همه چیز درباره میوه رامبوتان یا مژکی

نام علمی:

Nephelium lappaceum

تیره:

Sapindaceae

یکی از میو های جنوب شرقی آسیا و بومی مالزی و اندونزی و تایلند است. در زبان مالیایی به معنی میوه مودار است که بر گرفته از شکل ظاهری آن است.
رامبوتان میوه ای گرمسیری است که با نام علمی سرخالوی مژکی (nephelium lappaceum) شناخته شده است. این میوه بومی مناطق استوایی بوده و کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند مالزی و ویتنام، مهمترین تولید و صادرکنندگان آن به سراسر جهان به شمار می روند. این میوه شیرین و آبدار است و مزه آن شبیه به انگور ست ودارای هسته ای بزرگ می باشد.میوه آن شباهت زیادی به میوه لایچی و لونگان دارد. رامبوتان به صورت خام و کنسرو شده ویا آب میوه در فروشگاه ها به فروش می رسد.
میوه رامبوتان شکلی تقریبا کروی دارد و مودار است. نام رامبوتان نیز به زبان مالزیایی معنی “میوه مودار” می دهد. موهای پوسته رامبوتان نازک و نرم بوده، خار مانند نیستند و به پوست و دست آسیب نمی رسانند. اندازه هر میوه بالغ نصف کف دست است. همچنین میوه ها قبل از رسیدن به رنگ سبز روشن می باشند. رامبوتان به شکل خوشه ای روی درخت خود می روید و در دو رنگ زرد و قرمز موجود است.رامبوتان زرد طعمی ترش و شیرین و رامبوتان قرمز مزه شیرین دارد.
برای مصرف هر دو گونه، با برش دادن پوسته رنگی، آن را جدا کرده و گوشته سفید (گاهی متمایل به صورتی) و آبدار میوه را میل می کنند. داخل میوه هسته ای به رنگ قهوه ای روشن و به قطر 2 سانتی متر وجود دارد.
درخت رامبوتان بومی مناطق استوایی بوده، ریشه عمیقی ندارد، بعد از 2 الی 3 سال از زمان کاشت میوه می دهد و تا 8 الی 10 سال قدرت باردهی دارد. میوه رامبوتان را اغلب به صورت خام مصرف می کنند و به خاطر رنگ سفید آن کمتر در سالاد های میوه مورد مصرف قرار می گیرد. این میوه سرشار از ویتامین C و کلسیم بوده و همچنین دارای آهن و فیبر است، به همین جهت خوردن آن برای افراد دارای کم خونی ناشی از فقر آهن هم توصیه می شود. هر عدد رامبوتان حدود 59 الی 60 کالری دارد.

گیاهشناسی

درخت رامبوتان درختی دو پایه و به ارتفاع 12-25 متر است که در شرایط گرمسیري رشد خوبی دارد و به ندرت در مناطق نیمه گرمسیري موفق است. هواي خشک دو یا سه هفته قبل از گلدهی موجب افزایش تولید گل میشود. برگ ها شانه اي مرکب با دو تا چهار برگچه که 30/7 سانتی متر طول دارند. داخل میوه هسته اي به رنگ قهوه اي روشن و به قطر 2 سانتی متر وجود دارد. گوشت میوه، شفاف، سفید و صورتی بسیار کم رنگ است و رایحه ای شیرین و ملایم شبه به انگور دارد.

گل هاي نر و ماده در گل آذین هاي انتهایی یا جانبی روي یک محور ظاهر می شود. گل ها فاقد گلبرگ یا گلبرگ کمی دارد و با کرك هاي سبز یا سرخ پوشیده می شوند. میوه ها چهار تا پنج ماه بعد از گلدهی بصورت خوشه هاي ده تا دوازده تایی می رسند. میوه ی این درخت از نظر ظاهری بسیار جالب بوده و مانند دیگر میوه های خاص همچون کیوانو، دارای مژه یا خار است. گلهای رامبوتای معطر برای بسیاری از حشرات به خصوص زنبورها بسیار جذاب است. کلنی های سروان که از گلهای رامبوتان تغذیه می شوند مقادیر زیادی عسل تولید می کنند.

درخت رامبوتان با آب و هوای گرمسیری گرم و به دمای  22-30 درجه سانتیگراد سازگار است و نسبت به دمای زیر 10 درجه سانتیگراد حساس است. از نظر تجاری در 12-15 درجه از استوا رشد می یابد. این درخت در ارتفاعات تا 500 متر (از سطح دریا) از سطح دریا به خوبی رشد می کند ، و در خاک های عمیق ، لومین رس یا لومی شنی سرشار از مواد آلی بهترین عملکرد را دارد. در زمین های کوهستانی که در آنجا زهکشی خوبی وجود دارد رشد می کند. خاك آن باید زهکش مناسب و با مواد آلی و pH آن باید در محدوده 5/4 تا 5/5 باشد.

