نام علمی:
.Cymbopogon spp
تیره:
Poaceae
ترکیبات اسانس گیاه بادرنجبویه و اسانس گیاه علف لیمو، شباهت زیادی به یکدیگر دارند. از آنجا که مقدار اسانس در پیکر رویشی گیاه بادرنجبویه بسیار کم است و استخراج آن هزینه زیادی را تحمیل می کند، گونه های مختلف گیاه علف مورد توجه قرار گرفته و کشت می شوند.
کشت این گیاهان از ۴۵ سال پیش آغاز شده و هم اکنون نیز کشت می شوند.
اسانس علف لیمو حاوی ترکیبات فنلی ترپنی و غیر ترپنی است و در صنایع بهداشتی و آرایشی، صنایع غذایی، کنسرت سازی و همچنین صنایع دارو سازی، مورد استفاده قرار می گیرد.
از سیترات ها به مقدار فراوان در ساخت ویتامین ها استفاده می شود. اسانس اکثر گونه های این گیاهان مانع رشد و تکثیر باکتری ها شده و به عنوان عاملی ضد عفونی کننده و همچنین به عنوان مواد دافع حشرات استفاده می شود.
تولید سالانه اسانس آیت گیاهان بیش از ۶۰۰۰ تن است که مهمترین کشور های مصرف کننده آن، امریکا، انگلیس، آلمان، ژاپن و هند می باشند.
گونه های مختلف علف لیمو در کشور های هند، جاوه، فرمز و چین در سطوح وسیعی کشت می شوند.
گیاهشناسی
گونه های مختلف علف لیمو، گیاهانی هستند چند ساله (۵ تا ۶ سال عمر می کنند) که در مناطق گرمسیر در سطوح وسیعی می رویند.
مهمترین گونه های این گیاه از نظر مواد موثره، عبارتند از: ناردوس، جاوارانکوسا، دیستنز، سیتراتوس، استراکیک، مارتینی، وینتریانوس، پندولوس، فلاکس و کیسیانوس.
ریشه این گیاه کوتاه و کم و بیش افشان است و دارای انشعاب های فراوانی است.
ارتفاع گونه های مختلف علف لیمو متفاوت است و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه، بین ۹۰ تا ۲۴۰ سانتی متر می باشد.
برگ ها به رنگ سبز روشن و معمولا تسمه ای شکل و طویل می باشند. طول برگ ها در گونه های سیتراتوس، بین ۲۰ تا ۶۵ سانتی متر و عرض آن ۱ تا ۳ سانتی متر می باشد. بعضی از گونه ها، برگ های باریک تر و کوتاه تری دارند.
مثلا طول برگ ها در گونه وینتریانوس بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر و عرض آن نیم (۵/. ) تا ۱ سانتی متر است. پیکر رویشی (برگ ها و ساقه های جوان ) اکثر این گیاهان، دارای اسانس است که این اسانس بویی شبیه به بوی لیمو دارد. مقدار اسانس و نیز ترکیبات تشکیل دهنده آن، به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش مانند بافت خاک، حاصلخیز خاک، زمان و روش برداشت گیاه بستگی دارد و بین ۱ تا ۳/. است.
پس از استخراج اسانس، کنجاله آن محتوی 4/7 (هفت و چهار دهم) درصد پروتئین، 17/0 (هفده صدم) درصد کلسیم و 9/0 (نه دهم) درصد فسفر است که غذای مناسبی برای دام و طیور می باشد. از این کنجاله همچنین در تهیه مقوا و برخی از انواع کاغذ استفاده می شود.
اسانس گونه های فلاکسوسوس، سیتراتوس و پندولوس، به عنوان مخزن سیترال شناخته شده است، به طوری که مقدار سیترال در اسانس پندولوس، بین 85 تا 90 درصد و در اسانس سیتراتوس 80 درصد می باشد. تحقیقات نشان می دهد که اسانس گونه وینتریانوس جاوه ای و فرمزی دارای 32 تا 45 درصد سیترونلال، 12 تا 18 درصد ژرانیول، 11 تا 15 درصد سیترونل و 3 تا 8 استات ژرانیل می باشد.
یکی از محققان اظهار می دارد که گیاه گونه ویتریانوس و ناردوس دارای 4/38 (سی و هشت و 4 دهم) درسد سیترونل، 5/28 (بیست و هشت و 5 دهم) درصد ژرانیول و 15 درصد استات ژرانیل و سیترونل می باشد.
از آنجا که ساقه این گیاهان در مرحله گلدهی چوبی و سخت می شوند و این حالت سبب کاهش اسانس تا 30 درصد می گردد، تا حد امکان باید از تشکیل گل در این گیاهان جلوگیری نمود.
خواص دارویی
1. منبع غنی آنتی اکسیدان ها
بر اساس یک مطالعه منتشر شده علف لیمو حاوی مقادیر بسیار بالای حاوی آنتی اکسیدان هاست که به کاهش رادیکال های آزاد بدن کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های مزمن را کاهش می دهد. افزایش گلبول های قرمز خون : برخی تحقیقات نشان می دهد که نوشیدن دمنوش علف لیمو به دلیل مقادیر بالای آنتی اکسیدان هایی که دارد، می تواند باعث افزایش سطح گلبول های قرمز و هموگلوبین خون شود.
2. ضد میکروب طبیعی
دمنوش علف لیمو به دلیل خواص ضد میکروبی قوی که دارد به درمان عفونت های دهان و دندان کمک کرده و خطر ابتلا به پوسیدگی دندان را کاهش می دهد.
3. ضد التهاب گیاهی
ترکیبات موجود در گیاه علف لیمو دارای خواص ضد التهابی قوی هستند و با توقف نشانه های التهابی خاصی در بدن خطر ابتلا به بیماری های قلبی و سکته مغزی را کاهش می دهند.
4. سرطان
تحقیقات دانشگاه بن گوریون نشان داده است که چای علف لیمو می تواند به مبارزه با سرطان کمک کند. یکی از ترکیبات موجود در این ماده به نام سیترال، بدون آسیب رساندن به سلول های سالم باعث آپوپتوز در سلول های سرطانی می شود. به عبارت ساده، باعث می شود سلول های سرطانی خودکشی کنند. بنابراین نتایج تحققیات در این دانشگاه، به بیماران سرطانی که در معرض اشعه درمانی و شیمی درمانی هستند، برای کمک به فرآیند بهبودی، مصرف چای علف لیمو توصیه می شود. مطالعه دیگری که در سال ۲۰۰۹ در مجله Fundamentals of Pharmacology Clinical منتشر شد، نشان داد که سیترال در علف لیمو باعث کاهش رشد سلول های سرطان پستان در آزمایشگاه می شود. علاوه بر این، خواص آنتی اکسیدانی موجود در چای این گیاه نیز برای مبارزه با رادیکال های آزاد که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهند، مفید است.
5. معده و دستگاه گوارش
گفته می شود که مصرف یک فنجان دمنوش علف لیمو به درمان ناراحتی معده کمک کرده و باعث سلامت دستگاه گوارش می شود. همچنین یک مطالعه در 2012 بر روی جوندگان نشان می دهد که برگ های علف لیمو خطر ابتلا به بیماری زخم معده را کاهش می دهند.
6. دیورتیک گیاهی و طبیعی
لمون گراس یک دیورتیک طبیعی است که با افزایش ادرار و دفع سدیم اضافی خون خطر تشدید علائم بیماری های قلبی، نارسایی کبدی و ادم را کاهش می دهد.
7. فشار خون
یک مطالعه در سال 2012 نشان می دهد که مصرف دمنوش علف لیمو باعث کاهش فشار خون بالا (فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک) و همچنین کاهش تپش قلب می شود.
8. کلسترول خون
اثر ضد کلسترول و ضد آترواسکلروز علف لیمو کمک می کند تا جذب کلسترول از روده کاهش یابد. علاوه بر این، این گیاه در اکسیداسیون کلسترول LDL در خون نقش دارد و به نوبه خود باعث جلوگیری از ایجاد پلاکت های آترواسکلروز می شود. یک مطالعه که توسط محققان دانشگاه ویسکانسین در سال ۱۹۸۹ انجام شد نشان داد افرادی که کلسترول بالا دارند، با مصرف روزانه کپسول های ۱۴۰ میلی گرم علف لیمو، متوجه کاهش کلسترول خود شده اند. آنها همچنین کاهش قابل توجهی در چربی خون را تجربه کردند. پتاسیم زیاد در علف لیمو باعث کاهش و تنظیم فشار خون می شود. پس از مشورت با پزشک از نوشیدن یک فنجان چای علف لیمو به صورت روزانه برای کمک به کاهش سطح کلسترول و کاهش فشار خون استفاده کنید. البته می توانید این گیاه را در فرم مکمل پس از تجویز پزشک نیز استفاده کنید.
9. لاغری و کاهش وزن
چای علف لیمو یک دیورتیک طبیعی است که با سم زدایی بدن به افزایش سوخت و ساز کمک کرده و باعث لاغری و کاهش وزن می شود.
10. درمان سندروم پیش از قاعدگی
چای علف لیمو به دلیل خواص ضد التهابی که دارد یکی از بهترین روش های طبیعی برای درمان علائم سندروم پیش از قاعدگی مانند گرفتگی عضلات، نفخ و گر گرفتگی می باشد.
11. سلامت پوست
چای علف لیمو دارای خواص ضد عفونی کننده طبیعی است که به سلامت پوست کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های پوستی مانند فولیکولیت، سرطان پوست و بیماری های قارچی را کاهش می دهد.
12. تقویت و افزایش رشد مو
نوشیدن دمنوش علف لیمو به دلیل مقادیر بالای مواد مغذی که دارد باعث تقویت فولیکول های مو و افزایش رشد آن ها می شود.
13. کاهش درد آرتروز
علف لیمو به علت خواص ضد التهابی و تسکین دهندگی درد، به درمان آرتروز، روماتیسم، استئوآرتریت، نقرس و سایر انواع درد مفاصل کمک می کند. خواص ضد التهابی آن کمک می کند تا فعالیت cylooxygenase-2، که یک آنزیم درگیر در التهاب است و موجب درد، به ویژه در مفصل می شود سرکوب شود. علاوه بر این، خواص علف لیمو اسپاسم عضلانی را نیز کم می کند. شما می توانید روغن علف لیمو را با روغن نارگیل به نسبت ۱ به ۲ ترکیب کنید و آن را روی منطقه آسیب دیده بمالید. چند ساعت صبر کنید. این کار را به مدت چند هفته انجام دهید. می توانید چای علف لیمو را دو بار در روز برای کسب بهترین نتایج نوش جان کنید.
14. مزایای خاص برای مادران
علف لیمو برای مادرانی که نوزادان خود را تغذیه می کنند بسیار مفید است. این ماده خواص galactogogue دارد که به افزایش تولید شیر مادر کمک می کند. خواص آنتی بیوتیک و ضد باکتری آن نیز به نوزادان کمک می کند تا سالم و عاری از عفونت باشند. مادران شیرده می توانند تحت نظر پزشک هر روز یک تا دو فنجان چای علف لیمو بخورند. توجه: در طول بارداری نباید از این گیاه استفاده شود.
15. مبارزه با افسردگی
خواص ضد افسردگی چای علف لیمو کمک می کند تا افسردگی درمان شود. این گیاه برای مبارزه با افسردگی موجب آزاد شدن سروتونین که یک ماده شیمیایی در مغز است می شود. از دیگر خواص علف لیمو می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تسکین اضطراب
افزایش عزت نفس
افزایش روحیه
اعتماد به نفس
بهبود قدرت ذهنی
این گیاه به دلیل اثر آرام بخش بر روی ذهن و بدن می تواند مشکلات روحی را کم کند و به شما کمک می کند تا بهتر بخوابید. هر زمان که احساس خستگی و افسردگی می کنید یک فنجان چای علف لیمو بنوشید. این چای به شما کمک خواهد کرد که آرام و خونسرد شوید.
