همه چیز درباره گیاه صبر زرد

نام علمی:

Aloe vera

تیره:

Liliaceae

گیاهشناسی

آلوئه‌ورا گیاهی بدون ساقه یا با ساقه‌ای بسیار کوتاه است. این گیاه ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و از طریق پاگیاه تکثیر می‌شود.برگ آن نیزه‌ای کلفت و گوشتی با لبه‌های دندانه‌دار سفید است و رنگ برگ، سبز تا خاکستری می‌باشد. گل‌های آن در تابستان و بر روی سنبله‌ای می‌رویند که گاه تا ۹۰ سانتی‌متر درازا دارد. گل‌های آن آویخته و دارای کاسبرگ‌هایی ۲–۳ سانتی‌متری هستند. نام‌های دیگر آلوئه‌ورا عبارتند از: چادُروار، صبر سقوطری، آلوئه‌ورا، صبر، صبر کموار، صبر زرد، ازوال، ازوادزرد خزانه، مقر، ایلوا، صبارا، آلوئه کوراسائو، آلوئه هندی، آلوئه بارباد، الوا، صباره، برمس، سولع، مقرا، چادروا و صعدنا.

آلوئه نوع خاصی فتوسنتز دارد که از تبخیر آب گیاه جلوگیری می‌کند.

پراکندگی

آلوئه‌ورا گیاهی بومی جنوب‌شرق شبه‌جزیره عربستان بوده و مناسب آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و خشک و نیمه‌خشک است.این گیاه در سده‌های گذشته به بسیاری مناطق دنیا از جمله خاورمیانه، آفریقا، کارائیب، ایالات متحده، آمریکای لاتین، اروپا و شرق آسیا برده شده و امروزه در بسیاری از مناطق گرم و خشک در سراسر دنیا پراکندگی دارد.

کاربردها

دو ترکیب اصلی مورد استفاده، شامل ژل شفاف موجود در برگ‌ها و لاتکس زرد رنگ این گیاه هستند.ژل گیاه برای تولید داروهای موضعی جهت ترمیم زخم‌ها، ترک‌های پوستی، ترمیم آسیب‌های ناشی از سوختگی‌ها، راش‌ها، پسوریازیس و خشکی پوست مورد استفاده است.از ژل آلوئه‌ورا همچنین در تولید صنعتی ماست، نوشیدنی‌ها و دسرها استفاده می‌شود. مصرف مقدار زیاد و مداوم عصارهٔ برگ‌ها یا لاتکس این گیاه باعث مسمومیت می‌شود.

لاتکس این گیاه نیز به تنهایی یا به همراه ترکیبات و افزودنی‌های دیگر برای تولید داروهای ملین ضد یبوست به‌کار می‌رود.

طب سنتی

مصرف آلوئه به‌عنوان یک گیاه طبی سابقه طولانی مدت دارد و قدمت استفاده از آن به سال ۱۷۵۰ پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. برخی از مردم به عنوان پزشکی جایگزین، این گیاه را در گلدان‌های کوچک در منازل خود به منظور درمان سوختگی‌ها و بریدگی‌های جزئی پرورش می‌دهند.

ترکیبات شیمیایی

برگ‌های این گیاه، دارای مواد شیمیایی گیاهی از جمله مانان‌های استیله‌شده، آنتراکینون گلیکوزیدهای C، انتهرن‌ها و آنتراکینون‌هایی از قبیل امودین و چندین نوع از لکتین‌ها هستند.

این گیاه، حاوی مشتقات هیدروکسی آنتراسن از جمله آلوئین‌های A2 و B به میزان ۴۰–۲۵٪ کل ترکیبات و مشتقات کرومون از جمله آلوئه رزین A2،B و C است. ترکیبات مهم دیگر آلوئه شامل قندها از جمله: گلوکز، مانوز و سلولز، آنزیم‌ها از جمله: اکسیداز، آمیلاز و کاتالاز، همچنین ویتامین‌هایی نظیر: B1،B2،B6،C,E و اسیدفولیک و مواد معدنی مانند: کلسیم، سدیم، منیزیم، روی، مس و کروم و ترکیباتی نظیر آلوئین، فامودین، ایزوباربالوئین و مقدار صمغ آن در حدود ۱۲٪ می‌باشد.

