مقدمه
امروزه در تولید برخی از محصولات کشاورزی، استفاده از روش‌های صنعتی و مدرن از قبیل سیستم‌های گلخانه‌ای و سیستم‌های آب‌کشت (هیدروپونیک) و هواکشت افزایش قابل توجهی یافته است.
امروزه این تکنیک به‌طور خاص در مورد سبزیجاتی مثل: کاهو، گوجه‌فرنگی، خیار و سایر سبزیجات و همین‌طور برخی از گیاهان زینتی نظیر لاله، سنبل، آلسترومریا و غیره مورد استفاده قرار گرفته و به طور کاملا اقتصادی و با سود بالا این تکنیک انجام می‌گیرد. بزرگترین مزیت این سیستم‌های کشت استفاده حداکثر از فضا و سطح زیرکشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالاست که این موضوع هزینه تهیه زمین زراعی و عملیات مربوط به آماده‌سازی زمین را به شدت کاهش می‌دهد.
آشنایی با کشت گلخانه ای زعفران
گذر زمان و افزایش سطح کشت این گیاه هم نتوانسته است از ارزش بالای آن کم کند.
کاشت زعفران در گلخانه به روش هواکشت و غیر هیدروپونیک این طرح برای اولین بار در کشور چین منطقه خودمختار تبت در سال ۲۰۰۶ توسط جوان چینی به نام آقای (بِن) که تحصیلات خود را در رشته‌ی کشاورزی به اتمام رسانیده بود برای اولین بار در جهان اجرایی شد.
کاشت زعفران در گلخانه در حال حاضر اصلی‌ترین نوع کشت زعفران در چین میباشد.
پرورش زعفران گلخانه ای در گلخانه هیدروپونیک و گلخانه آیروپونیک
مزیت نسبی این روش‌های کشت، نسبت به روش‌های مرسوم، جلوگیری از هرزروی آب و خارج شدن آن از دسترس گیاه میباشد که این موضوع به شدت میزان آب مصرفی را کاهش می‌دهد.
در کنار این مزایا، هزینه اولیه بالا برای تاسیس و راه‌اندازی این سیستم‌ها را میتوان از معایب مهم آن در نظر گرفت که ممکن است تصمیم‌گیری را برای تولیدکنندگان جهت ورود به این عرصه کمی سخت کند
کشورهایی که در عرضه کشت زعفران گلخانه‌ای پیشرو هستند:
کشورهایی از قبیل چین، اسپانیا، امارات، ترکیه، شمال افغانستان و هندوستان
چرا باید زعفران را در گلخانه کشت کنیم؟
در این نوع کاشت راندمان محصول در مقایسه با کشت سنتی به ده برابر رسیده است.
با در اولویت قراردادن بحران آب در کشور این نوع کشت به خاطر مصرف بسیار کم در آب بهترین روش برای کشت در راستای مدیریت مصرف آب میباشد.
در نوع کشت گلخانه‌ای به دلیل استفاده از پیاز درشت و مرغوب و بدون بیماری و نگهداری در بهترین شرایط دمایی و محیطی راندمان بازدهی محصول نسبت به روش کشت سنتی بسیار بالاتر بوده، به طوری‌که برداشت محصول کلاله خشک شده به روش سنتی در هر هکتار به میانگین هفت کیلو بوده این میزان در روش کشت گلخانه‌ای به میانگین ۲۳ تا ۲۵ کیلومتر در هکتار رسیده.
در کشت سنتی کلاله گل در معرض برخورد با نور آفتاب بوده که باعث از بین رفتن عطر، قدرت، رنگ‌دهی و میزان طعم کلاله میباشد. در روش نوین کاشت زعفران در گلخانه ما از این مشکل مبرّا شده‌ایم که این نیز خود باعث کیفیت بسیار بالا در کلاله میشود و با درنظرگرفتن نیاز و رقابت در بازار جهانی و ریزبینی کشورهای برندپسند این امر بسیار مهم است. برداشت زعفران با این کیفیت در بازار جهانی دارای ارزش بالا بوده و چند برابر زعفران‌های دیگر قیمت دارد.
در حال حاضر بهداشت یکی از مسائل مهم در بین جوامع میباشد. در نوع کشت سنتی گل زعفران به خاطر قرارگرفتن در محیط نامناسب و تماس با خاک و کود حیوانی و … دارای بهداشت مناسب نمی‌باشد. در روش کشت گلخانه‌ای محیطی بسیار مناسب و بهداشتی و به دور از هر نوع آلودگی برگ برنده دیگری در مقایسه با کشت سنتّی دارد.
در روش سنتی پیاز به مدت بسیار طولانی و چندین سال و به دور از دید و دسترسی در زیر خاک دفن شده که موجب افزایش بیماری در پیاز و خاک میشود در کشت نوین پیاز در دسترس بوده و مراقبت‌های لازم به راحتی و سهولت انجام میشود.
