جک فروت (Jackfruit)، بزرگترین میوه درختی

نام علمی:

Artocarpus heterophyllus

تیره:

Moraceae

گیاهشناسی

“جک فروت” با نام علمی ‏Artocarpus heterophyllus‏ گياهی از خانواده ‏Moraceae‏ محسوب می شود و درختی است كه در مناطق جنوبی و جنوب شرقی آسيا و در قسمت شرقی آفريقا پراكنش دارد. ميوه اين گياه يكی از بزرگ ترين ميوه های جهان به شمار می رود، چرا که وزن ميوه های اين درخت به بيش از 35 کيلوگرم و طول آن به بيش از 90 سانتیمتر می رسد. نام جك فروت (‏jackfruit‏) از لغتی در زبان مالایی (زبان بومی مالزی) با نام ‏Chakka‏ مشتق شده و کشت آن در مناطق استوایی و گرمسيری متداول است. طبق پژوهش های صورت گرفته در هند مشخص شده است که سابقه كاشت اين درخت به 3 تا 6 هزار سال پيش باز می گردد.جك فروت درختی بومی دامنه های جنوب هيماليا در شرق هند است. جك فروت درختی هميشه سبز است كه تنه ای نسبتاً كوتاه با تاجی متراكم دارد. ارتفاع آن بين 10 تا 20 متر متغير است و قطر تنه به بيش از 50 سانتیمتر بالغ می شود.پوست درخت به رنگ قهوه ای متمايل به مشكی و پوست داخلی درخت به رنگ صورتی و محتوی لاتكس است.برگ هایی متناوب دارد كه به دو قسمت تيغه ای تقسيم شده اند. برگ ها حالتی چرمی شكل دارند و در گياه جوان اين برگ ها به رنگ سبز روشن مشاهده می شود. برگ ها در درختان مسن تيره تر هستند و لبه هایی صاف دارند.دوره گلدهی اواسط بهمن تا اواخر اسفند ماه است و گل های دوجنسی دارد. درخت جك فروت پس از سه سالگی شروع به ميوه دهی كرده و سالانه بيش از 250 ميوه می دهد. ميوه دارای پوستی ضخيم به رنگ زرد و متمايل به زرد و دندانه دار و در آن دانه هایی تخم مرغی شكل موجود است. اين دانه ها توسط لايه ای خميری مانند به رنگ زرد طلایی پوشيده می شود.ميوه ها روی تنه درخت رشد می كنند و اندازه های متفاوتی دارند. هنگام رشد اوليه به رنگ زرد مايل به سبز هستند، پس از گذشت مدتی و تا رسيدن كامل ميوه، رنگ آنها به رنگ قهوه ای متمايل به زرد می شود. طول اندازه ميوه ها متغير و بين 30 تا 100 و قطر آن 15 تا 50 سانتیمتر است. اين ميوه ها وزنی بين 10 تا 15 كيلوگرم دارند و زمان رسيدن آنها تيرماه است. طعم دانه های موجود در جك فروت مانند شاه بلوط است و در برخی كشورها از اين ميوه به شكل خام، پخته يا به شكل خشك شده استفاده می شود.‏

خواص دارویی و کاربردها

هر صد گرم ميوه تازه جك فروت 95 كيلوكالری انرژی دارد، همچنين در آن، 5/23 گرم كربوهيدرات، 72/1 گرم پروتئين، 64/0 گرم چربی، 5/1 گرم فيبر، 24 ميكروگرم ويتامين ‏B6‎، 92/0  ميلیگرم ويتامين ‏B3‎، 239/0  ميلیگرم ويتامين ‏B6‎، 055/0  ميلیگرم ويتامين ‏B2‎، 105/0  ميلیگرم ويتامين ‏B1‎، ويتامين ‏A، 7/13  ميلیگرم ويتامين ‏C، 34/0 ميلیگرم ويتامين ‏E، 3  ميلیگرم سديم، 303 ميلیگرم پتاسيم، 34 ميلیگرم كلسيم، 6/0 ميلیگرم آهن، 37 ميلیگرم منيزيم، 197/0 ميلیگرم منگنز، 21 ميلیگرم فسفر،‎ ‎‏6/0 ميلیگرم سلنيوم، 42/0 ميلیگرم روی و 157 ميكروگرم لوتئين- زآزانتين موجود است.

