لودر سایت

نام علمی:

Azadirachta indica

تیره:

Meliaceae

چریش نام درختی است که از هزاران سال پیش مورد توجه انسان بوده است. نام سانسکریت این گیاه آریشتا به معنی ضد درد است. مردم کشور های خاور دور در طب سنتی خود از قسمت های مختلف این درخت به عنوان ضد مالاریا، تب بر و ضد درد و التهاب استفاده می کردند. در باور مردم هند این گیاه از نظر دارویی آنقدر ارزشمند است که به آن درمانگاه دهکده می گویند. عصاره حاصل از قسمت های مختلف این گیاه را نیز داروخانه طبیعت می گویند که از حدود 2000 سال پیش یا حتی قبل از آن مورد استفاده اهالی بوده است.

در دارو سازی و طب نوین به اثرات سودمند این گیاه پی برده شده و امروزه مواد موثره اندام های مختلف آن (مانند پوست، برگ و دانه ها) در صنایع دارو سازی و آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد.

مواد موثره چریش خاصیت ضد عفونی کنندگی داشته و به عنوان ضد قارچ و حتی ضد ویروس معرفی شده است. این مواد التیام دهنده لثه ها و معالجه کننده حساسیت های پوستی بوده و در ساخت خمیر دندان، صابون و کرم مورد استفاده قرار می گیرد.

تحقیقات اخیر نشان می دهد که مواد موثره موجود در دانه های چریش دارای اثرات حشره کشی قابل توجهی است و به عنوان حشره کش طبیعی در حفاظت محصولات کشاورزی و همچنین انباری نقش مهمی دارد.

اولین حشره کش تجاری حاصل از مواد موثره این گیاه در سال 1985 تحت عنوان مارگوسان ساخته شد و توسط سازمان محیط زیست آمریکا به تائید رسید. در حال حاضر سموم مختلفی به نام های آزاتین، تورپکس، آلجین و بیونیم از این گیاه تولید و به بازار عرضه شده است.

قدرت چریش در کنترل حشره ها افق تازه ای را در تولید حشره کش طبیعی گشوده است. این حشره کش ها معمولا گونه های مختلفی از افات را مورد حمله قرار می دهند و در طبیعت نیز به راحتی تجزیه شده و هچگونه مقاومت ژنتیکی در آفات ایجاد نمی نمایند. تاکنون هیچ گونه اثرات جهش زایی و سرطان زایی در مورد آنها گزارش نشده و برای انسان و حیوانات خونگرم خطری ندارند.

حشره شناسان معتقدند که مواد موثره چریش بر کنترل بیش از 200 گونه حشره و برخی گونه های نماتد ها، باکتری ها و حتی ویروس ها اثر قاطعی دارند.

اگرچه قسمت عمده مواد اولیه مورد نیاز این گیاه از طبیعت جمع آوری می شود اما با توجه به گسترش روز افزون فرآورده های حاصل از این گیاه، چریش در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری خشک آسیا، آفریقا و استرالیا کشت می شود به طوری که بیش از 7000 درخت چریش در فلوریدا، پورتریکو و مکزیک برای تامین  مواد اولیه حشره کش ها کشت شده اند.

این گیاه بومی ایران نیست لیکن در گذشته به ایران وارد شده و در بعضی مناطق واقع در استان های هرمزگان و سیستام و بلوچستان کشت شده است. در جنوب ایران به این گیاه چریش، سریش و چریشک گفته می شود.

قسمت های مورد استفاده

پوست برگ دانه شاخه های جوان و گلهای معطر آن همگی خواص، خاص خود را دارند. خلاصه اینکه تمام قسمت های درخت چریش برای همه عمر قابل استفاده است. برگ های این گیاه به عنوان سبزی خوردن مورد استفاده قرار می گیرد.

طرز استفاده و مقدار مصرف

بجنوردی ها به خصوص روستاییان با استفاده از این گیاه آشی موسوم به آش چریشی و نانی موسوم به نان چریشی درست          می کنند . از روغن چریش در صابون، لوسیون، ماسک صورت ،شامپو و خمیر دندان و حشره کش استفاده می شود. برگ های خشک شده آن برای جلوگیری از بید زدگی لباس استفاده میشود.

روغن چریش چیست؟

روغن چریش یک آفت کش طبیعی است که در دانه های درخت چریش یافت می شود. رنگ این روغن بین زرد تا قهوه ای است و طعمی تلخ و بوی مانند سیر دارد. روغن دانه چریش می تواند به عنوان یک آفت کش طبیعی عمل کند و برای کنترل آفات و بیماری ها مفید است. این روغن که حاوی مواد مغذی است و در محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می شود، زیرا حاوی مقادیر بالای آنتی اکسیدان است که به محافظت از پوست در برابر آسیب های محیطی، کمک می کند.