در حال حاضر با مشکل بیکاری در کشور به دلیل خشکسالی و … مواجه هستیم کشت نوین زعفران باعث به کارگیری نیروی کار بیشتر و اشتغال‌زای در کشور میشود که خود امری ضروری و بسیار مفید میباشد.
این نوع کشت نوین را نیز میشود در فضای محدود به صورت طبقاتی انجام داد و نیاز به زیرکشت بردن اراضی بسیار نیست. ده هزار مترمربع را میشود در یک محیط هزارمتری اجرا نمود.
نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه
100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه
4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک
میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان
این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد.
هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.
ناگفته نماند این هزینها فقط برای یک بار پرداخت میشود و هزینهای دیگر هر ساله از قبال تکثیر پیازهای مازاد جبران میشود(پیاز زعفران هرسال تولید مثل میکند و تکثیر میشود)
بازدهی محصول از این متراژ بالای 20 تا 25 کیلو گرم میباشد که مبلغ هر کیلو بین ۹ تا ۱۳ میلیون تومان میباشد،البته در صورتی که از پیاز ۲۰ تا ۲۵ گرم تغذیه شده استفاده شود.توجه داشته باشید که در سال اول شما به راندمان مورد نظر نمیتوانید دست پیدا کنید
بعد از برداشت محصول پیازها باید به خاک برگردند و در زمان کاشت نیاز به ۱ الی ۴ مرحله بسته به مناطق نیاز به آبیاری دارد.
اگر سرمایه زیادی برای شروع کار ندارید میتوانید با متراژ کمتر شروع کنید هیچ ضرورتی بر اجرا سطح کاشت بالا نیست.
تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز احداث گلخانه کشت زعفران بر پایه ایروپونیک
سالن تولید سرپوشیده
مخزن برای نگهداری آب
فوگر (مه پاش)
کولر آبی
قالب‌های نگه‌دارنده پیاز زعفران (طبق کشت)
قفسه بندی
تایمر، برای روشن و خاموش کردن سیستم فوگر و کولر
پرورش زعفران گلخانه‌ای به روش هیدروپونیک (آب‌کشت)
روش کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت است. واژه هیدروپونیک به معنی کار با آب است.
این روش ازلحاظ هزینه اولیه مشابه سایر روش های بسترسازی است اما راندمان کشت و تولید محصول را تا حدود 30 درصد افزایش می دهد و همچنین با توجه به ثابت بودن هزینه هایی که برای سرمایش و گرمایش مصرف می شوند، مقدار سود خالص بیشتر میشود.
در این روش ریشه گیاه باید یا در هوای فوق العاده مرطوب، یا در آب و یا در بعضی مواد جامد (غیر از خاک) که رطوبت را به مقدار بالا در خود ذخیره می کنند، نگهداری شوند. در روش هیدروپونیک، آب موجود در اطراف ریشه، مواد مغذی و اکسیژن را به گیاه می‌رساند.
مساحت زمین کشت: 5,000 مترمربع
هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.
روش تولید زعفران به روش آیروپونیک (هواکشت)
ایروپونیک یا هواکشت یک روش باغبانی سرپوشیده است که در آن گیاهان در حالی رشد و نمو می‌کنند که ساختار ریشه‌شان در هوا معلق میباشد و به وسیله اسپری شدن مداوم آب حاوی مواد محلول معدنی و کودهای شیمیایی تغذیه می‌شوند.
در این روش شما هزینه های اضافی زمین های کشاورزی مانند: هزینه شخم زمین، هزینه رساندن آب به زمین، هزینه های کارگر و… را ندارید و به همین دلیل سودآوری شما چند برابر می شود.
خاک در هواکشت مورد استفاده قرار نمی‌گیرد چرا که در حالی که ریشه گیاهان به طور دائمی و یا متناوب در معرض مِه غنی از مواد مغذی قرار دارد همچنان می‌توانند به رشد خود ادامه دهند. هواکشت یا ایروپونیک در فضای بسته، راهکاری موثر برای پرورش سبزیجات در اختیار ما می‌گذارد بدون آنکه نیازی به کشت در گلدان و تغییر مجدد گلدان به منظور دسترسی بیشتر گیاه به فضا و مواد غذایی در خاک داشته باشیم.
مساحت زمین کشت: 3,000 مترمربع
هزینه های ساختمان سازی و تامین زمین هم هستند.
