چرا باید نعناع مصرف کنیم؟

نام علمی:

.Mentha piperita L

تیره:

Lamiaceae

گیاهشناسی

تا کنون 50 گونه متعلق به جنس نعناع شناسایی شده اند که از بین این گونه ها تعداد کمی ارزش دارویی دارند و توسط انسان استفاده می شوند. نعناع گیاهی است دو رگ که به صورت خود به خودی در طبیعت به وجود آمده است.

برخی از محققان معتقدند که نعناع از تلفیق گونه های آکواتیکا و اسپیکاتا (به ویریدیس نیز معروف است) به وجود آمده است.

گونه اسپیکاتا نیز گیاهی است دورگ که از تلفیق گونه لانگیفولیا و گونه روتوندیفولیا حاصل شده است. در میان این گیاهان ، وجود «منتول» تنها در اسانس گونه آکواتیکا به اثبات رسیده است.

در مورد منشا این گیاه اختلاف نظرهایی وجود دارد. عده ای از گیاه شناسان آسیا را منشا نعناع می دانند. در حالی که ، برخی دیگر منشا آن را انگلیس دانسته و معتقدند که این گیاه در قرن هفدهم، در انگلیس به وجود آمده است. نعناع در نواحی معتدل اروپا ، آسیا، شمال آمریکا، و استرالیا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه به دو فرم مختلف نعناع سیاه یا قرمز(واریته افیسینالیس و فرم روبسنز یا میکام) و نعناع سبز(واریته افیسینالیس فرم پالسنس) یافت می شود.

در اکثر کشورها ، فرم رویسنز (میکام) کشت می شود.

نعناع، گیاهی است علفی و چند ساله ، اندامهای هوایی آن تحت تاثیر سرمای زمستان خشک می شوند. ولی اندامهای زیرزمینی (استلونها و ریزومها) ، زنده بوده و فعالیت خفیفی دارند. ضخامت ریشه نعناع 3 تا 4 میلی متر است. ریشه رستها (استلونها) و ریزومها دارای گره های متعددی است که محل رویش ریشه های باریک و در نتیجه تشکیل گیاهان کوچک در اطراف پایه مادری می باشد. اندامهای زیرزمینی نعناع به رنگ سفید ، نازک و به طول 5 تا 20 سانتی مترند. ریشه نعناع چندان عمیق نیست و به صورت پراکنده در سطح خاک قرار دارد.

ریشه رستها به صورت انشعابهای متعدد بلند و سفید رنگ از ریزوم خارج می شوند. ریشه رستها اندامهایی هستند که برای تکثیر گیاه مورد استفاده قرار می گیرند. از رشد ریزومها، اندامهای هوایی(ساقه و برگ) به وجود می ایند.

نعناع دارای ساقه ای چهار گوش و به واسطه وجود آنتوسیانینها در آنها، به رنگ بنفش هستند. طول ساقه متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 30 تا 100 سانتی متر است. قسمت بالایی ساقه نسبت به قسمت پایینی از انشعابهی بیشتری برخوردار است.

در این گیاه ، برگها بلند، به طول 3 تا 9 و به عرض 1 تا 3 سانتی متر، بیضی شکل ، پهن، در کناره ها دندانه دار و به رنگ سبز تیره مشاهده می شوند. رگبرگ ها

به رنگ آبی و در پهنک برگ دارای انشعابهای فراوانی هستند. حفره های محتوی اسانس در هر دو طرف برگ وجود دارند.

گلهای نعناع، بنفش روشن و به صورت خوشه های مجتمع روی چرخه هایی قرار دارند که هر چرخه مرکب از 6 تا 7 گل است. عمر گلها بسیار کوتاه بوده و مدت کمی پس از تشکیل از گیاه جدا می شوند. میوه کپسولی، کوچک و به رنگ قرمز تیره است. بذر این گیاه فاقد قوه رویشی است. به واسطه وجود اسانس در پیکر رویشی ، گیاهان از بویی مطبوع و مزه ای خنک و کمی تند برخوردارند. اسانس در ابتدای رویش گیاهان ، در پیکر رویشی ساخته و ذخیره می گردد. با رشد گیاه، سرعت سنتز اسانس افزایش می یابد. اسانس در حفره های زیر کوتیکول ساخته و ذخیره می شود. برگها 2 تا 7/2 درصد و گلها 4 تا 6% اسانس دارند، معمولا” فاقد اسانس می باشند.

به طور متوسط ، مقدار اسانس در اندامهای هوایی گیاه 1 تا 5/1 درصد گزارش سده است. ترکیبات تشکیل دهنده اسانس به بیش از 20 نوع می رسد که مهمترین آنها «منتول» (40 تا 60%)می باشد. بیشترین مقدار «منتول»، در اسانس استخراج شده از برگهای جوان وجود دارد.

اسانس گلها مقدار کمی «منتول» دارد و مهمترین ترکیب آن را «منتوفوران»(10تا12%) تشکیل می دهد. از مواد دیگر اسانس نعناع، می توان از «منتون»(به مقدار 15تا 25%)،« پیپریتون» (به مقدار1/0تا 5/1درصد) ، «پولگون»(بیشتر در برگهای جوان وجود دارد) ، «پنن»،«سابینن»،«سینئول»و «متیل استات» نام برد.

دوره رویشی نعناع(از بدو رویش تا مرحله گلدهی)، 80تا 100 روز به طول می انجامد. ابتدا رویش گیاهان به کندی صورت می گیرد، در حالی که پس از 2 تا 3 هفته رشد آنها سرعت می یابد.

اندامهای زیرزمینی گیاه سطحی اند و انشعابهای حاصل از آن به اطراف پراکنده می شوند. گلها اوایل تابستان (تیر) به وجود می آیند. پس از اولین برداشت، چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد، گیاهان دوباره به گل خواهند نشست.