خواص درمانی و طبیعت آن

ریشه گیاه چریش گرم و خشک است .خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از : برای درمان یرقان ،ناراحتی های کبد ، خشکی حلق و ناراحتی های معده مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای درمان جوشهای دردناک صورت، ضد عفونی و ضد چروک، التهابات پوستی مانند اگزما، پایین‌آوردن‌تب و …

  • از جوشانده ریشه این گیاه ماده غلیظی به دست می‌آید که مالیدن آن برای درمان جوش های صورت و ضد عفونی و ضد چروک استفاده می شود.
  • روغن آن نیز به عنوان یک ضماد برای بیرون کشیدن سموم از محل جوش های پوستی کاربرد دارد .
  • درخت چریش برای تصفیه کننده هوا پیشگیری از تب مالاریا ،آکنه ،جوش، و، وبا مفید است.
  • تمامی قسمت‌های این درخت دارای خواص دارویی است.
  • با قرار دادن این گیاه روی پوست ناراحتی هایی مانند اگزما آکنه و خارش را برطرف کنید.
  • گل ان برای رفع اختلالات روده استفاده می شود.
  • مصرف خوراکی آن یبوست را درمان و سوء هاضمه را رفع می کند و همراه با از بین بردن کرم های روده عملکرد سالم آن کمک می‌کند.

عوارض، جانبی موارد احتیاط و منع مصرف

به طور کلی گیاهی امن است و عوارض خاصی تاکنون برای آن گزارش نشده است.

ترکیبات شیمیایی

این گیاه دارای مواد شیمیایی گوناگون بوده و مملو از ترکیبات ترپنوئید نوع لیمونوئید هستند .
برخی از این ترکیبات شیمیایی در بین برخی از گونه های این خانواده مشترک هستند و ترکیبات گوناگون و شناخته شده این درخت عبارتند از.ازادیراکتین ،با ۹ ایزومر Aتا I ,نیمبین ،سالانول ،ساژیکول و….است.

گیاهشناسی

چریش درختی همیشه سبز است. این گیاه متعاق به تیره ملیاسه بوده و منشا آن هند رقی است. از این تیره درختی به نام زیتون تلخ یا شال زیتون نیز در شمال ایران می روید که بومی هیمالیا است. زیتون تلخ شباهت زیادی به چریش دارد ولی از نظر مواد موثره با آن متفاوت است.

ارتفاع چریش به 15 متر و به ندرت به 25 متر نیز می رسد و ممکن است تا 200 سال عمر کند. شاخه آن از انشعاب های فراوانی برخوردار است. به طوری که تاج متراکم و انبوهی را به وجود می آورد. طول برگ های چریش 30 سانتی متر بوده و مرکب است. هر برگ از 10 تا 12 برگچه باریک و نوک تیز به رنگ سبز تیره تشکیل شده است. طول برگچه 7 سانتی متر و عرض آن 5/2 سانتی متر است. از ناحیه تحتانی برگچه ها نکتار معطری ترشح می شود. برگ های جوان که در نزدیکی نوک شاخه ها قرار دارند دارای غدد ترشحی خاصی هستند که رزین ترشح می کنند.

پوست شاخه های جوان سبز رنگ است. در حالی که پوست شاخه های پیر و قدیمی به رنگ خاکستری تا خاکستری تیره مشاهده می شوند. گل ها پنج قسمتی، منظم، کوچک و به رنگ سفید یا بنفش هستند.

گلدهی معمولا در دوره های خشک انجام می گیرد و میوه ها اوایل فصل بارانی می رسند. در هند اوایل گل ها، اوائل دی ماه ظاهر شده و گلدهی تا فروردین ماه ادامه می یابد. میوه ها نیز خرداد تا مرداد می رسند. در اقلیم های دو فصله گل دهی و میوه دهی دو بار در سال اتفاق می افتد. به طوری که گل دهی طی ماه های تیر تا مهر ممکن است اتفاق افتد. گل ها معمولا بعد از ظهر ها شکفته شده و در شب بوی نافذی تولید می کنند. گل ها بوی مطبوع و کم و بیش شبیه یاس داشته و نکتار زیادی تولید می کنند. بدیهی است حشرات در گرده افشانی این گیاه نقش مهمی دارند. گل های این گیاه در تولید عسل بسیار موثر است.

میوه چریش شفتف بیضی شکل و طول آن یک تا دو سانتی متر است. میان بر میوه گوشتی بوده و پوست سبز رنگ و شفافی دارد که حاوی مقادیر زیادی موسیلاز است. میوه های رسیده تیره رنگ و چروکیده می شوند. در بخش درونی فرابر که اغلب سخت و چوبی است دانه تشکیل می شود.