16. بهبود سرماخوردگی و آنفولانزا
علف لیمو دارای خواص ضد باکتری و ضد قارچی است که به بدن شما کمک می کند تا سرفه، تب و دیگر علائم سرماخوردگی و آنفلوآنزا را کنترل کند. به علاوه، ویتامین C زیاد در این گیاه سیستم ایمنی بدن شما را برای مبارزه با عفونت تقویت می کند.
ما می توانید از روغن علف لیمو برای از بین بردن درد ماهیچه ها و مفاصل، و همچنین سردرد ناشی از سرماخوردگی یا آنفولانزا استفاده کنید. علاوه بر این، گل علف لیمو می تواند در تجزیه مخاط و ایجاد خلط موثر باشد و به این ترتیب مشکلات تنفسی را کاهش دهد. بنابراین استفاده از خواص علف لیمو به طور عمده هنگامی که مبتلا به برونشیت یا آسم هستید مفید است. چند رشته تازه علف لیمو، دو یا سه عدد میخک، یک قطعه کوچک چوب دارچین و یک قاشق چای خوری پودر زردچوبه را در یک فنجان شیری ۵ دقیقه بجوشانید. محلول را صاف کنید و بعد از سرد شدن میل کنید. یک بار در روز به مدت چند روز این درمان را تکرار کنید.
عوارض و مضرات علف لیمو
آلرژی و حساسیت: دمنوش علف لیمو در برخی افراد می تواند باعث آلرژی و حساسیت شود که به صورت راش، خارش، تنگی نفس و تپش قلب مشخص می شود.
مسمومیت: زیاده روی در مصرف دمنوش علف لیمو باعث سرگیجه، گرسنگی، خشکی دهان، تکرر ادرار و خستگی می شود.
نیاز های اکولوژیکی
منشا رویش گونه های مختلف گیاه لیمو مناطق گرمسیری (حاره) است، از این رو در طول رویش به آب کافی، درجه حرارت زیاد و نور فراوان نیاز دارند. از کاشت این گیاهان در سایه باید اجتناب کرد، زیرا نه تنها اسانس پیکر رویشی آنها کاهش می یابد، بلکه این امر سبب سخت و چوبی شدن ساقه این گیاه شده و از کمیت و کیفیت اسانس آنها کاسته می شود.
گونه های مختلف علف لیمو قادر به رویش در هر خاکی هستند، ولی خاک های سنگین و متراکم برای کشت آنها مناسب نیست. بهترین خاک برای کشت گونه های مختلف علف لیمو، خاک هایی با فت لوم شنی گزارش شده است. آبیاری گیاهان، با مقدار اسانس آنها رابطه مستقیم دارد. از این، گیاهان باید در فصول خشک سال تحت آبیاری منظم و مناسب قرار گیرند.
مقدار بارندگی مورد نیاز، سالانه 2000 تا 2500 میلی متر ذکر شده است. آب ایستایی برای گونه های مختلف علف لیمو مناسب نیست و باعث خشک شدن آنها می شود.
تحقیقات نشان می دهد شرایطی اقلیمی محل رویش، نقش عمده ای در مقدار اسانس و اجزای تشکیل دهنده علف لیمو دارد.
پی اچ خاک برای گونه وینتریانوس بین 5 تا 5/6 (شش و نیم)، برای گونه ناردوس بین 3/4 (چهار و سه دهو) تا 8، برای گونه سیتراتوس بین 2/4 (چهار و دو دهم)تا 4/8 (هشت و چهار دهم) و برای گونه مارتینی بین 6 تا 7 مناسب است.