مضرات

تا کنون اثرات جانبی مهمی پس از مصرف آلوئه‌ورا به‌عنوان داروی موضعی گزارش نشده‌است.مصرف خوراکی عصاره کامل و رنگ‌زدایی نشدهٔ برگ‌های آلوئه‌ورا به‌طور بالقوه می‌تواند باعث مسمومیت و ایجاد عوارضی مانند اسهال و درد شکمی شود. مصرف خوراکی این گیاه همچنین می‌تواند باعث کاهش جذب برخی از داروها یا وقوع تداخل دارویی شود.

تداخل‌های دارویی

مصرف خوراکی همزمان آلوئه‌ورا و داروهای تجویز شده می‌تواند باعث تداخل دارویی شود. داروهای ضد لخته شدن خون، داروهای دیابت، داروهای بیماری‌های قلبی-عروقی و داروهای کاهش‌دهندهٔ میزان پتاسیم خون مانند دیگوکسین و داروهای ادرارآور از این موارد هستند.

روش های تکثیر

کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ طریق امکانپذیر است، اما بهترین و مناسبتـرین روش برای کشت هرچه بهتر و مناسب تر، کشت به وسیله ی پاجوش ها می باشد که هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می باشد.

شرایط اکولوژیکی

آبیاری: گیاه آلوئه ورا به آبیاری زیادی نیاز ندارد؛ زیرا آبیاری این گیـاه بـه شـیب و بافـت زمین، فصل زراعی، کشت مختلط، روش آبیاری و وجود و سرعت بادهای گـرم در منطقه بستگی دارد. آبیاری آلوئه ورا به روش هـای مختلـف ثقلی (فـارو هـای کـم عمق) ، قطره ای و بارانی امکان پذیر است و به طور کلی این گیـاه بـا توجـه بـه اقلیم منطقه و گرمای هوا بایستی هر ۷-۱۰ روز یک بار آبیاری می شود. همچنین نکتۀ مهم منظم بـودن آبیـاری مـی باشـد، زیـرا نظـم در آبیـاری عملکرد ژل را افزایش می دهد. در آبیاری بیش از حد یا خیلـی کـم، بـرگ هـای گیاه شروع به خشک شدن و تحلیل رفتن ژل می کند و ممکن است رنـگ بـرگ ها زرد یا قهوه ای شده ودر نهایت گیاه از بین برود.

داشت آلوئه ورا بسیار آسان است. میزان نیاز آلوئه ورا به آبیاری هر پنج روز یکبار است و هر بوته حدود ١٠ لیتر آب مصرف می‌کند. اکر از روش آبیاری قطره‌ای استفاده شود، مقدار آب مورد نیاز به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

هم اکنون هزینه تجهیز هر هکتار زمین کشاورزی به آبیاری قطره‌ای حدود یک‌ میلیون تومان است.

در صورت آبیاری بیش از اندازه این گیاه به شدت به بیماری پوسیدگی ریشه مبتلا می گیرد.

خاک: گیاه آلوئه ورا شدیدأ نیازمند خاکی با زهکش بالاست. از این رو می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد. این گیاه در ماسۀ خالص به رشد مطلوب دست نمی یابـد. گیـاه صـبر زرد ریـزوم دار اسـت و بـر آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، لذا خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسـیار مناسب است. به طور کلی، خاک مناسب باید دارای: ۱/۳ خاک رس (خاک مزرعه) + ۱/۳ ماسه بادی + ۱/۳ خاک برگ باشد، تا تأثیر فـوق العـاده بـر رشـد گیـاه آلوئـه ورا داشته باشد.

نواحی کاشت آلوئه ورا در فضای باز استان های گرمسیری مانند: بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس و خوزستان می باشد.