وزن هزار دانه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش، شرایط کشت و نوع گیاه دارد و بین 110 تا 580 گرم متفاوت است.

اثر حشره کشی عصاره چریش به علت وجود ترکیب های مختلفی است که به گروه تری ترپنوئید ها تعلق دارند. لیمونوئید ها از مهم ترین این ترکیب ها هستند. تاکنون چند ترکیب لایمونوئیدی از چریش استخراج شده که ادامه حیات حشرات به ویژه آنهایی که در کشاورزی و سلامتی بشر نقش زیان باری دارند را متوقف می کند. مهم ترین این ترکیب های را آزادیرایختین، سالانین، ملیانتریول، نیمبین و نیمبیدین تشکیل می دهند. آزادیرایختین دو تا چهار میلی گرم وزن خشک مغز دانه را تشکیل داده و مقدار کمی نیز در برگ گیاه وجود دارد. این ترکیب مهم ترین عامل در مبارزه با حشرات است که حتی در حد چند پی پی ام نیز موثر است. ازادیراختین از نظر ساختمان شیمیایی شبیه به گروهی از هورمون های حشرات مانند ایکیزون ها است.

ملیانتریول نیز در غلظت های پایین به عنوان عامل بازدارنده تغذیه حشرات عمل می کند. نیمبین و نیمبیدین علاوه بر مغز دانه در پوست ساقه درخت نیز وجود دارد. این ترکیب ها همچنین اثرات ضد ویرئسی داشته که با عصاره گیری از دانه چریش توسط الکل به دست می آیند و حدود دو درصد وزن مغز دانه را تشکیل می دهند. این مواد با فلج کردن سیستم بلع حشره از تغذیه آنها جلوگیری می کند. دی استیل آزادیراختیول ترکیب لیمونوئیدی جدیدی است که اثر آن مشابه آزادیراختین است.

فلاونوئید، تانن و اسانس از ترکیب های دیگری هستند که در برگ و پوست چریش وجود دارند.

چهل تا 50 درصد وزن مغز دانه چریش را روغن تشکیل می دهد. روغن دانه سبز تیره بوده و طعم آن تلخ و بوی آن شبیه بوی سیر است. این روغن علاوه بر اسید های چرب معمول (اسید اولئیک، استئاریک، لینوئیک و پالمتیک) حاوی ترکیب های سولفوره نیز می باشد که شباهت بوی آن به بوی سیر، ناشی از وجود همین تر کیب ها است.

صمغ چریش حاوی قند های مختلفی از جمله آرابینوز، فروکتوز، گالاکتوز و اسید گلوکورونیک است.

نیازهای اکولوژیکی

چریش از گیاهان با ارزش و اقتصادی جنگل های گرمسیری است. این گیاه در اقلیم های طبیعی خود همراه با گونه های آکاسیا و دلبرژیا می روید. رشد و نمو این گیاه در مناطق گرمسیری تا نیمه مرطوب و با حداقل 130 میلی متر بارندگی در سال امکان پذیر است. کشت این گیا در مناطق دارای بارندگی زیاد (بیش از 3000 میلی متر در سال) و همچنین در مناطقی که سطح اب زیرزمینی بالا است مناسب نبوده و موجب خشک شدن گیاهان می شود.

چریش در ارتفاع 50 تا 1000 متر از سطح دریا به خوبی می روید. علاوه بر آن گیاهی کم توقع بوده و به خوبی خاک های مرطوب تا خشک و کم و بیش شور را تحمل می کند.

مقاومت چریش به خشکی زیاد است و لیکن برگ های گیاه در شرایط خشکی های شدید ریزش کرده و گیاه با شروع دوره مرطوب رشد خود را مجددا آغاز می کند. چریش در هر نوع خاکی از شنی سبک تا رسی سنگین با زهکش مناسب می روید. ولی خاک های سبک، عمیق، با زهکش خوب برای این گیاه مناسب تر است. این گیاه در خاک هایی که از مقادیر مناسب مواد آلی و عناصر غذایی برخوردار باشد. به خوبی رشد می کند و لیکی در شرایط خشکی نیز ریشه های آن به سرعت گسترش یافت و قادر به جذب حداقل رطوبت و همچنین مواد و عناصر غذایی از اعماق خاک  می باشد.

چریش در مناطقی که دمای سالیانه ان بین 21 تا 32 درجه سانتی گراد باشد رشد مطلوبی دارد. این گیاه دمای بالا تا 50 درجه سانتی گراد را برای مدتی می تواند تحمل کند. چریش به دمای پایین بسیار حساس است. به طوری که در دمای زیر 4 درجه سانتی گراد، برگ ها ریزش کرده و سپس خشک می شوند.

