همه چیز درباره گل راعی

نام علمی:

Hypericum perforatum

تیره:

Hypericaceae

گیاهشناسی

این گیاه در مناطق معتدله اروپا و آسیا می روید . در ایران در نواحی شمالی به خصوص اردبیل ، آستارا و گرگان به صورت خودرو در مراتع دیده می شود . ساقه این گیاه استوانه ای و مقطع عرضی آن دو گوش است . ارتفاع ساقه بسته به شرایط اقلیمی مختلف بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ضخامت آن بین ۳ تا ۵ میلیمتر است . برگهای این گیاه متقابل ، ساده و بدون دمبرگ هستند . چنانچه برگهای گل راعی در مقابل نور قرار گیرند نقاط روشنی بر روی آنها قابل مشاهده می باشد که محل تجمع اسانس می باشد . این گیاه دارای گلهای زرد رنگ با ۵ گلبرگ می باشد .

خواص دارویی

در طب سنتی، از گل راعی استفاده‌های زیادی می‌شود. بسیاری از این کاربردها در تحقیقات علمی به اثبات نرسیده‌اند. امروزه بیشتر از این گیاه برای درمان موارد خفیف و متوسط افسردگی و کاهش علائم یائسگی استفاده می‌شود. گل راعی با بسیاری از داروها تداخل دارد؛ بنابراین بهتر است قبل از مصرف مکمل‌های آن با پزشک مشورت کنید.

گل راعی برای همه افراد مناسب نیست. بهتر است مبتلایان به آلزایمر، اختلال دوقطبی، افسردگی شدید و اسکیزوفرنی از مصرف این گیاه خودداری بکنند. همچنین، مصرف این دارو به زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. به‌دلیل تداخل این گیاه با داروهای بی‌هوشی، باید از ۲ هفته قبل از عمل جراحی مصرف آن را متوقف بکنید.

بهبود افسردگی: مصرف خوراکی عصاره گل به بهبود افسردگی، کاهش عصبانیت و خستگی بر اثر افسردگی کمک می‌کند. مصرف برخی محصولات گل راعی نیز ممکن است بتواند مانند داروهای تجویزی در درمان افسردگی مؤثر باشد. البته همه محصولات این گیاه ممکن است تأثیری مشابه انواع استفاده‌شده در بررسی‌ها را نداشته باشند؛ بنابراین بهبود افسردگی خفیف و ملایم از خواص هوفاریقون به حساب می‌آید.

کاهش علائم یائسگی: بسیاری از بررسی‌ها نشان داده‌اند مصرف خوراکی گل راعی به کاهش حس گرگرفتگی و سایر علائم یائسگی کمک می‌کند. برخی شواهد حاکی از آن‌اند که مصرف خوراکی گل راعی همراه با کوهوش سیاه نیز در کاهش علائم یائسگی مفید است؛ اما ممکن است همه محصولات گل راعی این تأثیر را نداشته باشد.

اختلال روان‌تنی یا سوماتوفرم: در این نوع از اختلالات، بیمار با علائم جسمی به پزشک مراجعه می‌کند؛ اما پزشک در معاینه و آزمایش‌ها مشکلی مشاهده نمی‌کند. در این نوع بیماری‌ها، پزشک علت مشکل بیمار را روانی ارزیابی می‌‌کند. درمان با مصرف روزانه یکی از محصولات گل راعی به‌مدت ۶ هفته توانست به کاهش علائم این اختلال در بیماران کمک بکند.

عوارض جانبی گل راعی

مصرف موضعی گل راعی: اطلاعات کافی و قابل‌‌اتکا از عوارض مصرف موضعی گل راعی در دسترس نیست. با این حال، قرارگرفتن در معرض نور خورشید پس ‌از مصرف می‌تواند واکنش‌های پوستی را به دنبال داشته باشد.
مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد معمولا خطرناک است: مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر زیاد می‌تواند موجب بروز واکنش‌های پوستی در برابر پرتوهای خورشید بشود. حتی مصرف مقادیر معمول گل راعی در برخی زنان با قرارگرفتن در معرض خورشید می‌تواند واکنش‌های پوستی به همراه داشته باشد؛ بنابراین بهتر است بعد از مصرف گل راعی، لباسی مناسب در برابر خورشید بپوشید؛ مخصوصا اگر پوست روشنی داشته باشید.
مصرف خوراکی گل راعی در مقادیر متوسط به‌مدت ۱۲ هفته معمولا بی‌خطر است: برخی شواهد حاکی از آن است که می‌توان گل راعی را به‌مدت ۱ سال نیز مصرف کرد. با این حال، ممکن است مصرف گل راعی در برخی افراد عوارضی را بر جای بگذارد. از جمله عوارض احتمالی گل راعی می‌توان به اختلال در خوابیدن، سختی در ساکن‌نشستن، عصبانیت، حساسیت، افزایش فشار خون، ناراحتی معده، خستگی، خشکی دهان، سردرد و سرگیجه، جوش پوستی، اسهال و به‌خواب‌رفتن دست‌‌وپا اشاره کرد. اگر مصرف گل راعی موجب اختلال در خوابیدن‌تان می‌شود، آن را صبح‌ها مصرف کنید یا مقدار مصرفی‌تان را کاهش بدهید.

