نام علمی:
.Satureja hortensis L
تیره:
Lamiaceae
گیاهشناسی
گیاهی است علفی یکساله و دارای ساقه منشعب به طول 10 تا 30 سانتی متر که به سهولت بر اثر دارا بودن ظاهری به رنگ سبز خاک آلود یا مایل به خاکستری از گونه های مجاور تشخیص داده می شود رنگ ساقه آن تیره تر از برگ است بعلاوه در محل گره ها انشعاباتی حاصل می کند که آنها نیز به نوبه خود منشعب می گردند بطوریکه گیاه به صورت بوته پرپشتی جلوه می نماید. برگهای آن باریک دراز، نوک تیز، نرم و پوشیده از تارهای کوتاه است که به همین سبب به رنگ سبز مات یا مایل به خاکستری جلوه می‌کند. برگهای آن منحصراً یک رگبرگ دارد و در سطح آنها نیز نقاط ریزو فراوانی که عبارت از غده های اسانس داراست ،دیده می شود. طول برگ 1 تا 3 سانتی متر و پهنای آن 2 تا 4 میلی متر، گلهای کوچک و دو جنسی و سفید رنگ مرزه که در تابستان ظاهر می شود وضع مجتمع در طول انشعابات ساقه دارد. میوه کوچک، کروی شکل و از نوع کپسول است.
خواص دارویی
گیاه مرزه و بهبود عملکرد دستگاه گوارش
فیبر موجود در گیاه مرزه به بهبود هضم غذا کمک می‌کند و برای معده درد بسیار مفید است؛ این گیاه به دلیل مقادیر بالای ترکیبات فنلی، دارای خواص ضد باکتری قوی است که خطر ابتلا به زخم معده را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، مرزه سرشار از پروبیوتیکاست که باعث رشد باکتری‌های مفید روده میشود و از این طریق به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند. همچنین این گیاه به دلیل طبع گرمی که دارد برای درمان تهوع و بیماری‌های گوارشی توصیه میشود.
جلوگیری از بروز سرطان با مصرف گیاه مرزه
مرزه سرشار از ترکیبات آنتی اکسیدانی مانند ویتامین C و فلاونوئیدهای پلی‌فنولیک است که آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد تولید شده در بدن را از بین می‌برد؛ رادیکال‌های آزاد، عامل اصلی بروز انواع سرطان مانند سرطان روده بزرگ، سرطان پروستات و … است؛ بنابراین مصرف مرزه، خطر ابتلا به انوع سرطان را کاهش می‌دهد.
گیاه مرزه و تقویت عملکرد سیستم ایمنی
مرزه دارای مقادیر زیادی ویتامین‌های C و A است که به بهبود سیستم ایمنی بدن کمک زیادی می‌کند؛ این ویتامین‌ها دارای خواص آنتی اکسیدانی بوده، با رادیکال‌های آزاد مقابله می‌کند و مانع بروز آسیب اکسیداتیو سلول‌های سالم بدن میشود. ویتامین C موجود در این گیاه تولید گلبول‌های سفید را افزایش می‌دهد؛ بنابراین سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. نتایج مطالعات بسیاری نشان داده است که مصرف گیاه مرزه می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند سرماخوردگی، تب، سرفه و آنفلوآنزا را کاهش دهد.
کاهش ابتلا به بیماری‌های قلبی با مصرف گیاه مرزه
وجود مواد معدنی مانند پتاسیم، منیزیم، مس و منگنز در گیاه مرزه، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی مانند سکته قلبی و سکته مغزی را کاهش می‌دهد. نتایج مطالعات زیادی نشان داده است که مرزه می‌تواند مقدار کلسترول بد موجود در بدن را کاهش و مقدار کلسترول خوب را افزایش دهد. بنابراین می‌توان گفت که گیاه مرزه می‌تواند سطح کلسترول خون را کنترل کند؛ کلسترول بالا، علت اصلی ابتلا به انوع بیماری‌های قلبی عروقی است. علاوه بر این، مرزه به دلیل داشتن مقدار زیادی پتاسیم می‌تواند فشار خون بالا را کاهش دهد؛ بنابراین با مصرف این گیاه خطر ابتلا به مشکلات ناشی از فشار خون بالا نیز پیدا می‌یابد.
نیاز اکولوژیکی
نوع خودروی آن بیشتر در زمینهای خشک آهکی و در محلهای گرم آفتابگیر و نواحی سنگلاخی و مزارع شنی می روید. اصولاً مرزه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذور در دمای 12 تا 15 درجه سانتی گراد جوانه می زند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی آنها بین 20 تا 22 درجه سانتی گراد می باشد. گیاهان جوان به درجه حرارت پائین حساس هستند و بطوریکه در 1- تا 2- درجه سانتی گراد دچار سرما زدگی شده و خشک می شوند. رشد مرزه در دمای 10 درجه سانتی گراد متوقف می شود. PH خاک برای کشت مرزه بین 6/5 تا 2/8 مناسب است.