نحوه مصرف :

• میوه جک فروت می توان به صورت پخته در رژیم های گیاهخواری (در برخی کشورها همراه گوشت) ، در داخل برخی سس های کباب، برای تهیه دسر و اسموتی استفاده شود.
• بعضی آن را خام استفاده می کنند اما کنسرو آن بهتر است. بعضی هم آنرا مانند چیپس سیب زمینی در روغن تفت می دهند.
• در کشورهای هند ، بنگلادش ، سریلانکا ، اندونزی ، کامبوج و ویتنام از جکفوروت در طبخ غذا استفاده می کنند و یا آب پز کرده و به عنوان غذای اصلی استفاده می کنند.
• در مالزی آنرا با شیر نارگیل پخته و همراه برنج می خورند. در صنعت بستنی سازی،شیرینی و دسر کاربرد زیادی دارد.
• در هند از برگ آن به عنوان بشقاب استفاده می کنند.
• جک فروتبه دلیل خواص درمانی باور نکردنی در سراسر جهان بسیار محبوب است.

خواص میوه جک فروت

جک فروت برای سیستم ایمنی بدن مفید است

این میوه حاوی مقادیر متوسط ویتامین C هست، که هم به بدن کمک می‌کند با رادیکال‌های آزاد مبارزه کند وهمچنین  بدن را در مقابل سرما و سایر بیماری‌ها حفظ می‌کند.

جک فروت باعث بهبود گوارش می شود.

این میوه حاوی مقادیری فیبر است که هم به سو هاضمه کمک کرده و هم مانع از یبوست می‌شود.

پیشگیری از سرطان با جک فروت

این میوه حاوی مواد مغذی گیاهی مانند مانند لیگناها، ایزوفلاون­ها و ساپونین­ها هست، که خاصیت ضد سرطانی دارد. این میوه همچنین مقداری کاروتنوئیدها دارد، که به درمان سرطان کمک می‌کند.

افزایش سطح انرژی بدن

جک ­فروت دارای ویتامین B به ویژه B6 می‌باشد و همچنین مقادیری کربوهیدرات پیچیده در خود دارد که بدون افزایش بیش از حد قند خون باعث افزایش انرژی شده . تحقیقات نشان داده اند که جک فروت خام نسبت به برنج و گندم سطح قند خون را کمتر بالا می برد.

جک ­فروت به تنظیم فشار خون و سلامت قلب کمک می کند

جک ­فروت مقادیری پتاسیم داشته، که باعث تنظیم فشار خون و کاهش خطر سکته مغزی و حمله قلبی می ­شود.

حمایت از سلامت بینایی

جک فروت دارای ویتامین A و  بتا کاروتن، لووتیان و زاکسنتین می‌باشد، که به بهبود دید چشم کمک می کنند.

افزایش سلامت پوست و جوان نگه داشتن آن

آب موجود در جک فروت کمک می کند تا پوست را مرطوب و جوان نگه دارد. و آنتی اکسیدان‌های موجود در جک ­فروت باعث کند شدن روند پیری پوست می شود.

جک­فروت برای استخوان ها بسیار مفید است.

جک ­فروت حاوی کلسیم است که به ساخت استخوان های سالم کمک می کند. همچنین باعث قوی شدن استخوان ها می‌گردد.

