نام علمی:
Spinacia oleracea
تیره:
Chenopodiaceae
گیاهشناسی
گیاهی یک ساله، دولپه ای وگلدار با ساقه و برگهای لطیف است. اسفناج از سبزیجات برگی بوده و به صورت خام یا پخته شده مصرف میشود. این گیاه تا ۳۰ سانتیمتر رشد کرده و دارای برگ های با اندازه‌ها و شکل‌هایی مختلف است. در این مقاله به معرفی اسفناج به عنوان یکی از سبزیجات برگی پرداخته خواهد شد.
اسفناج دارای دو نوع متمایز است :
- اسفناج تیغ دار که دارای بذور خاردار ، برگ های کوچک و محصول دهی کمتر است.
- اسفناج بدون تیغ که دارای بذور گرد ، صاف و فاقد خار با برگ های بزرگتر و بوته های قوی تر می باشد.
اسفناج گیاهی یکساله و دوپایه با برگ هایی به رنگ سبز تیره می باشد.
اسفناج دارای ریشه های عمیق است.
پهنک برگ ها صاف یا چین دار و کناره برگ ها به صورت صاف یا دندانه دار می باشند.
اسفناج پس از سبز شدن بذور به تولید برگ های قاعده ای موسوم به “روزت”( rosette) می پردازد.
هوای گرم باعث به گل نشستن ، کند شدن رشد و تند شدن طعم برگ های گیاه اسفناج می شد.
برگ های این گیاه در ارقام مختلف دارای شکل ها (تخم مرغی ، بیضوی ، نیزه ای) و دارای رنگ های متفاوتی هستند.
ساقه گلدهنده ی اسفناج از نوع برافراشته است و ارتفاع آن تا یک متر می رسد.
گل های اسفناج بسیار کوچک ، خوشه ای و به رنگ سبز هستند.
خواص دارویی
اسفناج گیاهی است دارای ساقه ای راست به ارتفاع نیم متر که برگهای آن پهن و نرم مثلثی شکل به رنگ سبز می باشد همچنین اسفناج گیاه بومی ایران است. اسفناج از جمله سبزى هاى معتدل هست و با هر مزاجى سازگار مى باشد اسفناج سرشار از ویتامین هاى A ،B1 ،B2 و C می باشد که در فصل بهار ویتامین C در آن زیاد است. همچنین اسفناج داراى املاح کسلیم، سدیم، پتاسیم، ید، مس، ارسنیک و منیزیم هست و به علت داشتن منیزیم جلوى پیشرفت سرطان را می گیرد.
اسفناج، مقادیر زیادی ویتامین K دارد که می‌تواند از فعالیت زیاد استئوکلاست (سلول‌هایی که سبب تخریب استخوانها میشود) جلوگیری کند. همچنین این ویتامین به ساخت استئوکلسین پروتئینی که برای حفظ تراکم و مقاومت استخوانها ضروری است کمک می‌کند. مصرف یک پیمانه اسفناج تازه یا یک ششم پیمانه اسفناج پخته، حدود دو برابر نیاز روزانه بدن به ویتامین K را برطرف می‌کند. ویتامین K همراه با کلسیم و منیزیم موجود در اسفناج برای استحکام استخوانها دارای اهمیت اساسی هستند.
اسفناج دو برابر دیگر سبزیجات فیبر دارد. یک پیمانه اسفناج حدود 20 درصد فیبردارد که مانع یبوست می شود و به هضم غذا کمک می‌کند. فیبر موجود در این سبزی، قند خون را پایین نگه داشته و با ایجاد حس سیری مانع از پرخوری می شود. همچنین اسفناج بدلیل داشتن ماده ای بنام اسپیناسین هضم غذا را تسریع می کند زیرا این ماده باعث تحریک معده و ازدیاد ترشحات آن می شود .