خواص دارویی

خواص نعناع در درمان روماتیسم

افرادی که رماتیسم دارند از دم کرده نعناع استفاده کنند.اگر از بیماری روماتیسم و آرتروز رنج می برید، از روغن نعناع استفاده کنید، به این صورت که ۲ قطره روغن نعناع را با یک قاشق سوپخوری روغن بادام مخلوط کرده و محل های دردناک را با آن ماساژ دهید.برای درمان درد سیاتیک از دم کرده استفاده نموده و نعناع تازه را به صورت ضماد در محل درد بگذارید.

نعناع برای درمان سرماخوردگی

بوی نعناع می تواند گرفتگی بینی ، گلو و ریه ها را از بین برده و موجب تسکین اختلالات تنفسی ناشی از آسم و یا سرما خوردگی گردد. مصرف مداوم نعناع برای افراد مبتلا به آسم بسیار مفید است.نعناع و عامل فعال اصلی آن به نام منتول در زمره احتقان زادهای موثر تلقی می شوند. از آنجا که منتول سبب شل شدن خلط می گردد، این ماده داروی خلط آور نیز هست. این ماده در تسکین و آرام شدن انواع گلودرد و سرفه خشک موثر است.برای ضد عفونی کردن بینی، با مخلوط کردن ۱ گرم اسانس نعناع و ۴۰ گرم روغن بادام شیرین، محلولی تهیه کنید و پنج قطره در هر سوراخ بینی بچکانید.کسانی که دچار سرماخوردگی شده‎اند و برونشیت مزمن دارند ۱۰ گرم نعناع در ۵۰۰ سی‎سی آب بجوشانند و صبح ناشتا ۲ استکان میل کنند.برای از بین بردن گلودرد، دم کرده نعناع غرغره کنید.

خواص نعناع در تسکین دردهای قاعدگی

نعناع مسکن،‌ آرام بخش و قاعده آور است.چون نعناع در آزاد و آرام کردن عضلات خیلی مؤثر است. لذا در درمان گرفتگیها نیز کارساز است.برای درمان قاعدگی دردناک از چای نعناع استفاده کنید.

فواید نعناع جهت بهبود بیماری سندروم روده تحریک پذیر

بیماری سندرم روده تحریک پذیر (IBS)منجر به گرفتگی و انقباض عضلات روده، درد شکم، تجمع گاز، اسهال و یبوست می شود. این بیماری عارضه رایجی است که روده بزرگ یا کولون را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری منجر به گرفتگی و انقباض عضلات روده، درد شکم، تجمع گاز، اسهال و یبوست می شود. خوشبختانه سندرم روده تحریک پذیر موجب آسیب و التهاب دایمی و همچنین تغییر در بافت روده نشده و با خطر بدخیمی همراه نیست.افراد مبتلا به این سندرم اغلب با کنترل رژیم غذایی و کاهش استرس می توانند بیماری خود را مدیریت کنند. در مطالعات اخیر محققان استرالیایی مشخص شد که گیاه نعناع در تسکین و بهبود سندرم روده تحریک پذیر نقش مهمی دارد.نعناع از طریق مهار التهاب و فعال کردن واکنش های ضد درد در روده بزرگ به بهبود علایم سندرم روده تحریک پذیر کمک قابل ملاحظه ای می نماید.

مصرف نعناع در رفع خارش

اگر بدن شما خارش دارد مقدار ۲ گرم اسانس نعناع را در ۵۰ گرم وازلین ریخته، خوب با هم مخلوط کرده و در محل خارش بمالید.

مبارزه با ویروس ها

روغن نعناع دارای خواص رشد ویروسی قوی است که می تواند با ویروسهای عامل آنفلونزا، گوشک، عفونتهای مخمری، سینوزیت، گلودرد، التهاب ناشی از سرماخوردگیها و التهابهای آلت تناسلی ناشی از تب خال مبارزه و آنها را از پای درآورد.

نعناع ، آرام بخش

اگر احساس عصبانیت یا فشار روانی می کنید، حالت آرام بخش دارد. به علت تأثیر زیاد نعناع بر روی اعمال فکری و هوشیاری، نعناع را بالابرنده ی توانایی انسان در درک و فهم عقاید به شمار می‌آورند. بنابراین هنگامی که می‌ خواهید آمادگی و هوشیاری ذهنی خود را حفظ کنید یا اگر می‌خواهید بعد از خوردن غذا خواب آلودگی عارض نشود یا اگر خواهان تمرکز ذهنی علی رغم خستگی ناشی از شرکت در جلسه یا سخنرانی هستید، مکیدن قرص نعناع (البته بدون قند) بسیار مفید است.

نعناع به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کنندگی ، ماده ای مناسب برای تمیز کردن پوست است. آب نعناع موجب تسکین پوست ، درمان عفونت و خارش و درمان آکنه می شود.برگ های تازه نعناع را کاملا بکوبید تا له شوند. له شده برگ ها را به موضع به صورت خیلی آرام بمالید و پس از ۲۰ دقیقه صبر کنید سپس با آب سرد بشویید. بررسی ها نشان می دهند تکرار این عمل ۲ بار در هفته تاثیر زیادی در زیبایی پوست دارد و قادر است تمام لک ها و جوش های صورت را نیز از بین ببرد.گفتنی است؛ مصرف مداوم گیاه نعناع نیز می تواند باعث درخشان شدن پوست و مو شود و خشکی و زبری موها را نیز از بین ببرید. جویدن روزانه مقداری نعناع علاوه بر خوشبو شدن دهان می تواند در براقیت چشم ها نیز موثر یاشد.برای اگزما و خارش‎های جلدی و پوستی از دم کرده نعناع شستشو و نوشیده شود ۱۰ گرم در یک لیتر آب روزی سه فنجان میل شود.