پی اچ مناسب خاک برای چریش 2/6 تا 7 است.

تکثیر گیاه

ازدیاد چریش به دو روش جنسی (تولید بذر) و غیرجنسی (رویشی) امکان پذیر است و لیکن تکثیر آن عمدتا به روش جنسی و توسط بذر صورت می گیرد.

تکثیر جنسی: قوه نامیه دانه های چریش بستگی به منشا بذر و شرایط نگهداری آن دارد. کاهش رطوبت بذر و نگهداری برای مدت طولانی سبب کاهش شدید قوه نامیه آن می شود.

بذر گیاهان مناطق افریقا و آمریکای با مقدار رطوبت 5 تا 7 درصد چنانچه در دمای 4 درجه سانتی گراد نگهداری شوند تا 8 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند. در حالی که این زمان برای بذر گیاهان مناطق آسیایی کمتر است. برخی گزارش ها نشان می دهد که گوشت میوه حاوی بازدارنده رشد است. از این رو توصیه می شود برای تکثیر جنسی از بذرهای تازه ای که گوشت آنها جدا شده باشد استفاده گردد.

از آنجا که چریش دارای پوسته ضخیمی است لذا خراش دهی بذر نقش عمده ای در افزایش قوه نامیه آن دارد. بذر پریش را می توان در گلدا، نهالستان و یا به طور مستقیم در زمین کشت کرد. چنانچه کشت در نهالستان صورت گیرد بهتر است بذور در ردیف هایی به فاصله 15 تا 20 و فاصله دو بذر در طول ردیف 5/2 سانتی متر کشت گردد.

بذر چریش در دمای 19 تا 22 درجه سانتی گراد پس از 14 تا 21 روز سبز می شود. پنج تا شش هفته پس از رویش بذرها، هنگامی که ارتفاع آنها به پنج سانتی متر رسید باید آنها را در گلدان یا خزانه دوم و هنگامی که ارتفاع آنها به 20 تا 25 سانتی متر رسید باید به زمین اصلی منتقل نمود. اگر بذر در گلدان کشت شود می بایست در هر گلدان یک الی دو بذر در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری کشت گردد. چنانچه هر دو بذر سبز شوند یکی از آنها را باید به گلدان دیگری منتقل کرد. در این صورت تا شش ماه بعد، هنگامی که ارتفاع نهال ها به 20 سانتی متر رسید می توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. نهال ها در زمین اصلی باید در ردیف هایی به فاصله سه متر و فاصله دو نهال در طول ردیف نیز سه متر کشت شوند. کشت مستقیم بذر در زمین اصلی باید در عمق 1 تا 5/1 سانتی متری خاک انجام شده و زمین غنی از مواد آلی باشد. اگر چه گیاهانی که به روش مستقیم کشت می شوند پس از رویش قوی بوده و از ریشه قوی تری نسبت به گیاهان حاصل از کشت غیر مستقیم برخوردارند ولی کشت مستقیم در مناطق خشک توصیه نمی شود زیرا احتمال رویش آن بسیار کم است.

تکثیر رویشی: قلمه زدن، خوابانیدن، جدا کردن پاجوش ها و پیوند روی پایه بذری از روش های معمول تکثیر رویشی چریش است. درختان چریش در مناطق مختلف رویش از تنوع مرفولوژیکی و شیمیایی برخوردارند. از این رو بعضی معتقدند تکثیر رویشی این گیاه مناسب تر است.

برای احداث یک باغ تجاری با محصول یکنواخت و مناسب باید از کلون هایی که مقدار بیشتری آزادیراختین و همچنین عملکرد بهتر بذر برخوردارند استفاده نمود

ازدیاد از طریق کشت سلول یا بافت از روش های دیگری است که برای تکثیر رویشی چریش استفاده می شود.

مراقبت و نگهداری

آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه پس از کشت بذر بسیار ضروری است و سبب تسهیل در رویش آنها می شود. در صورت تراکم علف های هرز باید توسط کولتیواتور اقدام به وجین مکانیکی علف های هرز نمود. آبیاری نهال ها بلافاصله پس از انتقال به زمین اصلی نیز بسیار حائز اهمیت است. چنانچه زمین تهی از مواد و عناصر غذایی باشد باید با اضافه کردن عناصر ضروری، ریز مغذی ها یا موادآلی امکان رشد سریعتر و مناسب تر نهال ها را فراهم کرد.

مقالات مرتبط

خواص دارویی و درمانی گیاه چریش Azadirachta indica

آشنایی با روغن چریش و ۱۲ خاصیت قدرتمند این روغن گیاهی – روغن چریش چیست ؟

نویسنده پست: شقایق کلهر

یک پاسخ برای “کاشت و داشت و برداشت درخت چریش”

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *