نام علمی:
Portulaca oleracea
تیره:
Portulacaceae
گیاهشناسی
گیاهی است یک‌ساله تابستانه، از خانواده Portulacaceae با ساقه‌های گوشتی و فاقد کرک که اغلب حالت خزنده دارد. این ساقه‌ها غالبا قرمزرنگ بوده و گاهی دارای شیرابه هستند. برگ‌ها نیز گوشتی و آبدار و تخم‌مرغی شکل می‌باشند. گل‌ها بسیار ریز و به رنگ زرد به‌صورت منفرد یا گرزن دیده می‌شوند. میوه‌ی گیاه کپسول از نوع مجری و محتوی تعداد زیادی بذر است که تکثیر گیاه به وسیله‌ی این بذور انجام میگیرد. ریشه‌های این گیاه می‌تواند به اعماق خاک نفوذ کند.
چرخه زندگی
بذرهای خرفه، در فروردین یا اردیبهشت‌ماه جوانه زده و در تیرماه تا شهریورماه گل می‌دهد. خرفه از جمله گیاهانی است که در همان سال به طریق رویشی نیز زیاد شده و گسترش پیدا میکند. خرفه به عنوان علف هرز، مزارع محصولات مختلف بهاره از قبیل چغندر قند، پنبه، ذرت، سویا، لوبیا، سبزیجات، باغ‌ها و تاکستان‌ها را آلوده می‌سازد. تمایل آن بیشتر به مناطق گرم و مرطوب و اراضی آبیاری‌شده است.
قسمت های مورد استفاده
معمولاً قسمتهای هوایی این گیاه که شامل برگ ،ساقه و دانه های آن است که مورد استفاده قرار میگیرد .
ترکیبات شیمیایی
خرفه در فهرست گیاهان خوراکی نیست و در کشاورزی به عنوان علف هرز شناخته می شود، ولی در بعضی نقاط از آن استفاده خوراکی نیز می شود .آنچه این گیاه را متمایز میکند ،وجود اسید چرب امگا ۳ زیاد در برگ آن (قسمت رویشی )است.
البته دیگر گیاهان مثل کلزا یا بذر کتان نیز امگا ۳ دارند که این ماده در بذرهای آنها یافت میشود .حدود ۷۰ درصد اسیدهای چرب تشکیل شده روغن آن غیر اشباع بوده و حدود ۵۰ درصد آن را تنها اسید چرب امگا ۳ تشکیل می دهد.علاوه بر وجود امگا ۳ در قسمت رویشی آن، مواد معدنی مثل منیزیم ،پتاسیم ،کلسیم و همچنین ویتامین (۱۶میلی گرم در ۱۰۰ گرم ماده تر )به مقدار زیاد در بافت های آن وجود دارد. غنی بودن از اکسیدان ها ،از دیگر مزیت های این گیاه است .خرفه سرشار از بتاکاروتن ،(پیش ساز ویتامین آ )B1وB2نیز میباشد.
خواص دارویی
طبیعت گیاه خرفه خیلی سرد و تر است .
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از:
تب بر، ضد عفونی کننده ،ضد اسپاسم و التهابات مجاری ادراری،تقویت کننده عمومی بدن ،خونریزی را قطع میکند و سرفه و درد سینه را تسکین می دهد .گیاه خرفه شاید تاکنون خیلی مورد توجه نبوده است اما در اثر تحقیقات بیشتر خواص بسیار مهمی از این گیاه کشف شده است که توسط سازمان بهداشت جهانی لقب اکسیر جهانی به آن داده شده است.
-تخم خرفه تصفیه کننده خون ،از بین برنده التهابات گوارشی ،تسکین سرفه و رفع تشنگی است .
-تخم خرفه تقویت کننده قوای عمومی بدن است.
-تخم گیاه خاصیت ضد کرم به خصوص علیه کرم کدو دارد.
-گیاه خرفه در درمان اختلالات و التهابات مجاری ادراری موثر است.
-به عنوان مصرف داخلی این گیاه قطع کننده خونریزی است و همچنین عصاره ساقه و برگ آن برای درمان بیماری های کبدی مفید است.
-مصرف خام برگ و ساقه آن به صورت سالاد و همراه با سرکه برای درد کلیه مفید است.
-خرفه عضلات قلب را تقویت می کند و ضد تومور است.
-ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسکین سردرد های گرم و ورم های گرم نافع است و با آرد جو برای جرب نافع است.
عوارض جانبی موارد احتیاط و منع مصرف
در افراد سرد مزاج باید آن را با نعنا و کرفس بخورند ،اشتها را کاهش می دهد و اسراف در خوردن آن نور چشم را کم میکند.
طرز استفاده و مقدار مصرف
ارزش غذایی این سبزی به مراتب بیشتر از بعضی سبزیجات معمول است ،بنابراین تازه خوری برگهای این سبزی با ماست یا اضافه کردن چند گرم از آن به سالاد مناسب خواهد بود .قسمت های هوایی جوان گیاه را می توان به صورت بورانی نیز استفاده کرد.
مقدار مصرف از آب برگ ساقه آن ۴۰ گرم که با ۸ گرم نبات و شکر مخلوط و میل می شود.
نحوه تکثیر
برای تکثیر خرفه از دو روش قلمه زدن و کاشت بذر می توان استفاده کرد، فصل مناسب برای کاشت این گیاه بهار یا تابستان از ماه فروردین تا ماه شهریور می باشد.
پرپهن وحشی علف‌هرزی است آبدار که در شرایط گرم و خشک به خوبی رشد میکند و توسط بذر و نیز در صورت مرطوب بودن خاک توسط قطعات ساقه تکثیر می‌یابد.
پرپهن خاک‌های شل و غنی شنی را ترجیح می‌دهد، اما می‌تواند در دامنه گسترده‌ای از خاک‌ها و شرایط اقلیمی مختلف رشد کند. این گیاه آنقدر گوشتی است که می‌تواند پس از قطع شدن همچنان زنده بماند و حتی بذر تولید کند و به همین دلیل از بین بردن و کنترل آن بسیار دشوار است.
تکثیر پرپهن از طریق کاشت بذر آن صورت میگیرد. بذر را مستقیماً در مزرعهٔ اصلی در ماه‌های اردیبهشت تا تیر ماه می‌کارند. خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیادی دارد، آبیاری آن باید مرتباً صورت گیرد.