نعناع ، تسکین دردهای میگرن

نعناع به طور طبیعی گیاهی تسکین دهنده است و ماساژ سر و بینی با روغن نعناع موجب درمان سردرد ، تب و التهاب می شود.تحقیقات نشان داده است که توانایی روغن نعناع در آزاد ساختن عضلات و تسکین درد، این گیاه را به صورت عامل ویژه و مؤثری در قبال عذاب سردرد تبدیل کرده است. چندین مطالعه تحقیقی اثبات کرده است که مالیدن تنتور روغن نعناع روی پیشانی می تواند به اندازه مصرف دو قرص استامینوفن کارساز باشد. نقطه مورد نظر را با لایه نازکی بپوشانید به طوری که تنتور مصرفی فرصت و امکان تبخیر داشته باشد.همچنین برای رفع سردردهای میگرنی می توانید با مخلوط کردن ۳ گرم اسانس نعناع -۲ گرم روغن زیتون – ۵ گرم لانولین پمادی تهیه کنید و در نقطه ای که درد می کند، بمالید.برای رفع سردرد از کمپرس نعناع استفاده کنید. به این ترتیب که ۱۰ قطره روغن نعناع را با یک لیوان آب سرد مخلوط کرده و در یک کاسه بریزید. سپس یک پارچه که به اندازه پیشانی باشد در آن فرو برده و آب اضافی آن را بگیرید و روی پیشانی و شقیقه ها قرار دهید تا سردرد برطرف شود. دم کرده نعناع برای افرادی که میگرن دارند مفید می‎باشد.

خاصیت نعناع در بهبود بیماری های قلب

دمکرده نعناع غلظت خون را طبیعی می‎کند.برای درد قلب و خفقان نعناع را با پرسیاوشان جوشانده ۱۰ صبح و ۵ عصر میل شود.کسانی که کلسترول دارند بالای غذا و عصرها از دم کرده چای نعناع بمدت دو هفته در ماه بنوشند.کسانی که فشار خون آن ها پایین است از نعناع زیاد استفاده کنند.

شیر پاک کن مناسب برای پوست های چرب

۲۰ گرم نعنای تازه، ۲۰ گرم جعفری تازه خرد شده رادر ۲۰۰ گرم شیر مخلوط نموده ۱۲ ساعت بگذارید بماند. سپس صاف نموده در یخچال نگهداری کنید. این شیر پاک کن علاوه براین که چربی پوست را از بین می برد، برای جوش و لک هم مناسب می باشد.

نگاهی به دیگر خواص مفید نعناع :

دمکرده نعنا غلظت خون را طبیعی میکند.

برای تقویت اعصاب، نان و پنیر و نعنا بسیار موثر است.

اگر شیر در پستان جمع شده، نعنا را کوبیده با آرد جو مخلوط کنید، به صورت ضماد روی آن بگذارید.

برای بواسیر نعنا را کوبیده و بصورت ضماد بگذارید.

برگ نعناع با افزایش سوخت و ساز بدن، چربی اضافه بدن را می سوزاند.

روغن طبیعی نعناع، علایم معده درد، گرفتگی عضلانی و سندروم روده تحریک پذیر را تسکین می دهد و در نتیجه عضلات نرم و شل می شوند.

اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid) موجود در این گیاه علایم گرفتگی بینی را تسکین می دهد و باعث باز شدن مجاری تنفسی می شود. برگ درخت نعناع عارضه های آسم و آلرژی را برطرف می کند.

نعناع گیاهی است با طبع گرم و خشک که دارای خواص فراوان دارویی است و مصرف آن به اشکال مختلف از جمله تازه، خشک شده، اسانس، دمکرده، پودر و… امکان پذیر است.

برگ های خشک و نرم شده نعنا را برای خوشبو کردن ماست و دوغ و سرخ شده آن را در روغن که به نام نعنا داغ موسوم است برای خوشبو کردن برخی آش ها به کار می رود.

برای سوء هاضمه میتوان از عرق نعنا یا دمکرده ی نعنا بعد از غذا استفاده کرد.

یک نوشیدنی خوب، سرد و مفید برای تابستان نعنا میباشد. ۱۰ گرم نعنا را در یک لیتر آب بجوشانید و میل کنید. هر روز استفاده نشود.

یک گرم نعنا مانند چای دم کرده میل شود ولی هر روز استفاده نشود.

#برای جلوگیری از شپش، موهای خود را با جوشانده نعنا بشویید.

کسانی که کلسترول دارند بعد از غذا و عصرها از دمکرده ی چای نعنا به مدت دو هفته در ماه بنوشند.

این گیاه یکی از بهترین مواد طبیعی در کمک به درمان انواع مشکلات گوارشی است و شاید بیشترین استفاده از نعنا برای کمک به درمان اختلالات گوارشی باشد.

به بیمارانی که از نفخ شاکی هستند توصیه می شود نعنا را به صورت های مختلف از جمله تازه و دمکرده استفاده کنند.

همچنین مصرف روزانه حدود ۱۰ سی سی عرق نعنا که با آب گرم رقیق شده باشد نیز در کاهش نفخ بسیار مفید است. مصرف روزانه دمکرده نعنا بعد از غذا برای درمان انواع مشکلات گوارشی و سوءهاضمه بسیار اثربخش است.

جهت درمان درد گوش آب نعنا را با عسل مخلوط کرده، پنبه ای را به آن آغشته کرده، در آن بگذارید.

رای درد قلب و خفقان، نعنا را با پرسیاوشان جوشانده، صبح و عصر میل شود.

هنگام تهیه ترشی برای این که آن ترشی برای اعصاب زیان آور نباشد، داخل آن نعنا بریزید.

جویدن برگ نعنا ، در رفع سکسکه موثّر است.

گفته می شود جویدن برگ نعنا در از بین بردن سکسکه نیز مفید است.

نعنا برای تسکین درد گوش موثّر است ؛ در اینصورت باید نعنا را با کمی عسل مخلوط نموده و اطراف گوش و لاله گوش و لاله گوش مالید.