همچنین یک پیمانه اسفناج حاوی مقادیر فراوانی ویتامین A است که نه‌تنها برای برخی از بخش‌های بدن نظیر پوسته‌های مخاطی و دستگاه تنفسی و روده‌ای بسیار سودمند است بلکه یکی از مواد ضروری برای گلبول‌های سفید خون برای مقابله با عفونت‌هاست. همچنین تحقیقات دانشمندان نشان داده است که اسفناج در پیشگیری از سرطان های روده بزرگ، معده، پروستات، حنجره و رحم موثر است.
ناراحتی های تنفسی
اسفناج پخته، سرفه های خشک را التیام بخشیده، گرفتگی صدا را مرتفع و آسم را درمان می کند و سرما خوردگی را معالجه می نماید.
بیماری های عفونی
جوشانده تخم اسفناج و شیره تخم اسفناج، درمان کننده تب های عفونی، سینه درد، سل، بیماری های پوستی، یرقان و مسمومیت ها است.
رشد استخوان ها
خوردن اسفناج به سبب وجود املاح معدنی و ویتامین های لازم، موجب رشد استخوانها، جوش خوردن شکستگی ها، ترمیم استخوانها، رویش و رشد دندان می گردد.
نکاتی درباره اسفناج
یک) ید موجود در اسفناج، فعالیت غده تیروئید را تنظیم نموده و در درمان بیماری گواتر بسیار موثر است.
دو) همچنین مخلوط آب اسفناج و سفید آب، لکه های صورت، کک و مک و آثار جوشهای صورت را از بین برده و در درمان جوش های صورت ضماد موثری می باشد. مالش پوست با آب اسفناج، خارش پوست را التیام می بخشد.
سه) خوردن اسفناج، کم خونی را به خصوص در کودکان و دختران جوان رفع می سازد.
چهار) جوشانده تخم اسفناج، ناراحتی های کلیه، سوزش مجاری ادرار، قولنج کلیه را برطرف می نماید.
پنج) همچنین اسفناج پخته درد های عصبی و ناشی از بیماری های گوناگون را تسکین می دهد.
شش) خوردن اسفناج از سرطان جلوگیری می کند مخصوصا در افرادی که الکل و سیگار مصرف می کنند.
هفت) ویتامین K فراوان در اسفناج به ساخت پوشش اطراف عصب‌های موجود در بدن کمک می‌کند که این پوشش نقش مهمی در حفظ سیستم عصبی بدن انسان دارد.
هشت) ویتامین C و E، بتاکاروتن، منگنز، روی و سلنیوم موجود در اسفناج همگی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی برای مقابله با پوکی استخوان، گرفتگی رگ‌ها و فشار خون بالاست.
نه) اسفناج موجب تقویت چشم و افزایش قوه بینایی در افراد میشود بنابراین مصرف آن در دوران نوجوانی و میانسالی بسیار توصیه میشود.
ده) اسفناج به علت داشتن اگزالات برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگهای کلیه و مثانه مناسب نیست ضمناً آنهایی که سرد مزاج هستند باید اسفناج را با ادویه گرم نظیر زنجبیل و هل میل نمایند.
نیازهای اکولوژیکی
بررسی این که نیازهای آب و هوایی سبزی اسفناج به چه صورت است و همچنین منطقه ای که ما میخواهیم پرورش را در آنجا انجام می دهیم تعیین کننده زمان کشت می باشد.
اسفناج یک سبزی فصل سرد می باشد به این معنی که می‌توانند به سر در مقابل سرما مقاومت داشته باشد حتی ۴ الی ۶ درجه زیر صفر را هم می توانند تحمل کنند.بسته به شرایط آب و هوایی ۶ الی ۱۰ هفته طول میکشد که محصول ما قابل برداشت شود.
انتخاب رقم
۱-بسته به نیاز بازار ، زودرسی ، زمان گلدهی ، نوع منطقه و آب و هوا ، مقاومت به آفات ، زمانیکه ،و… باید از ارقام متفاوت و سازگار استفاده کرد.