گیاه آلوئه ورا شدیدا به خاک های سبک با زهکشی بلا نیاز دارد.از این رو در خاک هایی که بافت سنگین دارند مانند استان خوزستان می توان از مخلوط ماسه (بادی) یا سنگریزه با خاک اصلی برای گیاه استفاده کرد.

صبر زرد دارای ریزوم است که بر روی آن ساقه های هوایی ایجاد می شود، بنابراین خاک شنی لومی برای کاشت این گیاه بسیار مناسب است.

نیاز کودی و مواد غذایی: آلوئه ورا گیاهی کم توقع است، ولی چنانچه خواستار شـادابی همیشـگی و تولیـد برگهایی مملو از ژل می باشید باید قبل از کشت در سال اول به مزرعه یا گلخانه حتما kg/ h 45-55 فسفر، kg/h 55_65 ازت، kg/ h 35-45 پتاس به اضافه ی کودهای حیوانی (مرغـی و دامـی) کـاملاً پوسـیده اضـافه نمـود سـپس عملیات آفتابدهی (soilsolariztion) و در پی آن کشت پاجوش صورت پذیرد.

عناصر غذایی مورد نیاز شامل ۴۵-۵۵ کیلو گرم فسفر، ۵۵- ۶۵ کیلوگرم نیتروژن و ۴۵-۳۵ کیلوگرم پتاس در هکتار می باشند.

نور: بهتر است گیاه آلوئه ورا نور را به صورت مسـتقیم دریافـت نمایـد، البتـه چنانچـه اشعۀ مستقیم در تماس با گیاه قرار گیرد، ممکن است گیاه را بسوزاند. رشد گیـاه صبر زرد با باد گرم و آفتاب شدید رابطۀ معکوس دارد. در این حالت بـرگ هـا بـه رنگ قهوه ای روشن در می  آیند. و رشد آن متوقـف و از فعالیـت گیـاه بـه شـدت کاسته می شود. چنانچه گیاه درگلدان و درون منزل نگهداری می شود، می بایست آن را در مکانی آفتابگیر یا پشت پنجره قـرار داد ، و بهتـر اسـت گلـدان هـر روز چند ساعت در محیط خارج از منزل قرار داده شود.

دما و رطوبت: آلوئه ورا گیاه بومی مناطق گرم و خشک است، از اینرو تحمل گرمـا و خشـکی را دارد و حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای این گیـاه ۱۰-۵۰ درجـۀ سـانتی گراد و بهترین دما برای رشد گیاه بین ۲۰-۳۰ می باشد. معمـولأ دمـای محـیط رشد آن می بایست بالاتر از ۲ درجه سانتیگراد باشد. آلوئـه ورا از جملـه گیاهـانی است که در صفر درجه سانتیگراد از بین می رود. این گیاه در هوای مرطوب نیـز به خوبی رشد می کند و نیاز به آبیاری کمتری دارد.

شوری، PH:  میزان تحمل گیـاه صـبر زرد بـه شـوری براسـاس مطالعات صورت گرفتـه ، بــــین ۵- ۱۵ دســــی زیمنس بر متر می باشـد. افزایش شوری بالاتر از ۸ دسی زیمنس برمتر سبب کاهش کیفیت محصول می شود. گیـاه آلوئـه ورا حـدود ۹۹ تا ۹۹/۵ % آب دارد و pH برگ آن حدود ۴ – ۴/۵ و بـرای ک شـت حـدود ۶/۵ می باشد.

کاشت

در روش کشت سـنتی ایـن گیـاه مـی بایسـت در اواخـر تابسـتان و اوایـل پـائیز پاجوش ها را از گیاه جدا نموده درون گلخانه ها، در بستر مناسب کشـت نمـود تـا ریشه دار شوند و استحکام کافی پیدا کنند. سپس پاجوش هـای ریشـه دار شـده را در فصل بهار به مزرعۀ اصلی منتقل نمود. سیستم کاشت گیاه آلوئه ورا به صورت فارو، کرتی، جوی و پشته می باشد،که فواصل کاشـت بوتـه هـا بـر حسـب نـوع ماشـین آلات و ادوات متغیـر اسـت ، امـا مناسبترین فاصله ی کاشت ۴۰-۵۰ * ۸۰-۱۰۰ cm می باشد. به طور معمـول در هر یک هکتار حدوداً ۲۰-۲۵ هزار پاجوش نیاز است.