منتول موجود در نعنا باعث می شود این گیاه خاصیت ضددردی نیز داشته باشد که به این منظور می توان اسانس نعنا را در محل درد مالید که باعث کاهش التهاب و درد خواهد شد.

جویدن نعنا پس از غذا نیز ضمن کمک به از بین بردن بوی بد دهان و از بین بردن التهاب لثه به بهداشت دهان و دندان نیز کمک کرده و در هضم بهتر غذا نیز موثر است.

بخور روغن نعناع آرامش بخش است.

دمکرده نعنا در کاهش انواع دردهای شکمی از جمله دردهای گوارشی، دل پیچه و دردهای قاعدگی نیز می تواند کمک کننده باشد.

ماساژ شکم با اسانس نعنا نیز دارای خاصیت کاهنده درد، بویژه در دردهای کولیکی نوزادان است.به این منظور باید اسانس نعنا را در جهت عقربه های ساعت و دور ناف ماساژ داد، این کار تا حد زیادی دردهای کولیکی نوزاد را بهبود می بخشد.

نوشیدن دمکرده نعنا ضمن خاصیت آرامبخشی در کاهش چربی و کلسترول خون نیز مفید است.

این گیاه که طب سنتی و گیاهان دارویی-داروی گیاهی – عالی بتاکاروتین است، قدرت دید را بهبود می دهد، با آکنه مقابله می کند و به پوست نرمی و طراوت می بخشد.

سیستم گوارشی را تسکین می دهد و در رفع گاز معده کمک می کند.

برای رفع بوی نامطبوع دهان و پیش گیری از بروز بیماری لثه ای به کار برده می شود.

چای نعناع از تهوع صبحگاهی در دوران بارداری پیش گیری می کند.

برگ این گیاه به میزان چشمگیری پرمویی در بعضی از قسمت های بدن را که در زنان به علت نبود توازن هورمونی شایع است، درمان می کند.

ویتامین C و بتاکاروتین موجود در آن، مانند آنتی اکسیدان عمل کرده و رادیکال های آزاد را از بین می برد، استحکام غشایی سلولی را حفظ می کند و در نتیجه خطر بیماری های قلبی و سرطان و … را کاهش می دهد.

کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم، فسفر، منگنز و روی موجود در نعناع نقش مهمی در حفظ فعالیت های سوخت و ساز بدن دارد.

فیبر غذایی موجود در آن، احساس سیری و سلامتی روده ای ایجاد می کند و یبوست و بواسیر را تسکین می دهد.

چای نعناع علاوه بر انرژی زا بودن، حرارت اضافه بدن را خارج کرده و سرماخوردگی و سرفه فصلی را نیز درمان می کند.

سکسکه و گوش درد را برطرف می کند.

خمیر نعناع تهیه شده با آب و برگ نعناع، برای درمان مسمومیت غذایی کاربرد دارد. برگ های له شده آن برای سفید کردن دندان موثر است.

برگ این گیاه، خاصیت ادرارآور، نشاط آور و ضد انقباض عضلانی و ضدتهوع دارد. روغن طبیعی نعناع نیز خاصیت ضدعفونت، ضدالتهابی و ضدویروسی دارد.

نیازهای اکولوژیکی

نعناع را در اکثر نقاط می توان کشت کرد. اما مناطق خیلی سرد برای کشت این گیاه مناسب نیست. مواد و عناصر غذایی فراوان و آب کافی برای رویش نعناع، ضروری است. چنانچه سطح خاک از برف پوشیده شده باشد، اندامهای زیرزمینی در 17- درجه سانتی گراد زنده مانده و فعالیت بسیار خفیفی خواهند داشت. این اندامها قادرند تا سرمای 30- درجه سانتی گراد را هم برای مدت محدودی تحمل کنند. گیاه در 2 تا 3 درجه سانتی گراد شروع به رویش می نماید، ولی درجه حرارت مطلوب برای رویش نعناع 10 درجه سانتی گراد می باشد. در آغاز رشد گیاه و تشکیل ساقه ها و برگهای جوان، سرما مناسب نیست و ممکن است باعث خشک شدن آن شود(اگرچه در این مرحله سرمای 8- درجه سانتی گراد را هم می تواند برای مدت کوتاهی تحمل کند).

درجه حرارت مناسب به منظور تسریع در رشد و نمو گیاه و همچنین افزایش در تولید اسانس ، 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. بعضی از محققان معتقدند که هر چند در درجه حرارتهای بالاتر(22 تا 25 درجه سانتی گراد) مقدار تولید اسانس در گیاه افزایش می یابد، ولی در مقدار«منتول» اسانس تاثیر منفی داشته و باعث کاهش آن می گردد.

نعناع گیاهی شب کوتاه است و کشت آن در شرایط بلند روز (از نظر تابش نور)، سبب افزایش محصول نعناع شده و در سنتز اسانس آن نیز تاثیر مثبت دارد. از این رو، همواره توصیه می شود این گیاه در دامنه جنوبی تپه ها کشت شود. نعناع دارای ریشه های سطحی است که قادر به جذب رطوبت از اعماق زمین نمی باشد، لذا آبیاری مناسب در طول رویش این گیاه ضرورت دارد. نعناع در طول رویش به حداقل 700 تا 800 میلی متر بارندگی (آبیاری) نیاز دار. از این رو، آن را همواره باید در مناطقی که از نظر آب غنی اند کشت نمود.

گیاهان از 3 تا 4 هفته پس از رویش تا قبل از گلدهی به مقادیر مناسبی آب نیاز دارند و باید تحت آبیاری منظم قرار گیرند.