آماده سازی خاک

در پاییز پس از دادن کودهای حیوانی پوسیده و شیمیایی لازم زمین شخم زده می شود. در این زمان اکسید فسفر ۹۰-۸۰ کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس ۱۷۰-۱۶۰ کیلو گرم در هکتار همراه با کود حیوانی پوسیده در هنگام شخم با زمین مخلوط می‌گردد. قبل از کاشت نیز ۱۶۰-۱۵۰ کیلو گرم ازت نیز در اختیار زمین قرار می‌گیرد. (دو سوم قبل و یک سوم بعد از کشت).

تاریخ و فواصل کاشت

چنانچه تکثیر گل راعی از طریق بذر صورت گیرد، در کشت غیر مستقیم می توان از خزانه های زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد استفاده کرد. بهمن ماه زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه زیر پلاستیک و اواخر زمستان (اواسط اسفند) نیز زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد می باشد. در هر دو صورت بذور باید در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتی متر در خزانه کشت شوند، سپس نشاء ها باید در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر به زمین اصلی منتقل شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف در زمین اصلی نیز تا 30 سانتی متر مناسب است.

عده ای از محققین اظهار می دارند، هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. فصل پاییز (اواسط آذر ماه) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. کشت بذر گل راعی در پاییز نه تنها نیاز سرمایی بذر را تامین می کند بلکه بارندگی های فصل پاییز و زمستان سبب افزایش قدرت جواه زنی بذر ها می شود. در کشت مستقیم، بذر ها باید در ردیف های به فاصله 40 تا 60 سانتی متر کشت شوند. فاصله مناسب دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر توصیه می شود. اواخز شهریور تا اوائل مهر ماه نیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی گل راعی است. در این روش قطعات ریشه در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر کشت می شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر باید در نظر گرفته شود.

عمق کشت بذر گل راعی به بافت خاک و شرایط اقلیمی محل کاشت بستگی دارد. عمق مناسب کشت بذر در یک خاک با بافت سبک یا متوسط 5/0 (نیم) سانتی متر توصیه شده است. عده ای از محققین در تحققیات خود نشان داده اند، چنانچه بذر گیاه در یک خاک لومی رسی به عمق 5/0 سانتی متر کشت شوند قادر به سبز شدن نخواهد بود.

روش کاشت

تکثیر توسط بذر: چنانچه بذر های گل راعی به مدت سه روز در آب جاری شسته شوند قدرت جوانه زنی آنها به بیش از دو برابرافزایش می یابد. علت این امر را خارج شدن مواد باز دارنده جوانه زنی بذر در جریان شدن بذر می دانند. برنات معتقد است تیمار بذور با مقدار 500 تا 1000 پی پی ام اسید جیبرلیک سبب افزایش قوه نامیه آنها می شود. بذور تیمار شده گل راعی را می توان به دو روش مستقیم (در زمین اصلی) و غیر مستقیم (در خزانه) کشت کرد.

کشت مستقیم: از آنجا که بذور گل راعی بسیار کوچک و رشد اولیه آنها بسیار کند و بطئی است و علف های هرز به راحتی می توانند بر آن غلبه کنند، معمولا کشت مستقیم این گیاه توصیه نمی شود مگر در سطوح کوچک و در مواقعی که خاک، نرم و از رطوبت کافی برخوردار بوده و بستر خاک فاقد علف های هرز باشد. پس از کاشت انجام غلطک مناسب ضرورت دارد. در کشت مستقیم برای عر هکتار به دو تا پنج کیلو گرم بر با کیفیت مناسب نیاز است.