درجه حرارت مطلوب برای رویش گونه ناردوس، 9/29 (بیست و نه و نه دهم) درجه سانتی گراد و برای گونه سیتراتوس، 6/20 (بیست و شش دهم) تا 5/27 (بیست و هفت و پنج دهم) درجه سانتی گراد گزارش شده است.
تناوب کاشت
گیاهانی را باید برای تناوب کاشت انتخاب نمود که نه تنها مانع گسترش علف های هرز شوند، بلکه مواد و عناصر غذایی خاک را نیز افزایش دهند. تحقیقات نشان می دهد که گیاهانی نظیر گندم، ذرت، گوجه فرنگی و نیز اکثر گیاهان تیره پروانه آسا، برای تناوب کشت با گونه های مختلف علف لیمو مناسبند.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک، سبب افزایش عملکرد و همچنین بهبود کیفیت اسانس می شود. تحقیقات نشان می دهند که عملکرد پیکر رویشی علف لیمو و مقدار و کیفیت مواد موثره آنها، به خصوص مقدار سیترونل در اسانس گونه مینتریانوس، به بافت خاک و مقدار مواد و عناصر غذایی موجود در آن بستگی دارد. از این رو، افزودن مقادیر مناسب ازت، اکسید فسفر و اکسید پتاس نقش موثری در افزایش عملکرد (اعم از پیکر رویشی و مقدار اسانس آن) گیاه دارد.
فصل پاییز، قبل از کشت گونه های مختلف علف لیمو، 125 کیلو گرم در هکتار ازت، 62 کیلو گرم در هکتار اکسید فسفر و 50 کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس به زمین هایی که این گیاهان در آنها کشت می شوند، اضافه کرد. تحقیقات در این زمینه نشان می دهد که کاربرد بیش از حد ازت، سبب تسریع در رشد رویشی این گیاهان شده و از میزان اسانس آنها به طور بارزی کاسته می شود.
طبق اظهارات تعدادی از محققان، افزودن 80 کیلو گرم در هکتار اکسید فسفر و 120 کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس به زمین هایی که علف لیمو (گونه پندولوس) در آن کشت می شود، در فصل پاییز (قبل از کشت) نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد دارد. آنها همچنین اظهار می دارند که این گیاه در طول رویش به مقدار زیادی ازت نیاز دارد. از این رو، توصیه می شود 250 کیلو گررم در هکتار ازت در 3 تا 4 مرحله (در طول رویش گیاه) به خاک اضافه شود.
آماده سازی خاک
در فصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با علف لیمو به تناوب کشت شده اند، زمین را شخم عمیقی می زنند، سپس کود های شیمیایی مورد نیاز را به سطح زمین پاشیده و به وسیله دیسک آنها را با خاک مخلوط می کنند. اوایل بهار، پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها، زمین را تسطیح و بستر آن را برای کشت علف لیمو آماده می کنند.
تاریخ و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک، اوایل بهار (اواخر اسفند یا اوایل فروردین) می باشد.
فصل پاییز یا زمستان، زمان مناسبی برای تکثیر رویشی علف لیموست. چنانچه امکان تکثیر این گیاه در زمان های یاد شده نباشد، می توان آنها را در فصل تابستان (تیر-مرداد) به روش رویشی تکثیر نمود. فاصله مناسب ردیف های کاشت 50 سانتی متر و فاصله دو بوته از هم روی ردیف کاشت، 30 تا 50 سانتی متر مناسب است. عمق مناسب برای قرار گرفتن گیاه در خاک در زمین های اصلی، 15 سانتی متر است. اگر چه کشت گونه های مختلف علف لیمو در فواصل کمتر (فاصله ردیف های کاشت 15 سانتی متر و فاصله دو بوته از هم در هر متر طولی 10 سانتی متر) باعث افزایش عملکرد می شود، اما چون ممکن است استفاده ماشین آلات کشاورزی را با مشکل مواجه کند، کمتر آنها را به صورت متراکم می کنند.