مقدار اسانس تولید شده در پیکر رویشی نعناع، با مقدار رطوبت خاک رابطه مستقیم دارد، به همین دلیل برای تولید محصولی با کمیت و کیفیت مناسب، رطوبت خاک در طول رویش باید معادل 80% باشد. علاوه بر آب و نور کافی ، مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک برای کشت نعناع ضروری است و باعث افزایش عملکرد می شوند. خاک مناسب برای کشت این گیاه، خاک لوم شنی حاوی مقدار زیادی مواد و ترکیبات هوموسی است. خاکهای چرنوزیوم (خاک سیاه) و پیت با ساختمان مناسب و حاوی مواد و عناصر غذایی کافی، برای کشت نعناع مطلوب می باشد.

«پی اچ» خاک برای نعناع ، بین 5 تا 8 مناسب است. باید از کاشت نعناع در خاکهای رسی و اشباع از آب و خاکهایی که «پی اچ» آنها بالاتر از 5/8 است، اجتناب نمود. به طور کلی خاکهی اسیدی و زهکشی شده، خاکهای مناسبی برای کشت نعناع می باشند.

تناوب کاشت

نعناع 2 تا 3 سال در یک مکان باقی می ماند. از این رو، تناوب کشت برای این گیاه مهم است. نعناع را باید با گیاهانی به تناوب کشت نمود که دوره رویشی کوتاهی داشته باشند و مدت کوتاهی پس از کشت ، برداشت شوند. به همین دلیل ، غلات و گیاهان وجینی برای این کار مناسبند. پس از برداشت این گیاهان ، بهتر است زمین برای مدتی به صورت آیش باقی بماند.

پس از برداشت نعناع ، گیاهانی را باید کشت نمود که باعث کاهش کیفیت خاک نشوند (خاک پس از برداشت نعناع کیفیت خوبی دارد). کشت نعناع را باید در زمینهایی که قابل آبیاری باشند، انجام داد. زیرا، کشت نعناع به صورت دیم در مناطق کم آب امکان پذیر نیست.

چهار سال پس از برداشت نعناع می توان آن را دوباره در همان زمین کشت نمود.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

نعناع در طول رویش و تولید مواد موثره ، به مقدار زیادی مواد و عناصر غذایی نیاز دارد. تحقیقات نشان می دهد که مقادیر مناسب ازت، به میزان قابل توجهی باعث افزایش اسانس نعناع می شود. برای تولید نعناع در سطوح وسیع، وجود عناصری نظیر فسفر و پتاس به مقدار کافی نیز ضروری است.

گیاهان برای تولید یک تن پیکر رویشی تازه(تا مرحله گلدهی)، 25 کیلوگرم ازت، 8 کیلوگرم اکسید فسفر و 10 کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می کنند. از این رو، نیاز غذایی نعناع تا مرحله گلدهی بسیار زیاد است. مواد غذایی را می توان به صورت کودهای شیمیایی یا حیوانی به خاک اضافه نمود. اضافه کردن 20 تا 30 تن در هکتار کودهای کاملا” پوسیده حیوانی در فصل پاییز و قبل از کشت گیاهان ، به زمینهایی که نعناع در آنها کشت می شود، نتایج خوبی به همراه خواهد داشت. افزودن کودهای شیمیایی ، به شرایط خاک بستگی دارد. به طور کلی، در سال اول قبل از کشت، 50 تا 90 کیلوگرم در هکتار کودهای ازت ،ذ باید به زمینهایی که برای کشت نعناع اختصاص می یابد اضافه شود.

هر سال ، اضافه کردن 90 تا 120 کیلوگرم در هکتار کود ازت به زمینهای زیر کشت نعناع توصیه می شود(چنانچه خاک خشک بوده و به آبیاری نیاز باشد، مقدار ازت بیش از رقم ذکر شده خواهد بود). از این مقدار ، دو سوم در فصل بهار ، قبل از رویش گیاه و یک سوم بقیه پس از اولین برداشت ، به خاک اضافه گردد.

از سال دوم رویش، هر ساله در فصل پاییز افزودن 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسیر فسفر و 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک، باعث افزایش عملکرد و بهبود کیفیت مواد موثره نعناع می شود.

کمبود عناصری نظیر بر، منگنز، مولیبدن و کبالت، در کاهش عملکرد و همچنین کاهش اسانس نعناع تاثیر بسزایی دارد. از این رو، هر سال خاک زمینهایی را که در آنها نعناع کشت می شود مورد تجربه و آزمایش قرار داده، مقدار میکروالمانهای مذکور را مورد بررسی قرار می دهند تا این مواد در صورت کمبود به خاک اضافه شوند.

در طول رویش گیاهان، کاربرد مواد غذایی محلول که حاوی میکروالمانهای مناسب می باشند (مانند واکسال2/0 درصد، میکروامید1% و… که در سطح برگها محلول پاشی می شوند)، باعث افزایش عملکرد می گردد.

آماده سازی خاک

چنانچه نعناع با غلات به تناوب کشت شده باشد، در فصل پاییز پس از برداشت غلات و پس از افزودن کودهای حیوانی مورد نیاز گیاه، شخم عمیقی (به عمق 25 تا 30سانتی متری) زده می شود، کودهای شیمیایی مورد نیاز را به خاک پاشیده و آنها را با دیسک به عمق خاک می فرستند.

جمع آوری سنگها و قلوه سنگهای درشت، سبب تسهیل در توسعه ریشه و افزایش عملکرد می شود. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها با دیسک، زمین را برای کشت نعناع تسطیح می کنند. در فصل بهار، باید از کاربرد وسایلی که باعث کاهش رطوبت خاک می گردند، جلوگیری نمود.

چنانچه عمل کشت در فصل پاییز انجام گیرد، پس از برداشت محصول سال قبل، در فصل تابستان (شهریور) کودهای حیوانی مورد نیاز را به خاک افزوده، سپس زمین را شخم می زنند، پس از افزودن کودهای شیمیایی، زمین را تسطیح و بستر را برای کاشت نعناع آماده می کنند.

تاریخ و فواصل کاشت

نعناع، مانند هر گیاه دورگ دیگر بذر تولید نمی کند و تکثیر آن رویشی و توسط ریشه رست ، گرفتن قلمه و یا جدا کردن پاجوش از گیاه مادری، انجام می گیرد.