کشت غیر مستقیم: بذور گل راعی را می توان در زمان و تراکم مورد نیاز در خزانه زیر پلاستیک یا خزانه هوای آزاد کشت کرد. در این روش برای هر متر مربع 60 تا 80 گرم بذر با کیفیت مناسب مورد نیاز می باشد. پس از کاشت، انجام غلطک مناسب سبب تسریع و یکسانی در جوانه زنی بذر ها می گردد. با آبیاری منظم سطح خزانه و وجین علف های هرز، نشاء های حاصله را از اوائل خرداد ماه می توان با رعایت فواصل مناسب کاشت، به زمین اصلی منتقل نموده و می بایست بلافاصله آنها را آبیاری کرد. از هر 100 متر مربع مساحت خزانه می توان 35 تا 43 هزار نشاء با کیفیت مناسب تولید کرد.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی با تقسیم ریشه انجام می شود. به طوری که گیاهان دو تا چهار ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی، باکتریایی یا ویروسی را در زمان مناسب از خاک خارج و هر بوته را به چهار تا شش قسمت تقسیم می کنند. هر قطعه باید دارای تعداد مناسب جوانه رویشی (حداقل یک جوانه) باشد، سپس هر یک را باید در فواصل ذکر شده در زمین زراعی مورد نظر کشت کرد.قطعات ریشه ای را باید به گونه ای در خاک قرار داد تا جوانه راس ریشه در عمق چند سانتی متری خاک (دو تا پنج سانتی متر) قرار گیرد.

مراقبت و نگهداری

پس از کاشت، آبیاری جهت یکسانی در رشد و نمو گیاهان ضرورت دارد. پس از اولین برداشت پیکر رویشی، چنانچه مقدار مناسبی ازت به همراه آبیاری در اختیار گیاهان قرار گیرد در افزایش عملکرد محصول نقش بسزایی دارد. توصیه می شود در روز های گرم و خشک گیاهان به مقدار 15 تا 25 میلی متر آبیاری شوند.

در سال اول رویش باید سه تا چهار بار اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. با استفاده از کولتیواتور یا بیل می توان علف های هرز فاصله بین ردیف ها را وجین کرد. در سال دوم گیاهان از رشد سریعی برخوردار می شوند، به طوری که فواصل بین ردیف ها بر اثر رشد گیاهان بسته شده و مبارزه مکانیکی با علف های هرز امکان پذیر نمی باشد. از این رو از سال دوم رویش، می توان از علف کش های فوسیلاداس به مقدار دو تا چهار لیتر و یا آفالون به مقدار 2/1 تا 5/1 لیتر در هکتار استفاده کرد. بهتر است این مقدار علف کش در 200 تا 300 لیتر آب حل شود.

گل راعی در طول رویش ممکن است توسط برخی آفات مانند سوسک برگ یا شته آسیب زده دیده و خسارات زیادی را متحمل شود. از این رو همواره مراقبت از گیاهان در برابر آفات ضرورت دارد.

عوامل بیماری زای قارچی مانند کلتوریکوم گلوسپوروایدس، فوزاریوم، آلترناریا، و اسکلرتینا نیز می توانند سبب خسارات سنگینی به محصول شوند. با استفاده از عملیات به زراعی مناسب می توان از آلوده شدن گیاهان به عوامل قارچی اشاره شده جلوگیری کرد. در صورت آلودگی مزارع به این بیماری ها می توان سموم توپسین ام، چینواین فوندازول و یا اط سم میلتوس استفاده کرد. در شرایطی که بیماری گسترش داشته باشد باید از این سموم دو تا سه مرتبه استفاده کرد.

هنگام سم پاشی باید مراقب جوانه هایی که تازه تشکیل شده اند، بود تا دچار شکستگی و افتادن از گیاه نشوند. مواقعی که آلودگی قارچی شدید باشد لازم است پس از اولین برداشت، گیاهان مجددا سم پاشی شوند.

اطمینان از سلامت بذوری که به منظور کشت سال های آتی از مزرعه برداشت می شوند بسیار ضروری است. چرا که در صورت آلوده بودن بذر ها، احتمال آلودگی مزرعه به بیماری های قارچی پس از کشت آنها بسیار زیاد خواهد بود.

برداشت محصول

محصول گل راعی را با ماشین برداشت و یا با دست برداشت می کنند. زمان برداشت بستگی به میزان مواد موثره موجود در گیاه دارد. از این رو زمان مناسب برداشت پیکر رویشی در شرایط اقلیم مختلف باید مورد بررسی قرار گیرد. در این رابطه عده ای معتقدند برگ های گل راعی در مرحله گلدهی کامل از بیشترین مقدار فلاونوئید (مانند روتین، هاپرین و کوئرستین) برخوردارند در حالی که بیشترین مقدار تانن و حداکثر مقدار هیپریسین در جوانه باز نشده گل مشاهده می شود. در تحقیقی با موضوع تاثیر سه زمان مختلف برداشت شامل قبل از گلدهی، گلدهی کامل و مرحله تشکیل میوه بر روی مقدار هیپریسین و اسانس پیکر رویشی خشک گل راعی نشان دادند که حداکثر مقدار هیپریسین و اسانس (به ترتیب 329 میکرو گرم در گرم و 35/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله گلدهی کامل و حداقل آنها (به ترتیب 22 میکرو گرم در گرم هیپریسین و 12/0 میلی لیتر اسانس در 100 گرم پیکر رویشی خشک) در مرحله قبل از گلدهی بدست آمد.

در تحقیق دیگری، میزان هیپریسین و عملکرد پیکر رویشی رقم توپاز و یک رقم مجارستانی در شش مرحله رویشی گیاه گل راعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین مقدار هیپریسین موجود در پیکره رویشی در رقم توپاز در مرحله آغاز تشکیل میوه و در رقم مجارستانی در مرحله گلدهی کامل ساخته و ذخیره می شود. در این بررسی نشان داده شد که بیشترین عملکرد پیکر رویشی تازه و خشک در مراحل گلدهی کامل و تشکیل میوه به دست می آید.

برنات معتقد است بیشترین مقدار هیپریسین و فلاونوئید در اوایل مرحله گلدهی در گیاه وجود دارد. وی اظهار می دارد، اگر در فصل بهار اقدام به انتقال نشاء به زمین اصلی شود، در سال اول رویش فقط یک بار آن هم در مرداد ماه می توان محصول را برداشت کرد. ولی چنانچه نشاء ها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند در سال اول رویش، اولین بار در تیر ماه و دومین و آخرین مرحله در شهریور ماه می توان پیکر رویشی محصول را برداشت کرد. گیاهان در سال های دوم و سوم رویش از رشد و نمو سریعی برخوردار می گردند. به طوری که در هر سال می توان دو مرتبه محصول برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله تشکیل گل (اواخر خرداد ماه) و دومین و آخرین برداشت در اوایل مرداد ماه خواهد بود.

محققین معتقدند برداشت گیاه باید به نحوی صورت گیرد که 20 تا 30 سانتی متر یا 30 تا 40 سانتی متر قسمت فوقانی گیاهان را شامل شود. اگر چه برخی معتقدند پیکر رویشی گل راعی را باید از فاصله ده سانتی متری از سطح زمین برداشت کرده و سپس ساقه ها و شاخه های چوبی و ضخیم را زا سایر قسمت ها جدا نمود.

پس از برداشت پیکر گل راعی، باید آنها را خشک کرد. پیکر رویشی گل راعی را با استفاده از خشک کن های الکتریکی در دمای 40 درجه سانتی گراد، با حفظ مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره می توان خشک کرد. چنانچه امکان استفاده از خشک کن های الکتریکی نباشد، گیاهان را می توان در سایه و در جریان هوای آزاد خشک کرد. تحقیقات نشان می دهد خشک کردن این گیاه در آفتاب سبب کاهش 80 درصدی هیپریسین می شود.

عملکرد محصول پیکره رویشی به عوامل متعددی مانند رقم، شرایط اقلیمی محل رویش و روش برداشت بستگی دارد. در سال اول رویش 8/0 (هشت دهم) تا 2/1 (یک و دو دهم) تن و از سال دوم به بعد 5/2 تا 5 تن پیکر رویشی خشک از هر هکتار زمین قابل برداشت است. نسبت پیکر رویشی تازه به خشک سه تا پنج به یک است.

برداشت بذر

اگر هدف اط کشت گل راعی تهیه بذر جهت کاشت باشد، نباید پیکر رویشی را برداشت کرد. اواخر مرداد تا اوایل شهریور هنگامی که چهل درصد میوه ها رسیده و رنگ آنها قهوه ای تیره شدند، می توان آنها را برداشت کرد. س از بوجاری میوه، بذر ها را باید تمیز و در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری نمود.

مقدار عکلکرد بذر متفاوت و بین 50 تا 200 کیلو گرم در هکتار می باشد.