باید و نبایدهای کشت گیاه لوزارنگ (لوزا گلرنگی)

نام علمی:

Leuzea carthamoides

تیره:

Asteraceae

برای نخستین بار، مردم خاور دور از دم کرده لوزارنگ (Leuzea carthamoides) برای رفع خستگی های روحی و جسمی استفاده می کردند. پس از کشف مواد مؤثره ارزشمند در ریشه و برگ های جوان، لوزارنگ در اکثر فارماکوپه های معتبر به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد.

در صنایع نوین داروسازی، از مواد مؤثره این گیاه برای مداوای افسردگی، تشویش و رفع کسالت های روحی و همچنین برای تقویت نیروی جسمی استفاده می شود.

ریشه این گیاه دارای مواد مؤثره است. عمده ترین مواد مؤثره ریشه، متعلق به گروه تری ترپنوئیدهاست و قسمت عمده آن را «ایکدیسترویید» (از استروییدهای اکسید شده) به مقدار ۰/۰۸ تا ۰/۲ درصد تشکیل می دهد. «۲۰-هیدروکسی-ایکدیزون» (یا لئوزین) از مهمترین مواد تشکیل دهنده «ایکدیسترویید» است. این ماده در الکل، استون و آب محلول است. تحقیقات اخیر نشان می دهد که برگ های جوان این گیاه نیز حاوی ۰/۱ تا ۰/۲ درصد مواد «ایکدیستروییدی» است. از مواد مؤثره دیگر موجود در ریشه، می توان از فلاونوئیدها (۰/۴۵ درصد)، اسانس (۰/۰۵ درصد) و ساپونین نام برد.

در صنایع داروسازی برخی از کشورها، از ریشه و برگ های جوان این گیاه تنتور و یا عصاره لوزارنگ تهیه می کنند. اخیراً در کشورهای غربی، قرص هایی تحت عنوان «ایکدیستن» حاوی ۰/۰۰۵ تا ۰/۰۱ گرم «ایکدسترویید» برای درمان افسردگی و اضطراب ساخته شده است.

گیاهشناسی

لوزارنگ گیاهی است چندساله که به صورت بوته ای استوار رشد می کند. منشأ این گیاه کوهستان های آلپ است و در سیبری (در روسیه)، آسیای مرکزی، مغولستان و شبه جزیره بالکان به طور گسترده ای می روید. ساقه لوزارنگ ضخیم، طویل و توخالی است. ارتفاع ساقه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 100 تا 150 سانتیمتر است. ریشه دارای ریزومی به ضخامت 0.5 تا 3 سانتیمتر است. از ریزوم انشعاب های فراوانی به رنگ سیاه یا قهوه ای تیره که ضخامت آنها 5 تا 6 میلیمتر است، منشعب می شود. این انشعاب ها نرم و انعطاف پذیر و تا حدودی ارتجاعی هستند. در سال اول رویش، فقط برگ های طوقه ای تشکیل می شوند. از سال دوم، از قسمت فوقانی ریشه تعداد 2 تا 12 ساقه خارج می شود. ساقه ها پوشیده از کرک های تار عنکبوتی شکل هستند. برگ ها طویل، نیزه ای شکل و دارای بریدگی های کم و بیش عمیق هستند و به تدریج به طرف نوک باریک می شوند. در قسمت فوقانی ساقه، نسبت به قسمت های دیگر از طول برگ ها کاسته می شود. گل ها نر ماده (دوجنسی)، به رنگ بنفش و کم و بیش کروی شکل هستند. این گل ها به قطر 3 تا 6 سانتیمتر در انتهای ساقه ها ظاهر می شوند. اطراف گل ها را برگ های فلس مانند پوشانده است. میوه (دانه) هرمی شکل و به طول 6 تا 8 میلیمتر است. میوه به رنگ بنفش کمرنگ یا قهوه ای روشن است. در نوک آن زواید خارمانندی وجود دارد که هیچ نقشی در رویش میوه ندارد و می توان آن را جدا کرد. وزن هزاردانه 12 تا 19 گرم است.