کشت و تکثیر نعناع از طریق اندامهای زیرزمینی را می توان در پاییز یا در بهار انجام داد. چون خاک در فصل پاییز از رطوبت کافی برخوردار است و تقریبا” به آبیاری نیاز نیست. اوایل این فصل (مهر ماه) را زمان مناسبی برای کشت نعناع می دانند. گیاه پس از گذراندن دوره سرما، از اوایل بهار از رشد و نمو سریعی برخوردار می شود.

مناسب ترین زمان برای کشت بهاره، اواسط بهار (اواخر اردیبهشت- اوایل خرداد) می باشد. برخی از محققان کشت بهاره را مناسب نمی دانند و معتقدند در این روش نه تنها رویش گیاه با تاخیر همراه است و در سال اول فقط یک بار می توان محصول را برداشت نمود، بلکه در کشت بهاره از اسانس گیاهان نیز کاسته می شود. ولی برخی دیگر از آنان نشان داده اند که زمان کاشت، تاثیری در عملکرد پیکر رویشی و ماده موثره نعناع ندارد و هنگامی که کشت پاییزه در اثر نامساعد بودن شرایط آب و هوایی محل امکان پذیر نباشد، می توان از کشت بهاره بهره جست. تحقیقات انجام شده در ایران توسط نگارنده نیز اظهارات اخیر را تایید می کند.

در تکثیر از طریق ریشه رست ، فاصله ردیف ها از یکدیگر 50 تا 60 سانتی متر مناسب خواهد بود. عمق مطلوب برای کاشت ریشه رست، 10 تا 12 سانتی متر است. عمق کاشت نباید از میزان مذکور تجاوز کند، زیرا کشت ریشه رست در اعماق بیشتر، باعث کاهش قدرت رویشی آنها می شود. کشت ریشه رست در اعماق کمتر نیز مناسب نیست، زیرا با بروز هوای سرد، ممکن است آنها دچار سرمازدگی شده و خشک گردند.

اواخر بهار (خرداد) زمان مناسبی برای تکثیر نعناع از طریق قلمه های ساقه است. در این روش، فاصله ردیفها از یکدیگر بین 50 تا 70 سانتی متر مناسب است.

اواخر بهار(خرداد) نیز زمان مناسبی برای جدا کردن پاجوشها از پایه های مادری و انتقال آنها به زمین مورد نظر است. پاجوشها در ردیفهایی به فاصله 60 سانتی متر کشت می شوند. فاصله دو بوته در طول ردیف، 20 تا 30 سانتی متر مناسب خواهد بود.

روش کاشت

همان گونه که گفته شد، تکثیر نعناع از طریق رویشی و به روشهای زیر انجام می گیرد:

تکثیر از طریق ریشه رست: این روش، مناسب ترین روش برای تکثیر نعناع است و در اکثر کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. پس از بارندگی یا آبیاری سبک، پایه های مادری 2 تا 3 ساله را از زمین خارج می کنند. پایه های انتخابی باید عاری از هر گونه عوامل بیماریزای قارچی یا باکتریایی و علفهای هرز باشند.

ریشه رستهای گونه های دیگری از نعناع (نظیر منتا اسمیتانا)، شباهت زیادی با ریشه رست نعناع دارد. از این رو، دقت در انتخاب ریشه رستهای مورد نظر، ضروری است.

ریشه گیاهانی که برای تکثیر نعناع استفاده می شوند، باید دارای مشخصات زیر باشد:

الف) ریشه ها سالم و عاری از هر گونه علف هرز باشند.

ب) ریشه رستهایی که برای تکثیر نعناع از پایه مادری جدا می شوند، باید حداقل 70% آن سفید و 30% بقیه سبز رنگ باشد که هنگام کاشت، این قسمت سبز رنگ خارج از خاک می ماند.

ج) رطوبت ریشه رستها از 80% کمتر نباشد.

در مرحله گلدهی، باید گونه های دیگر نعناع را که ارزش دارویی ندارند شناسایی و جمع آوری نمود. زیرا هنگام استحصال اسانس وجود گونه های دیگر همراه با نعناع کیفیت مواد موثره را به شدت کاهش می دهد. برای تهیه ریشه رستهای سفید رنگ که برای تکثیر مناسبند، 1 تا 5/1 ماه قبل از خارج کردن پایه های مادری، روی ریشه رستها را با لایه ای به ضخامت 4 تا 5 سانتی متر از خاک می پوشانند. در این مدت، رنگ ریشه رستهای سبز به سفید تغییر می یابد و برای تکثیر آماده می گردند. پس از دومین برداشت اندامهای هوایی ، ریشه رستها کیفیت مطلوبتری می یابند.

ریشه رستها را می توان با دست (در سطوح کم) یا به وسیله ماشین برداشت سیب زمینی (در سطوح وسیع) ، جمع آوری نمود.

چنانچه رطوبت ریشه رستها کمتر از 80% باشد، نیروی رویشی بسیار کمی خواهند داشت. از این رو ، اگر پس از جمع آوری ریشه رستها، موقعیت برای کشت آنها مناسب نباشد، اندامهای جمع شده را به گونه ای روی هم قرار می دهند که از تبخیر شدید آن جلوگیری شود. هر از چند گاهی با پاشیدن آب روی آنها، می توان ریشه ها را شاداب و با طراوت نگه داشت. چنانچه بخواهیم ریشه ها را برای مدت نسبتا” طولانی نگهداری کنیم و هوا نیز سرد باشد، برای جلوگیری از سرمازدگی احتمالی ریشه ها، توصیه می شودروی آنها به ضخامت 10 تا 15 سانتی متر با خاک پوشانده شود. با مساعد شدن شرایط محیط، پس از خارج کردن ریشه ها از خاک، آنها را تمیز نموده، سایر قسمتهای پوسیده و آلوده به قارچها یا باکتریها و علفهای هرز را از آن جدا کنند و ریشه ها را برای کشت در شیارهایی به عمق 10 تا 12 سانتی متر که مدت کمی قبل از کشت ایجاد گردیده اند، آماده می کنند. شیارها نباید مدت زیادی قبل از کشت ایجاد شوند، زیرا تبخیر آب آنها شدت می یابد و از رطوبت خاک کاسته خواهد شد که تاثیر نامناسبی بر رویش ریشه رستها خواهد داشت.