۲-بذرهای اسفناج به دو صورت صاف و خاردارمی باشد، که برای کشت های تجاری توصیه می شود که از بذور بذر صاف استفاده شود.
۳-از نظر به برگ اسفناج دو نوع است که یک نوع آن برگ صاف است که بیشتر برای بازار کشت می شود و نوع دوم برگ چروکیده می باشد که بیشتر برای فرآوری استفاده می شود.
۴-برخی ارقام وجود دارند که بسیار سریع به گل می روند و گیاه به جای تمرکز بر روی تولید برگ متمرکز بر تولید بذر و گل می‌کند و عملاً باعث میشود که گیاه به درد مصرف نخورد.در اصطلاح علمی به این فرآیند زود گل دهی بولتینگ گفته می شود. پس بهتر است که ما از ارقامی برای کشت استفاده کنیم که دربرابر بولتینگ مقاومت داشته باشد.
نحوه کاشت
۱-اسفناج در محدوده وسیعی از خاک ها قابل رشد است اما اگر هدف ما زودرسی اسفناج می باشد خاکهای شنی سبک بهترین گزینه می توانند باشند.
۲-در هنگام شخم زدن زمین توجه شود که تا ۲۰ سانتی متری زمین خاک کاملا خرد و پودر شده باشد در این حال چون ریشه های اسفناج به صورت سطحی می باشند می‌توانند به صورت راحت در این ۲۰ سانتیمتر گسترش پیدا کرده و مواد غذایی مورد نیاز خود را جذب کنند و نهایتاً باعث میشود که گیاه سریع تر و بیشتر رشد کند.
۳-اگر خاک مزرعه دچار کمبود عنصر بور باشد لازم است که برای رفع این کمبود از ۱۱ کیلوگرم در هکتار براکس استفاده میشود و نحوه استفاده آن به صورت دستپاش بوده و قبل از کاشت بذر و بعد از شخم می باشد.
۴-توصیه کودی خاصی نمی توان برای اسفناج داشت چون می توانند در محدوده وسیعی از خاک ها رشد کنند به همین دلیل کود لازم هم بسته به نوع خاک متفاوت خواهد بود.
۵-اسفناج بیشتر از خاک های اسیدی آسیب می بیند و چون خاک های ایران هم اکثراً آهکی و قلیایی هستند جای نگرانی از نظر ph نداریم ضمناً ph ایده آل برای کشت و پرورش گیاه اسفناج ۶ و ۷ می باشد.
۶-اگر خاک زمین شما از نظر مواد آلی فقیر میباشد شدید توصیه می‌کنیم که حتماً از کودهای دامی پوسیده استفاده کرده و خاک خود را از نظر مواد آلی غنی سازید. برای این منظور موارد زیر را در نظر داشته باشید:
الف) اگر در منطقه گرم سیری دست به کشت و کار اسفناج زده‌اید از ۲۰ الی ۳۰ تن کود دامی پوسیده برای زمین خود استفاده کنید و همچنین اگر در یک منطقه سرد این کار را انجام می‌دهید توصیه میشود که ۱۰ الی ۱۵ تن کود دامی پوسیده برای هر هکتار حدود ۳۰ روز قبل از کشت به خاک داده شود.
ب)از پوسیده بودن کودهای دامی اطمینان حاصل کنید چون هم باعث کاهش درصد نیتروژن خاک به صورت تدریجی تا یک مدت خواهد شد و همچنین به علت داشتن یک سری قارچ ها نهایتاً سبب پوسیدگی ریشه گیاه و کاهش عملکرد خواهد شد.
۷-مقدار بذر مصرفی بسیار متغیر است و بسته به فاصله کاشت شما متفاوت خواهد بود ولی به طور متوسط ۲۰ کیلوگرم در هکتار و با عمق ۱٫۲ الی ۲ سانتیمتر و گیاهان با فاصله ۱۰ سانتی متر کشت اصولی آن می باشد.