نیازهای اکولوژیکی

اگرچه منشأ لوزارنگ کوهستان های آلپ گزارش شده است، ولی در اقلیم های مختلف نیز می روید. بذرها در دمای بین 12 تا 20 درجه سانتیگراد جوانه می زنند.آبیاری نقش مهمی در افزایش عملکرد ریشه دارد. مقدار ماده مؤثره در ریشه نیز با مقدار آبیاری ارتباط مستقیم دارد، یعنی آبیاری باعث افزایش ترکیبات ایکدیستروییدی در ریشه می شود. خاک هایی با بافت متوسط (شنی – رسی)، برای رویش لوزارنگ مناسبند. لوزارنگ قادر به تحمل خشکی است و برای مدتی می تواند کم آبی را تحمل کند. اما چنانچه این گیاه در خاک های سبک (شنی) کاشته شود، کم آبی برای آن زیان آور است و گیاهانی ضعیف و فاقد مواد مؤثره به وجود می آیند. خاک های حاصلخیز نقش عمده ای در افزایش عملکرد ریشه و تولید مواد مؤثره دارند، لذا این گیاه باید با گیاهانی به تناوب کشت شود که نه تنها سبب گسترش علف های هرز نشوند، بلکه زمین را از مواد غذایی تهی نکنند.

تناوب کاشت

لوزارنگ، 2 تا 3 سال در یک زمین باقی می ماند. ازین رو، زمین باید حتی الامکان فاقد علفهای هرز چندساله باشد.

خاکهای حاصلخیز، نقش عمده ای در افزایش عملکرد ریشه و تولید مواد موثره دارند، لذا این گیاه باید با گیاهانی به تناوب کشت شود که نه تنها سبب گسترش علفهای هرز نشوند، بلکه زمین را از مواد غذایی تهی نکنند.

تاریخ و فواصل کاشت

اوایل (اواخر اسفند)، زمان مناسبی برای کشت مستقیم لوزارنگ است. بذرها در ردیفهایی به فاصله 50 تا 60 سانتیمتر کشت شوند. عمق بذر لوزارنگ در موقع کاشت بسته به بافت خاک متفاوت است و بین 1/5 تا 3 سانتیمتر است. برای هر هکتار زمین، به 9 تا 12 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. درکشت غیر مستقیم، در اواخر اسفند بذرها را در خزانه زیر پلاستیک در ردیفهایی به فاصله 25 تا 30 سانتیمتر کشت میکنند. اواخر فروردین _ اوایل اردیبهشت، گیاهان 3 تا 4 برگی را به زمین مورد نظر منتقل میکنند.

روش کاشت

وایل بهار (اواخر اسفند)، زمان مناسبی برای کشت مستقیم لوزارنگ است. بذرها در ردیف هایی به فاصله 50 تا 60 سانتیمتر کشت می شوند. عمق بذر لوزارنگ در موقع کاشت بسته به بافت خاک متفاوت است و بین 1.5 تا 3 سانتیمتر است. برای هر هکتار زمین، به 9 تا 12 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. در کشت غیرمستقیم، در اواخر اسفند بذرها را در خزانه زیر پلاستیک در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتیمتر کشت می کنند. اواخر فروردین – اویل اردیبهشت، گیاهان سه تا چهار برگی را به زمین مورد نظر منتقل می کنند. کشت مستقیم لوزارنگ به صورت ردیفی و به وسیله بذرکار غلات صورت می گیرد. بلافاصله پس از کشت، زمین را آبیاری می کنند. گیاهان را در مرحله دو تا سه برگی در طول ردیف طوری تنک می نمایند که در هر متر طول ردیف، 20 تا 25 بوته باقی بماند. در کشت غیرمستقیم، بذرها را در زمان مناسب در خزانه زیر پلاستیک که بستر آن کاملاً آماده شده است کشت می کنند. پس از آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، نشاها را در مرحله 3 تا 4 برگی به زمین مورد نظر منتقل و بلافاصله زمین را آبیاری می کنند.

بیماری ها

١. لکه برگی

عامل بیماری لکه برگی  Botrytis cinerea است. برای مبارزه با این بیماری می توان از قارچ کش های مناسب مانند سومیلکس استفاده کرد.

۲. سفیدک پودری

عامل بیماری Erysiphe cichoracearum است. برای از بین بردن سفیدک پودری نیز می توان از قارچ کش تبلت به مقدار ۰/۸ لیتر در هکتار و آفوگان به مقدار ۰/۴ تا ۱/۶ لیتر در هکتار استفاده نمود.

برداشت محصول

سال اول، در فصل تابستان ( اواسط مرداد)، میتوان برگهای جوان را جمع آوری کرد. از سال دوم رویش میتوان 2 بار در سال، یک بار اوایل خرداد و بار دوم اواسط مرداد، آنها را برداشت کرد. جمع آوری ریشه، از سال دوم یا سوم رویش صورت میگیرد.