پس از کاشت، به منظور ایجاد تراکم در خاک، انجام غلتک مناسبی توصیه می گردد. اگر زمین خشک باشد، باید بلافاصله آن را آبیاری نمود. برای هر هکتار زمین، به 4/1 تا 6/1 تن ریشه رست نیاز است.

تکثیر از طریق قلمه های ساقه: در زمان مناسب (ذکر شده در بالا) از شاخه های جوان و سبز پایه مادری، 2 تا 3 قلمه که حداقل دو جفت برگ داشته باشد، جدا می کنند(بهتر است از میان گره های پایینی انتخاب شوند). سپس آنها را در خزانه هوای آزاد که بستر آن از خاک نرمی پوشیده و در سایه قرار دارد(آفتاب شدید مانع از تشکیل ریشه در قلمه ها می شود) می کارند. با آبیاری مرتب، قلمه ها پس از 2 تا 3 هفته دارای ریشه می شوند. سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند. تکثیر به روش قلمه های ساقه، روش چندان مناسبی نیست و تنها در سطوح کوچک کشت مورد استفاده قرار می گیرد.

تکثیر از طریق پاجوش: فصل بهار پس از آبیاری گیاهان، از پایه های مادری، پاجوشهایی را که ارتفاع آنها بین 8 تا 10 سانتی متر است جدا می کنند. انتقال پاجوشها به زمین مورد نظر، با دست (در سطوح کم کشت) یا به وسیله ماشین نشاکار (در سطوح انبوه) انجام می گرددو برای هر هکتار زمین ، به 112 تا 134 هزار پاجوش نیاز است.

مراقبت و نگهداری

مواد غذایی مناسب و آبیاری کافی و مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاهان، ضروری است. برای توسعه سطح برگها، کاربرد مواد غذایی محلول به صورت محلول پاشی در سطح گیاهان توصیه می شود.

همان گونه که ذکر گردید، نعناع در طول رویش به مقدار زیادی آب نیاز دارد و بین مقدار اسانس و عناصر تشکیل دهنده آن با آبیاری، رابطه مستقیم وجود دارد. مراحلی که گیاهان باید حتما” تحت آبیاری قرار گیرند، عبارتند از:

– پس از رویش گیاه، وقتی که ارتفاع متوسط آنها به 8 تا 10 سانتی متر رسید.

– پس از تشکیل شاخه های جدید

– در مرحله جوانه زنی

– پس از اولین برداشت محصول

– پس از رویش مجدد گیاهان، بعد از اولین برداشت، هنگامی که ارتفاع متوسط آن به 8 تا 10 سانتی متر می رسد.

مقدار آبیاری، به شرایط آب و هوایی و همچنین نوع خاک بستگی دارد. در هر مرحله، مقدار آبیاری نباید از 40 تا 60 میلی متر کمتر باشد. علفهای هرز در طول رویش ممکن است اختلالهایی در رشد نعناع ایجاد کنند. از این رو، مبارزه با علفهای هرز به دو روش شیمیایی و مکانیکی، باید همواره مدنظر کشتکاران نعناع باشد. اوایل بهار، زمان مناسبی برای برداشت مکانیکی علفهای هرز و برگردان کردن خاک بین ردیفهای به منظور تهویه ریشه است.

برای مبارزه شیمیایی با علفهای هرز، در کشت پاییزه، در فصل بهار، قبل از رویش گیاه و در کشت بهاره، پس از کشت نعناع می توان از علف کش مرکازین به مقدار 5/3 تا 4 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. در سال دوم و سوم رویش، اوایل بهار، قبل از رویش دوباره گیاهان، کاربرد علف کشهای مرکازین به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم و آرزین به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار، نتایج مطلوبی در از بین بردن علفهای هرز به همراه دارد.

پس از اولین برداشت، می توان از هر دو علف کش (مرکازین و آرزین)، به مقدار 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار از هر یک استفاده نمود. از علف کش سینبار نیز می توان به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار قبل از رویش گیاهان، به صورت محلول پاشی استفاده کرد. در طول رویش گیاهان نیز می توان از علف کش رونستار به مقدار 3 تا 4 لیتر در هکتار استفاده نمود.

نعناع در طول رویش، ممکن است تحت تاثیر عوامل بیماریزای خطرناک قرار بگیرد و صدمات جبران ناپذیری به محصول وارد آید. از بیماریهای قارچی می توان از زنگ نعناع نام برد. برای مبارزه با این قارچ، می توان از ماده شیمیایی ضد قارچ کرزونیت به مقدار 8 تا 9 کیلوگرم در هکتار پس از رویش گیاه، زمانی که ارتفاع ساقه ها کم است (در حدود 4 تا 5 سانتی متر)، به صورت محلول پاشی استفاده نمود. پس از استفاده از این قارچ کش، ممکن است شاخه های نعناع خشک شوند. این مساله برای گیاهان خطرناک نیست، زیرا مجددا” شاخه های جدید تشکیل خواهد شد. ولی، اگر پس از رویش شاخه های جدید، مجددا” از قارچ کش مذکور استفاده شود، برای گیاهان خطرناک است و منجر به مرگ آنها می شود.