۸-در حذف علفهای هرز دقت بسیار زیادی داشته باشید چون سبزی اسفناج در رقابت با علفهای هرز بسیار ضعیف بوده و معمولاً مغلوب می شود.
۹-به علت سطحی بودن ریشه های اسفناج و همچنین پهن بودن برگ های آن تامین آب آن بسیار ضروری می باشد بدین منظور بعد از کاشت بذر و بلافاصله اولین آبیاری را برای سبز شدن بذور انجام می دهیم و اگر خاک مزرعه حالت شنی و سبک داشته باشد چون زمین زود خشک خواهد شد چهار روز بعد از آبیاری اول ،آبیاری دوم را خواهیم داشت البته توجه شود آبیاری های بیش از حد نهایتا به کاهش عملکرد منجر خواهد شد.
نکات تکمیلی
۱-جدا از اینکه اسفناج در برابر سرما مقاومت دارد برای رشد مناسب و بهتر سرما لازم است بدین صورت که اگر دوران رشد و نمو و بزرگ شدن اسفناج با روزهای بلند بهار مصادف شود و همچنین به این روز بلند هوای گرم اضافه شود گیاه رشد رویشی خود را کنار گذاشته،ساقه گل دهنده تولید کرده و تمام انرژی خود را صرف تولید بذر خواهد کرد.پس می‌توان نتیجه گرفت که در مناطقی که هوای گرم غالب است به خصوص اواخر بهار و سه ماه تابستان کشت و پرورش اسفناج عملکرد بسیار پایینی خواهد داشت.همچنین بذرهایی وجود دارند که در برابر این عارضه مقاومت خود نشان می دهند.
۲-برگهای سبز اسفناج سرشار از ویتامین A ، ویتامین c و آهن و کلسیم می باشند اما متاسفانه کلسیم آن به فرم اگزالات کلسیم است که برای بدن قابل جذب نیست و در داخل کلیه ها تبدیل به سنگ کلیه میشود به همین خاطر مصرف خام آن است توصیه نمیشود وحتماً پخته شود.
۳-اسفناج نیز همانند برخی سبزیجات مثل کاهو ، کلم چینی ،چغندر برگی ،کرفس و غیره مشکل تجمع نیترات را دارند که عارضه تجمع نیترات در گیاهان و همچنین راهکار حل این موضوع در یک پست دیگر به صورت کامل گفته خواهد شد.
۴-اسفناج گیاهی است که می تواند در برابر شرایط شوری خاک مقاومت داشته باشد.
۵-در مناطق گرمسیری مثلاً استان خوزستان کشت اسفناج را در پاییز و در مناطق سرد مثل ارومیه کشت اسفناج در بهار می باشد و همچنین برای جوانه زنی دمای ۲۰ و کمتر از ۲۰ تا ۵ الی ۱۰ درجه لازم است و در شرایط کمبود اکسیژن و دمای ۳۰ درجه و بالاتر از ۳۰ توقف جوانه زنی را خواهیم داشت.
۶-برداشت اسفناج نباید بعد از بارندگی یا شبنم و فردای آبیاری باشد چون به علت ترد بودن شدید و شکنندگی آن کیفیت برگها کاهش پیدا خواهد کرد.
۷-استفاده از کود نیتروژن یا ازت اگر به صورت اصولی و متعادل باشد و سبب تردی بیشتر برگ ها خواهد شد.
۸-اگر شته در مزرعه اسفناج مشاهده می شود حتماً به مبارزه با شته ها اقدام کنید چون شته ها خود ناقل بیماری های ویروسی بوده و می‌تواند در گسترش بیماری‌های ویروسی نقش بزرگی داشته باشند.
یک پاسخ برای “کشت و پرورش گیاه اسفناج”