آماده سازی خاک
پس از برداشت محصول قبل در اولین فرصت کود حیوانی کاملاً پوسیده در صورت نیاز به زمین اضافه می گردد. سپس شخم متوسطی (به عمق 25 تا 28 سانتی متر) زده می شود پس از اینکه کلوخه ها به وسیله دیسک خرد شدند زمین را تسطیح می کنند. پس از تسطیح کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاهان به خاک اضافه می شوند.در فصل پائیز هنگام آماده سازی خاک افزودن 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس ضروری است. همچنین افزودن 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار هنگام آماده سازی زمین برای کاشت گیاه در افزایش عملکرد نتایج مطلوبی دارد.اواخر زمستان بستر خاک را برای کاشت بذر آماده می نمایند.
تاریخ و فواصل کاشت
مرزه را مانند سایر گیاهان یکساله می توان با اکثر گیاهان به تناوب کشت کرد بطورکلی 2 تا 3 سال پس از برداشت مرزه باید آنرا در همان زمین کشت کرد. دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر مرزه 20 تا 22 درجه سانتی گراد است و از آنجائیکه مرزه به سرما نیز حساس است مناسبترین زمان برای کاشت این گیاه فصل بهار (اواخر فروردین – اردیبهشت) است.
کاشت
کاشت ردیفی در زمین اصلی در فصل بهار شروع می شود. فاصله ردیفها در کشت مرزه متفاوت است و بستگی به روش کشت دارد. در سطوح کوچک که عمل کشت به وسیله دست انجام می گیرد فاصله ردیفهای کاشت از یکدیگر بین 25 تا 30 سانتی متر مناسب می باشد. چنانچه این عمل با ماشین بذر کار انجام گیرد فواصل 45 تا 50 سانتی متر برای ردیف ها مناسب تر است. تعداد بذر در هر متر طول ردیف 120 تا 140 عدد مناسب است. عمق بذر مرزه در خاکهای مختلف متفاوت و بین 5/0 تا 5/1 سانتیمتر می باشد. کاشت بذر در اعماق بیشتر مناسب نیست و سبب عدم سبز شدن آنها می شود. برای هر هکتار زمین به 4 تا 8 کیلوگرم بذر نیاز است. توصیه می شود پس از کشت غلتک مناسبی زده می شود زیرا این عمل لایه سطحی خاک را متراکم می کند و تاثیر خوبی دریکسانی جوانه زنی بذر دارد. پس از کشت زمین را باید آبیاری نمود.
داشت
در صورت متراکم بودن گیاهان در طول ردیف ها آنها را تنک می کنند مرحله 4 تا6 برگی زمان مناسبی برای این کار است. در طول رویش مرزه، مبارزه با علف های هرز ضرورت دارد. قبل از کاشت استفاده از علف کش آرزین (Aresin) به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار و کار مکس (Karmex) به مقدار 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار تاثیر خوبی در از بین بردن علف های هرز دارد.پس از کاشت بذر و قبل از رویش می توان از محلول یک درصد گراماکسون (Gramaxon) برای مبارزه با علف های هرز استفاده نمود. وقتی که طول گیاه به 10 تا 20 سانتی متر رسید می توان از علف کش آرزین به مقدار 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد. برای گسترش سطح برگها و افزایش عملکرد استفاده از محلول غذایی 4/0 درصد و اکسال (Waxal) یا محلول غذایی مشابه مفید است.انجام کولتیواتور بین ردیف ها بخصوص پس از اولین برداشت نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. مرزه کم و بیش به آفات و بیماریها مقاوم است.
برداشت
گیاهان در مرحله گل دهی حاوی حداکثر مقدار اسانس می باشند از اینرو برداشت پیکر رویشی آنها از این مرحله آغاز می شود. در صورت مراقبت مناسب از نظر آبیاری رسیدگی به خاک و عناصر موجود در آن جهت رویش مناسب گیاه، می توان در طول سال 2 یا حتی 3 بار محصول برداشت نمود. اولین برداشت همواره در آغاز گل دهی انجام می گیرد. دومین برداشت معمولاً اواخر شهریور – اوایل مهر مناسب می باشد.برداشت محصول توسط ماشین یا داس صورت می گیرد و کلیه اندام های هوایی گیاهان برداشت می شوند. پس از جمع آوری محصول را خشک می کنند. دمای مناسب برای خشک شدن اندام های رویشی مرزه 40 درجه سانتی گراد است. مقدار عملکرد وزن خشک پیکر رویشی بین 4/1 تا 8/1 تن در هکتار است. اگر هدف از کشت مرزه جمع آوری آنها باشد تنها یکبار آن‌هم در هنگامیکه میوهها می رسند،اقدام به برداشت می شود. معمولاً 140 تا 160 روز پس از سبز شدن بذر میوه ها می رسند. زمان مناسب برای جمع آوری بذر دراوایل شهریور ماه است. رنگ بذر از اوایل شهریور بتدریج قهوه ای می شود. تاخیر در برداشت بذر مناسب نیست زیرا بذور کاملاً رسیده با کوچکترین ضربه ای به اطراف پراکنده می شوند مقدار محصول بذر بین 150 تا 300 کیلوگرم در هکتار است.
