نحوه کشت گیاه آنغوزه+خواص آنغوزه

نام علمی:

Ferula assa-foetida

تیره:

Apiaceae

برای اولین بار در سال 1687 میلادی، شخصی به نام کامفر در لارستان فارس گونه آنغوزه را شناسایی کرد و با بکار گرفتن تعدادی بهره بردار بومی، اقدارم به بهره برداری آنغوزه در این منطقه کرد. وی پایه گذار روش تیغ زدن سنتی (برش عرضی) در ایران می باشد. پس از او، اهالی شهرستان نی ریز این حرفه را آموختند و خود اقدام به بهره برداری کردند.

صمغ آنغوزه که از ریشه این گیاه استحصال می شود، توسط رومی ها مصرف می شده و امروزه به طور وسیع در هند به عنوان ادویه در تهیه برخی غذا ها، انواع ماهی، سبزی ها و سس، مورد استفاده قرار می گیرد.

این صمغ، اثر تشنج آور و ضد کرم دارد. در معالجه بیماری هایی با منشا عصبی، دستگاه تنفسی، اسپاسم حنجره، آسم و دستگاه هضم و همچنین در رفع یبوست در افراد مسن، به کار می رود.

ساقه های جوان گیاه تازه آنغوزه، در نواحی خراسان و کرمان به مصرف غذایی می رسد. اسانس حاصل از صمغ آنغوزه در صنایع غذایی، در تهیه سس مورد استفاده قرار می گیرد.

این گیاه در استان های کرمان، فارس، خراسان، یزد، سمنان و هرمزگان سیستان بلوچستان و بلوچستان، اصفهان، کهکیلویه و بویر احمد و استاد بوشهر می روید.

گیاهشناسی

آنغوزه گیاهی است چند ساله و علفی، بومی استپ های ایران و قسمت هایی از افغانستان است. دارای ساقه ای قوی است. این گیاه حداقل در پنج سال اول رویش برگ های طوقه ای تولید می کند که بر روی سطح زمین قرار می گیرد. رنگ برگ ها سبز تیره و دارای برگیدگی هایی عمیق است. از میان برگ های این گیاه، ساقه ای راست و استوانه ای خارج می شود. ارتفاع ساقه به 2 تا 5/2 متر می رسد. برگ های پایینی ساقه عموما گوشتدار به طول 50 تا 60 سانتی متر و فاقد دمبرگ و منقسم به قطعاتی با تقسیم های فرعی دندانه دار یا لوبدار است. ساقه دارای فرو رفتگی هایی متعددی است و سطح آن پوشیده از تعدادی زیاید سلول های کرک مانند است.

در انتهای ساقه، مجموعه ای از گل های زرد و مجتمع به صورت گل آذین چتر مرکب ختم می شود. این گیاه منوکارپیک است، به طوری که در طول رویش فقط یک بار به گل می رود (بسته به شرایط اقلیمی محل رویش پس از 6 تا 10 سال)، سپس دوره رویشی آن خاتمه می یابد.

میوه شیزوکارپ (دو فندقه) بیضوی نسبتا مسطح و دارای 5 خط مشخص در هر مریکارپ است. دو فندقه در زمان رسیدن از یکدیگر جدا می شوند و هر کدام به یک بذر تبدیل و ریزش می کنند. رنگ قهوا ای تیره یا خرمایی است و بوی تندی دارد. قطر ریشه آنغوزه بالغ (4 تا 5 ساله) بین 10 تا 12 سانتی متر و طول آن 30 تا 40 سانتی متر می رسد.

صمغ این گیاه که با انجام عمل تیغ زنی راس استخراج می شود منبع در آمد با ارزشی برای تعداد قابل توجعی از روستائیان و بهره برداران کشورمان می باشد. تقریبا تمام صمغ آنغوزه دارای ترکیبات دی ترپنی و تتراسولفید مشتقات کومارین، فئوتیدین و کامولونفرول، اپی سامارکاندین، آمبلی پرنین و کانفرول می باشد.

محققان در اسانس حاصل از شیرابه آنغوزه چندین ترکیب مختلف شناسایی کردند که مهمترین اجزای تشکیل دهنده آن را میرسن، آلفا و بتا پینن تشکیل می دهد.

خواص دارویی

آنغوزه از دیرباز به عنوان طعم دار کردن و گیاهان دارویی استفاده می شده است این گیاه هنوز هم گاهی در گیاه درمانی های مدرن مورد استفاده قرار می گیرد که به ویژه در درمان هیستری، برخی شرایط عصبی، برونشیت، آسم و سیاه سرفه بسیار ارزشمند است.

صمغ ضد انقباض، داروی ضد نفخ، اخلاط اور، ملین، آرام بخش است. روغن موجود در صمغ برای درمان آسم بسیار عالی است.

آن به عنوان یک عامل طعم دار به کار می رود و مخلوطی از ترکیبات ادویه را تشکیل می دهد.

آنغوزه در درمان اختلالات تنفسی مانند سیاه سرفه، آسم و برونشیت مفید است.