خواص دارویی

رامبوتان حاوی فسفر،آهن، چربی، پروتئین، ویتامین سی، کربوهیدرات و غیره است و پوست آن حاوی تانن و ساپونین می باشد. بومیان از این میوه در درمان برخی بیماریها مانند کم خونی فقر آهن نیز استفاده می کنند. همچنین از میوه تازه آن در درمان انگلهای روده ای استفاده می شود.
این میوه در طب سنتی مالزی و اندونزی برای صدها سال به عنوان درمانی برای دیابت، فشار خون بالا و بیماری های مختلف به کار گرفته شده است .
علاوه بر آنتی اکسیدان ها به دست آمده در بتا کاروتن و ویتامین سی، پژوهشگران در دانشگاه چیانگ مای در تایلند نشان داده اند که پالپ rambutan ، دانه و پوست آن حاوی آنتی اکسیدان هایی به نام فلاونوئید است که برای کاهش کلسترول مفید بوده و دارای ویژگی های ضد سرطانی ، ضد التهابی می باشند. یکی از ترکیبات آلی دیگر موجود در پوست ، اسید گالیک است، که با خواص آنتی اکسیدانی ضد سرطان می باشد.
در کنگو نیز مانند شرق آسیا از قسمت های مختلف گیاه استفاده درمانی می شود:
درمان اسهال خونی: برای درمان اسهال بومیان مقداری پوست رامبوتان را با سه فنجان آب مخلوط کرده و می جوشانند وقتی سیاه رنگ شد و تقریبا نصف آب اولیه باقی مانده جوشانده را از روی حرارت برداشته و اجازه می دهند خنک شود و روزی سه وعده میل می کنند.
تقویت موها: برای تقویت موها مقداری برگ رامبوتان را با آب معمولی مخلوط کرده و برگها را در آب تحت پرس فشار می دهند تا عصاره برگها خارج شده و از محلول برای شستشوی موها استفاده می کنند.
درمان تب: پمقداری وست خشک شده رامبوتان را در چند فنجان آب می جوشانند و پس از اینکه مخلوط خوب جوشید روزی سه بار برای رفع تب استفاده می کنند.
درمان دیابت: پنج دانه رامبوتان را خشک کرده، بو داده و سپس سرخ می کنند سپس آنها را پودر می کنند و با یک لیوان آب داغ مخلوط می کنند پس از سرد شدن در وعده های مختلف به طور مداوم استفاده می کنند.

تکثیر

تکثیر درخت رامبوتان از طریق بذر انجام می شود که بلافاصله بعد از جدا شدن از میوه کاشته می شود. در روش تکثیر از طریق بذر، گیاهان حاصله اکثراً نر هستند. عطر گل باعث جذب مقدار زیادي از حشرات شده و عمل گرده افشانی صورت می گیرد. براي تولید تجاري از پیوند وصله اي استفاده می شود که پایه هاي انتخابی بذري یا از طریق خوابانیدن انتخاب می شود. در خوابانیدن هوایی از شاخه هاي یکساله تا 18 ماهه استفاده می شود و در مدت شش تا دوازده ماه ریشه دار می شوند.

درختان در فاصله 10- 12 متري از یکدیگر کاشته می شود.  درخت رامبوتان ریشه عمیقی ندارد، بعد از 2 الی 3 سال از زمان کاشت میوه می دهد و تا 8 الی 10 سال قدرت باردهی دارد. گیاهان تکثیر شده به روش رویشی سه تا چهار سال بعد باردهی را شروع کرده در حالی که نهال ها یک یا دو سال دیرتر میوه می دهند. زمانی که اکثر میوه ها روي خوشه رسیده باشد با قطع کامل گل آذین برداشت می شود.

در بعضی مناطق می توان درخت رامبوتان را دو بار در سال ، یک بار در اواخر پاییز و اوایل زمستان و بار دیگر در اواخر بهار و اوایل تابستان، بارور کرد.  مناطقی مانند کاستاریکا ، یک فصل میوه واحد دارند که با شروع فصل بارندگی در ماه آوریل ، گل تولید می شود و میوه معمولا در اوت و سپتامبر قابل برداشت است. میوه  باید روی درخت رسیده و سپس در طی یک دوره چهار تا هفت هفته ای برداشت شود. میوه ی تازه به راحتی کبود می شود و ماندگاری محدودی دارد. یک درخت متوسط میتواند حدود 5000-6000 عدد میوه تولید کند که با بهبود مدیریت باغی و کاشت ارقام کم مصرف، میتوان میزان محصول را افزایش داد. بيشتر ارقام تجاري هرمافروديتيك هستند.

همانطور که قبلا اشاره شد میوه رامبوتان فقط بر روی درخت بالغ و رسیده میشود و در واقع امکان تولید اتیلن بعد از برداشت در این میوه وجود ندارد.در زمان برداشت محصول ، کیفیت میوه تحت تأثیر عوامل ذخیره سازی قرار می گیرد. رطوبت پایین، مدت زمان ذخیره سازی و بروز خسارت های مکانیکی می تواند به شدت بر کیفیت میوه تأثیر منفی بگذارد. به طور کلی، میوه دارای شرایط ماندگاری کوتاهی در شرایط محیط است اما اجرای روش هایی که با استفاده از آن بتوان این ماندگاری را افزایش داد یک امتیاز برتر به حساب می آید. بعضی از روش های درمانی مانند تابش و استفاده از هوای گرم می تواند به ماندگاری میوه کمک کند.

از میوه رامبوتان معمولا در تهیه مربا و ژله یا کنسرو استفاده می شود. از روغن دانه آن نیز براي تولید شمع و صابون استفاده می شود. بومیان محلی از ریشه آن بصورت جوشانده براي درمان تب و از برگ بصورت ضماد در درمان سردرد استفاده می کنند. درختان همیشه سبز رامبوتان با میوه های فراوان رنگی خود  منظره ی زیبایی وجود می آورند.