگام سم‌پاشی جهت کنترل علف‌های هرز ذرت (معمولاً در مرحله ۶ برگی ذرت) برای جلوگیری از کاهش رشد رویشی ذرت، می‌توانید از اسیدآمینه (یک لیتر در هکتار) نیز برای عبور از تنش استفاده کنید با این کار در­واقع غذای آماده را در اختیار گیاه قرار می‌دهید و از ایجاد شوک در گیاه جلوگیری می‌کنید.

مبارزه با آفات

پس از کاشت ذرت و در اولین روزهای پس از جوانه‌زنی ممکن است برخی از بوته‌ها خشک شوند، علت این اتفاق می‌تواند حضور لاروهای اگروتیس در منطقه ریشه باشد. در صورت مشاهده این وضعیت و اگر خسارت زیاد باشد لازم است که سم‌پاشی انجام دهید، با توجه به ممنوعیت مصرف سوین برای مبارزه با این آفت می‌توانید از دیازینون ۶۰ درصد به میزان ۱ تا ۱٫۵ لیتر در هکتار استفاده کنید.

نکته : در کشت‌های بهاره معمولاً نیاز به سم‌پاشی زیادی نیست ولی در مورد کشت‌های تابستانه وضعیت متفاوت است.

در جدول زیر برخی از آفات مهم ذرت معرفی و سموم مناسب برای مبارزه با آن‌ها بیان شده است.

مبارزه با بیماری‌ها

در جدول زیر برخی از بیماری‌های مهم ذرت معرفی و روش مبارزه با آن‌ها توضیح داده شده است.

برداشت ذرت

برداشت ذرت دانه‌ای

زمانی که یک لایه سیاه اطراف نوک دانه‌ها نمایان شد به این معناست که ذرت ازنظر فیزیولوژیکی رسیده است. برای برداشت ذرت دانه‌ای زمانی که رطوبت دانه‌ها به حدود ۲۵ تا ۲۸ درصد رسید با استفاده از کمباین مخصوص که قادر است پس از چیدن بلال‌ها، دانه‌های بلال را جدا کرده و در مخزن خود جمع‌آوری نماید اقدام به جمع‌آوری محصول می‌شود.

برداشت ذرت علوفه‌ای

برای این کار از چاپر استفاده می‌شود که کلیه اندام هوایی را از ارتفاع حدود ۱۰ سانتی‌متری زمین بریده و به قطعات کوچک تقسیم می‌کند و در کامیونی که همراه با چاپر حرکت می‌کند بارگیری می‌نماید تا به سیلو انتقال یابند.

در هنگام کشت به نکات زیر توجه کنید

• شما باید پیش از کشت بدانید که قصد دارید دانه یا علوفه را برداشت کنید تا بر اساس آن بتوانید بذر مناسب‌تر و با توانایی تولید بیشتر را انتخاب کنید.
• توصیه می‌شود برای جلوگیری از شیوع و توسعه بیماری‌های قارچی در مزرعه خود حتماً از بذور ضدعفونی شده استفاده نمایید.

جمع‌بندی

ذرت یکی از مهم‌ترین گیاهان برای تغذیه انسان و دام است و با توجه به پیشرفت‌های زیادی که در تولید ارقام هیبرید ذرت در دنیا اتفاق افتاده است، شما می‌توانید در هر منطقه جغرافیایی یا اقلیمی که حضور دارید بذر مناسب با شرایط خود را بیابید. درواقع انتخاب درست بذر در زمان کشت می‌تواند کلید موفقیت شما در دستیابی به عملکردهای بالا و رسیدن به سود سرشار باشد، ازاین‌رو توصیه می‌شود در هنگام تهیه بذر ابتدا هدف خود را کاملاً مشخص نمایید و سپس با نظر افراد خبره در منطقه اقدام به تهیه بذر نمایید. امید است این مقاله بتواند به شما در عبور از موانع احتمالی پیش رو کمک نماید.