این بیماری به عنوان دارویی مشهور است که ضد نفخ است و هر گونه اختلالات انقباضی را از بین می برد. هم چنین یک محرک عصب ، عامل گوارشی و یک مسکن است.

نیاز های اکولوژیکی

آنغوزه در نواحی بایر، زمین های ماسه ای خشک و حاوی ترکیبان آخکی می روید. مناطق رویش این گیاه متنوع است و منطقه وسیعی از کوه های مرزی استان هرمزگان (سواحل خلیج فارس) تا دامنه جنوبی البرز را در بر می گیرد. از نظر ارتفاع، رویشگاه هر چند اغلب در ارتفاعات بالای 1000 متر می روید و بیشتر در مناطق با پستی و بلندی زیاد و سنگ های مادر آهکی دیه می شود. در بعضی نقاط، مانند استان های یزد، اصفهان این گیاه در مناطق استیپی و بلندی کم و تقریبا مسطح مشاهده می گردد. این گیاه، اواسط اسفند ماه سبز می شود و قادر به تحمل درجه حرارت های پایین می باشد.

تکثیر گیاه

تکثیر آنغوزه در مراتع به وسیله بذر انجام می گیرد. پس از رسیدن، بذر از گیاه جدا و توسط باد به اطراف پراکنده شده و سپس سبز می شوند. از آنجا که این گیاه منبع در آمد با ارزشی برای تعداد قابل توجهی از روستائیان بهره برداران کشور مان است، اهالی منطقه با هماهنگی سازمان های ذی ربط، پس از جمع آوری بذر ها اقدام به پاشیدن آن در مکان های مورد نظر در مراتع می کنند. تا نه تنها از انقراض آن جلوگیری کنند، بلکه از گیاهان مناسبی برای بهره بردای برخوردار گردند.

بهره برداری

بهره برداران آنغوزه برای بهره برداری از صمغ، از روش سنتی عرضی استفاده می کنند. از آنجا در روش تیغ زنی عرضی، پس از انجام مرحله پیچاندن و کشتن، یک برش عرضی در راس طوقه گیاه زده می شود و جوانه انتهایی که در این ناحیه وجود دارد، قطع می گردد. این روش تیغ زنی به مرگ گیاه می انجامد، به همین جهت تراکم بوته های آنغوزه در مراتع به شدت پایین آمده و نسل این گیاه در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.

از این رو، در یک تحقیق، روش های عرضی (به عنوان شاهد که در مناطق آنغوزه خیز معمول است، دو طرفه، یک طرفه، طولی و تلفیقی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد روش دو طرفه برای تیغ زنی ریشه مناسب است.

با استفاده از این روش علاوه بر اینکه مقادیر مناسبی صمغ خارج می شود، ادامه حیات درصد بیشتری از گیاهان بهره برداری شده را در مرتع امکان پذیر می کند.

الف: مرحله پیچاندن: این مرحله از اوایل تا اواخر اردیبهشت ماه، وقتی که برگ های بوته های آنغوزه زرد می شود و حالت شکنندگی خود را از دست می دهد، انجام می گیرد. برای انجام این مرحله، تمام بوته و گاهی یکی از برگ های بوته را که از بقیه بزرگتر است، پیچانده و بسته به وزن، حدود یک کیلو گرم روی آن قرار می گیرد تا به همین صورت خشک گردد. دلیل اصلی انجام این مرحله، گم نشدن جای بوته در مراحل بعد است. اگرچه عده ای معتقدند که پیچاندن برگ ها باعث توقف فعالیت گیاه می شود و شیره موجود در برگ ها به تدریج به داخل ریشه بر می گردد، که این موضوع باید مورد تحقیق قرار گیرد.

ب: مرحله کشتن: در انجام ایم مرحله، به وسیله تیشه مخصوص چاله ای به عمق حدود 15 سانتی متر در اطراف ریشه گیاه حفر می گردد و سپس با دست الیاف اطراف طئقه را که بقایای غلاف برگ های سال قبل می باشند جدا کرده و دور می اندازند. بعد، خاک نرم اطراف گودال را دور پشته می ریزند تا ریشه از ماورت با هوای خشک در امان باشد.

سپس سایبان را دوباره بر روی ریشه خاک داده شده گذاشته، سنگی روی آن می گذراند.

ج: مرحله تیغ زدن: در این مرحله، خاک نرمی که در مرحله کشتن در منطقه یقه ریشه ریخته شده را کنار می زنند و با تیغ نیم دایره ای شکل مخصو که به طول 20 و عرض 15 سانتی متر است، برش عرضی به ضخامت یک میلی متر در راس ریشه می زنند. در این مرحله، شیرابه سفید رنگی از مقطع برش داده شده خارج می شود. سپس به وسیله یک کاردک به نام کلنت شیره خارج شده را جمع آوری می کنند و آنها را داخل ظرف مخصوص جمع آوری شیره ریخته و بعد با کاردک، برش دیگری به ضخامت یک میلی متر در راس ریشه می زنند. سپس، سایبان را دوباره روی آن گذاشته، به سراغ بوته های دیگر می روند.

تحقیقات نشان میدهد میزان شیره دهی آنغوزه به روش دو طرفه، 60 گرم در هر بوته است.