در طول رویش گیاهان، آفات ممکن است خسارتهای زیادی به بار آورند. از این رو، در فصل بهار می توان از آفت کش و قارچ کشهای مناسب به طور مخلوط به صورت محلول پاشی استفاده نمود. از آفت کشهای مناسب می توان از محلول یک درصد گالکرون یا محلول اولتر اسید به مقدار 4/1 تا 8/1 کیلوگرم در هکتار همراه با قارچ کش فوندازول به مقدار یک کیلوگرم در هکتار نام برد. از محلولهای ضد قارچ و آفت کشها ، می توان حداکثر 2 تا 3 بار تا اولین برداشت و 1 تا 2 بار بعد از اولین برداشت محصول، استفاده نمود.

در اطراف این گیاه، ممکن است گونه های دیگری از نعناع رشد کنند. گاهی نیز ممکن است بذرهایی که دارای قوه رویشی اند پس از جدا شدن از گیاه به سرعت روییده و گیاه نامناسبی را تولید کنند. این گیاه در مقایسه با کلون نعناع، دچار تفرق صفات بسیاری می باشد. این خطر هم وجود دارد که نعناع با گونه اسمیتیانا که بسیار شبیه به آن است، مخلوط شود. در این صورت، بر کیفیت اسانس تاثیر نامناسبی می گذارد. مثلا” ترکیب اصلی اسانس گونه اسمیتیاتا «کارون» است ولی ترکیب اصلی اسانس گونه مورد نظر «منتول» می باشد. در سطوح کم کاشت می توان گونه های دیگر نعناع را با دست جمع آوری نمود. در صورتی که سطح زیادی از زمین زیر کشت این گیاه رفته باشد، می توان برای از بین بردن آنها (هنگامی که گیاهان در مرحله گلدهی هستند)، از علف کش کرزونیت استفاده نمود.

در سالهای دوم و سوم رویش گیاه، در فصل پاییز، کولتیواتوری به عمق 14 تا 16 سانتی متر در فاصله بین ردیفها زده می شود. سپس مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان را به خاک می افزایند و خاک بین ردیفها را صاف کرده، سپس غلتک مناسبی زده می شود.

برداشت محصول

در سال، 2 تا 3 بار محصول را می توان برداشت کرد. روش و زمان برداشت، به چگونگی استفاده از اندامهای جمع آوری شده(استفاده از گیاه به عنوان سبزی یا برای استخراج اسانس) بستگی دارد. در اکثر کشورها، نعناع را برای استخراج اسانس آن کشت می کنند. از این رو، مرحله گلدهی، زمان مناسبی برای برداشت محصول (که دارای حداکثر مقدار اسانس است) می باشد.

چنانچه نعناع در سطوح وسیعی زیر کشت رفته باشد، برداشت اندامهای مورد نظر، از طریق ماشینانجام می گیرد. در این صورت، گیاهان از فاصله 4 تا 5 سانتی متری از سطح زمین بریده می شوند. سپس، برای مدتی روی زمین می مانند تا حدود 25 تا 40% از رطوبت آنها تبخیر شود. در صورتی که گیاهان در پاییز برداشت شوند، گذاشتن آنها بر روی زمین امکان پذیر نیست. و برای استخراج اسانس باید مستقیما” به کارخانه مورد نظر منتقل شوند.

باقی گذاشتن گیاهان بر روی زمین به منظور تبخیر آب آنها، بر اسانس این گیاهان تاثیر منفی دارد و سبب کاهش آن می شود. ولی از آنجا که 25 تا 40% از رطوبت آنها کاسته می شود و حجم آنها نیز به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد، این امر سبب صرفه جویی در حمل و نقل خواهد گردید، زیرا حجم بیشتری از گیاه را می توان انتقال داد. به همین علت، این شیوه در بعضی از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد.

در روش جدید، پس از برداشت، ابتدا گیاهان را داخل جعبه های مخصوصی (بانکه های بزرگ) می ریزند. سپس مستقیما” به خشک کنها (که از محل مزرعه زیاد دور نیستند) انتقال یافته و خشک می شوند.

محققان اظهار می دارند که تا قبل از خرداد نباید محصول را برداشت کرد زیرا، اسانس در این مرحله کیفیت چندان مطلوبی ندارد و حاوی مقدار زیاد «منتون» است. همچنین معتقدند که زمان مناسب یرای اولین برداشت، آخر خرداد تا 25 تیر؛ دومین مرحله 10 مرداد تا 15 مهر؛ سومین و آخرین مرحله برداشت تا 15 آذر می باشد. در این صورت، سالانه 55 تا 58 کیلوگرم اسانس از هر هکتار زمین استحصال می شود که 66% آن در اولین مرحله برداشت به دست می آید.

عملکرد سالانه وزن تازه گیاه، 12 تا 20 تن در هکتار است که از آن 30 تا 60 کیلوگرم اسانس استحصال می شود. در اولین برداشت، مقدار محصول 8 تا 14 تن در هکتار وزن تازه است که مقدار اسانس 2 تا 4 کیلوگرم به ازای هر تن است. در دمین برداشت، بازده پیکر رویشی و اسانس آن بسیار کمتر از مرحله اول است؛ یعنی عملکرد وزن تازه گیاه 4 تا 8 تن در هکتار می باشد که به ازای هر تن 1 تا 2 کیلوگرم اسانس استحصال می شود.

چنانچه گیاهان را به منظور استفاده از پیکر رویشی آنها و به عنوان استفاده از سبزی یا ادویه کشت کنند، می توان 3 تا 4 بار در سال، محصول را برداشت نمود. اولین برداشت قبل از گلدهی انجام می گیرد و 5/2 تا 3 تن در هکتار وزن خشک گیاه (برگ و ساقه) حاصل می شود.

اگر هدف از کاشت گیاه فقط استفاده از برگها باشد، برداشت آنها تنها با دست امکان پذیر است و انرژی و کار زیادی صرف آن می شود. بدین منظور (قبل از گلدهی )، صبح زود برگها را با دست جمع آوری نموده، سپس خشک می کنند. عملکرد برگ خشک، 2/1 تا 8/1 تن در هکتار است.