روش کاشت
کاشت و تکثیر گونه های مختلف علف لیمو، به وسیله بذر یا به روش رویشی انجام می گیرد.
تکثیر به وسیله بذر: ابتدا بذر ها را در خزانه مناسبی که بستر آن مخلوطی از کود های حیوانی کاملا پوسیده و ماسه های نرم است، کشت می کنند. رطوبت فراوان و درجه حرارت زیاد، سبب تسریع در رویش این بذر ها می شود. با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، بذر ها در اوایل اردیبهشت سبز می شوند. اواخر بهار – اویل تابستان (خرداد –تیر) یا اوایل پاییز (مهر)، زمان های مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی می باشند.
چنانچه انتقال نشاء ها به زمین اصلی در فصل پاییز صورت گیرد، یک سال بعد می توان محصول را برداشت کرد. ولی اگر نشاء اواخر بهار تا تابستان به زمین اصلی منتقل شده باشند، محصول پس از 5 تا 6 ماه آماده برداشت می شود.
پس از انتقال نشاء ها به زمین اصلی، باید زمین را بلافاصله آبیاری کرد.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی، ا طریق مستقیم بوته انجام می گیرد. برای این کار، ابتدا گیاهان 3 تا 4 ساله را از خاک خارج می کنند. این گیاهان باید عاری از هر گونه عوامل بیناری زای قارچی یا باکتریایی باشند سپس هر بوته را به 3 تا 4 قطعه تقسیم و با رعایت فواصل ذکر شده، در زمین اصلی کشت می شوند. پس از کشت گیاهان، باید بلافاصله آنها را آبیاری کرد.
مراقبت و نگهداری
رطوبت فراوان، نقش عمده ای در جوانه زنی بذر های گونه های متلف علف لیمو دارد. از این رو، آبیاری منظم سطح خزانه ضرورت دارد. رشد اولیه گونه های مختلف علف لیمو کند است. لذا وجین علف های هرز در سطح خزانه بسیار مهم بوده و نقش عمده ای در رویش گیاهان خواهد داشت. پس از انتقال نشاء ها می توان از علف کش 2 و 4 دی یا گراماکسون 1 درصد به مقدار 25 کیلو گرم در هکتار استفاده نمود.
مبارزه شیمایی با علف های هرز به تنهایی کافی نیست و در طول رویش گیاهان باید فاصله بین ردیف ها را کولتیواتور مناسبی زد. این عمل نیز نقش عمده ای در رویش گیاهان و افزایش عملکرد خواهد داشت.
کاربرد محلول های غذایی مناسب، سبب افزایش و توسعه برگ ها و نیز عملکرد اسانس می شود. تحقیقات نشان می دهد که گونه های مختلف علف لیمو نسبت به امراض مختلف مقاوم هستند. کاربرد مالچ یا خرد شده گیاهان در فاصله بین ردیف ها مناسب است و سبب کاهش تبخیر خاک و در نتیجه افزایش رشد گیاهان می شود.
برداشت محصول
پیکر رویشی علف لیمو را می توان یک یا چند بار در سال برداشت نمود. تعداد دفعات برداشت، به شرایط آب و هوایی محل رویش گیاهان بستگی دارد. تحقیقات نشان می دهد چنانچه محصول گونه پندولوس چهار بار در سال برداشت شود (از خرداد تا آذر به فاصله هر 60 روز)، بیشترین مقدار اسانس و سیترال به دست خواهد آمد.
میانگین عمر گونه های مختلف علف لیمو 5 سال است، ولی فقط تا 3 سال بازدهی اقتصادی دارند. مقدار محصول پیکر رویشی علف لیمو (گونه وینتریانوس) در سال های دوم و سوم به حداکثر می رسد و از سال سوم به بعد از عملکرد کاسته.
همه قسمت های پیکره رویشی علف لیمو (اعم از تازه یا خشک) حاوی اسانس می باشند. از این رو، هنگام برداشت، اندام های خشک شده گیاهان هم باید جمع آوری شوند.