کشت گیاه آلوئه ورا به ۴ روش انجام می شود. که عبارتند از کشت قلمه، بذر، بافت و پاجوش. بهترین و مناسب ترین روش کشت پاجوش ها می باشد.

کشت پاجوش هم از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و هم از نظر کیفی و عملکرد بالاترین مقدار را دارد. بهترین فاصله کاشت بین بوته های گیاه ۶۰ الی ۹۰ سانتیمتر می باشد.

بیماری ها

گیاه آلوئه ورا به بیماری های زنگ آلوئه ورا، لکۀ سیاه، کنه، پوسیدگی ریشه، برخی از بیماری های قارچی ویروسی و شپشک آرد آلو حسـاس مـی باشـد. در مجمـوع خطر بیماری ها در این گیاه نسبت به گیاهان دیگر بسـیار کـم اسـت . در صـورت آبیاری بیش از اندازه، گیاه به شـدت در معـرض بیمـاری پوسـیدگی ریشـه قـرار می گیرد، زیرا این گیاه به آب بسیار ناچیزی نیاز دارد.

روشهای مقابله با بیماری ها و علف های هرز

به طور کلی باید گفت اگر کشت گیاه به صورت اصـولی (ارگانیـک) و تحـت نظـر متخصصین صورت پذیرد مبارزه با بیماری ها و علفهـای هـرز بـه حـداقل خـود می رسد زیرا در مجموع خطر بیماری ها و علف های هرز در ایـن گیـاه نسـبت بـه گیاهان دیگر بسیار کم است، اما برای مبارزه با بیماری های قـار چی از قـارچ کـش میشکارپ و برای مقابله با کنه از سمی بنام دیازینون استفاده می گردد. همچنین زمان آغاز مبارزه با علف های هرز از هنگام وجین صورت می پذیرد که این امر نـه تنها باعث جلوگیری از ازدیاد علف های هرز شده بلکه باعث هـوا دهی خـاک نیـز می گردد که بسیاری از بیماری ها به این شیوه از بین خواهند رفت.

برداشت

اندام مورد استفاده گیاه آلوئه ورا، برگهای آن مـی باشـد، کـه از آن ژل و شـیرابه (لاتکس) استخراج می گردد. برداشت برگهای این گیاه بسـتگی بـه نـوع ، انـدازه (۲۰-۴۰ cm) و زمان پاجوش های کشت شـده متفـاوت مـی باشـد و چنانچـه از پاجوش های cm40 در اوایل بهار استفاده شده باشد برگهای گیاه را می تـوان در پائیز سال اول برداشت نمود، برداشت بـا دسـت و بـه کمـک یـک وسـیله برنـده (چاقو) صورت می گیرد. در صورتیکه برگهای پیرامونی گیاه از قاعده قطع کـف بر شود بهتر است، اما باید توجه داشت که برش به صـورتی انجـام شـود کـه بـه برگ ها آسیبی نرسد. به منظور عملیات فرآوری بهتر می بایست بلافاصـله پـس از برداشت برگ، اقـدام بـه اسـتخراج ژل و شـیرابه در محیطـی کـاملاً بهداشـتی و کنترل شده نمود.

برداشت آلوئه ورا به صورت چهار فصل است و در تمام فصول ‌سال قابلیت برداشت دارد. در اولین دوره کشت، آلوئه ورا پس از ۶ ماه برداشت می شود.

در نوبت های بعدی هر ٣ ماه یکبار محصول می دهد. فقط برگ های بیرونی گیاه که بیش از ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر طول دارند باید برداشت شوند.