سیستم کشت گلخانه ای زعفران
در سیستم کاشت زعفران در گلخانه, در خردادماه پس از زردشدن علف گیاه پیاز از خاک جدا شده و در محیطی با تهویه هوای مناسب و خنک انبار می‌کنیم. در اول شهریور ماه پیازهای بالای ده گرم در طبقه‌های چوبی قرار داده شده و به محیط گلخانه‌ای برده میشود. در دمای و نور و رطوبت مناسب که در بازه‌ی زمانی متغییر میباشد، نگهداری میشود.
در مهرماه پیازها شروع به جوانه‌زدن میکند. در این مدت از اطراف پیاز جوانه‌های بسیاری می‌روید که باید به جز دو یا سه جوانه اصلی، دیگر جوانه‌ها از پیاز حذف گردد این کار باعث جلوگیری از هدررفتن توان پیاز برای گلدهی میباشد.
پیاز در اواخر آبان یا اوایل آذر شروع به گلدهی میکند و بعد از برداشت گل پیاز و گذراندن مراحل ضدعفونی و حذف جوانه‌های اضافی به زمین بازگردانده میشود در سال بعد مراحل تکرار میشود.
با کاشت زعفران در گلخانه به روش گلخانه ایروپونیک یا هیدروپونیک، میتوان در محیطی کمتر از فضای افقی و عمودی گلخانه برای پرورش بیشتر و به نحو موثرتری بهره برد و آب کمتری نیز هدر داد. بسته به نوع سیستم، مواد مغذی ممکن است به صورت دستی با وقفه‌هایی در هر شب و روز در اختیار گیاه قرار داده شوند، اما در طول دوره گلدهی زعفران عملاً نیاز به تغذیه نداریم.
نیازمندی های طرح کاشت زعفران در گلخانه
طرح توجیهی کاشت زعفران در گلخانه:
100 متر زمین که در 5 طبقه ایجاد می شود جمعاً با ظرفیت 500 متر گلخانه
4000 متر زمین جهت بازگرداندن 6 تن پیاز از گلخانه به خاک
میزان سود دهی در سال، 100 تا 120 میلیون تومان
این روش در همه جای ایران قابل کشت می باشد.
هزینه راه اندازی بدون در نظر گرفتن زمین برای این 100 متر (هزینه های خرید پیاز و تجهیزات و کلیه وسایل مورد نیاز) تقریبا 30 میلیون می باشد. قیمت زمین بستگی به منطقه شما داشته و در هر شهر و استانی متفاوت می باشد.
ایران، زادگاه زعفران و تولیدکننده بی‌رقیب
کشور چین با توجه به نیروی کارگری ارزان قیمت و هزینه‌های تولید پایین، با قیمت نسبتا پایین‌تری زعفران را تولید و به بازار عرضه کرده است، با این حال هنوز نتوانسته به عنوان یک رقیب جدی برای کشور ایران در تولید زعفران قرار بگیرد.
چرا که ایران به عنوان زادگاه زعفران و تولیدکننده بی رقیب این گیاه (بیش از 90 درصد تولید خالص جهانی) همواره جایگاه خود را در این صنعت حفظ کرده است و رسیدن به این جایگاه برای سایرکشورها کمی دور از ذهن به نظر می رسد.
در این شرایط نگرانی که به شدت در بلندمدت بایستی به آن توجه کرد ورود رقیبی مانند کشور چین در بازار تجارت جهانی زعفران نیست، چون با این سطح زیرکشت و تولید زعفران قدرت رقابت سایر کشورها با ایران بسیار سخت و محال به نظر می‌رسد.
نگرانی آینده، ورود زعفران چینی به بازار مبادلات جهانی با قیمت بسیار پایین‌تر از هزینه تمام شده این محصول برای کشاورزان و تولیدکنندگان ایرانی میباشد. همچنین افزایش ورود زعفران تقلبی و با کیفیت‌های بسیار پایین به بازار مبادلات جهانی را نیز میتوان از تبعات آن در نظر گرفت.
ایران برای حفظ جایگاه خود در بازار تجارت جهانی زعفران و جلوگیری از سقوط قیمت و کیفیت این محصول با ارزش بایستی به راهکارهایی جهت بالا بردن راندمان تولید در مزارع زعفران و کاهش هزینه‌های تولید دست یابد.
همچنین توجه بیشتر به بخش صادرات زعفران و فرآورده‌های وابسته آن با برندهای ایرانی می‌تواند به حفظ این جایگاه کمک کند که رسیدن به این مهم، همکاری و ارتباط جدی واحدهای تحقیقاتی، اجرایی و تولیدی بخش کشاورزی کشور را می‌طلبد. امیدواریم روزی در بازارهای ایران به سبب گرانی زعفران اصیل ایرانی، محصولی به عنوان زعفران چینی به فروش نرسد.
جمع آوری کنندگان: کیمیا رحمانی، هانیه قوتی، شقایق کلهر، امیررضا مونسان، حسین ناصر تبریزی