جك فروت منبعی غنی از ويتامين ‏A‏ نيز محسوب می شود كه برای حفظ بينایی و سلامت پوست مفيد و مؤثر است و سبب تقويت عملكرد سيستم ايمنی بدن می شود.مصرف ميوه های درخت جك فروت به علت داشتن قندهایی ساده مانند: فروكتوز و ساكارز به سرعت خستگی بدن را رفع کرده و به تجديد قوای بدن كمك می كند؛ به همين علت به ميوه جك فروت، «ميوه ورزشكاران» لقب داده اند.اين ميوه منبعی از مواد معدنی مانند: منگنز، آهن و منيزيم است. آهن در بدن از بروز كم خونی پيشگيری می كند، منگنز و منيزيم دو ماده معدنی مهم برای افزايش سلامت استخوان ها محسوب می شوند. منيزيم سبب افزايش جذب كلسيم در بدن شده و به بدن برای داشتن استخوان هایی سالم كمك می كند. ماده معدنی منگنز برای ساخت استخوان و بافت های همبند، مورد نياز بدن است.پالپ (گوشت) ميوه جك فروت، نشاسته ای و فيبری است و يک منبع فيبر محسوب می شودکه طعمی مانند يك موز ترش دارد.جک فروت سرشار از پتاسيم بوده و در پايين آوردن فشار خون مفيد است.از خاكستر برگ های درخت جك فروت در مالزی تركيبی همراه روغن نارگيل تهيه می شود كه برای درمان بريدگی ها و زخم ها از آن استفاده می شود.از ريشه درخت نيز برای درمان ناراحتی معده بهره برده می شود.در شهرهای جنوب و جنوب شرقی آسيا از ميوه های جك فروت در تهيه غذاها استفاده گسترده ای می شود. از تكه های ميوه های خشك در تهيه انواع سالادها و تهيه ترشی بهره ‌می برند.چوب درخت جك فروت نسبتاً مقاوم است و از نظر سختی بافتی متوسط دارد. اين چوب در برابر آب و موريانه مقاومت بالایی دارد و از آن براي توليد صندلی های معروف لهستانی استفاده می شود. در اندونزی از چوب اين درخت برای تهيه ابزارآلات موسيقی بهره برده می شود. در هند معتقد هستند چوب درخت جك فروت مقدس است.در فيليپين فروش ميوه جك فروت رواج بالایی دارد و به شكل كنسرو شده عرضه می شود.پوست ميوه نارس جک فروت بايد اول جدا شود سپس ميوه خرد شده را می توان به شكل خوراکی و پخته شده مصرف كرد.دانه های ميوه رسيده خوراکی است و با جوشاندن در آب شور به مدت حدود 25 دقيقه آماده مصرف می شود؛ اين دانه ها شيری رنگ هستند و طعم شيرينی دارند.در جنوب هند دسری از ميوه جك فروت همراه نارگيل رنده شده، عسل و تكه های موز تهيه می شود كه دسری بسيار خوش طعم و پرطرفدار است.

در کشورهای هند ، بنگلادش ، سری لانکا ، اندونزی ، کامبوج و ویتنام از این میوه در طبخ غذا استفاده می کنند و یا آنرا آب پز کرده به عنوان غذای اصلی استفاده می کنند .
در مالزی آنرا با شیر نارگیل پخته و همراه برنج می خورند. در صنعت بستنی سازی،شیرینی و دسر کاربرد دارد.
در هند از برگ آن به عنوان بشقاب استفاده می کنند.
جکفروت به دلیل خواص درمانی باور نکردنی آن میوه بسیار محبوب در سراسر جهان است. اگر چه این میوه عجیب غریب بنظر می رسد ولی در سلامتی معجزه می کند.

نیازهای اکولوژیکی

این گیاه در نواحی گرم و در خاک های به خوبی آبیاری شده بهتر رشد می نماید. این گیاه نمی تواند خشکی را تحمل کند و به آب فراوان به جز در فصول سرد، نیاز دارد.كشت اين درخت امروزه در عرض های جغرافيایی پايين به ويژه جنوب شرقی آسيا، سواحل شمالی استراليا، سواحل اقيانوس اطلس (برزيل) و مناطق استوایی رواج يافته است. در شرق آسيا ميوه جك فروت محبوب ترين ميوه بعد از انبه و موز محسوب می شود.

خاک مناسب برای کشت گیاه جک فروت

درختان جک فروت در خاک با زه کشی خوب رشد می‌کنند. درختان به خاک شنی، شنی لومی دارای زه کشی مناسب با pH بالا و خاک های قلیایی قابل کشت هستند. کشت گیاه جک فروت بهتر است در مکان دارای آفتاب کامل باشد. منطقه ای در باغ که دورتر از سایر درختان است برای کشت این درخت مناسب هستند.این درخت اگر هرس نشود اندازه بزرگی پیدا خواهد کرد. گرم ترین منطقه باغ برای کشت این درخت انتخاب شود مکانی که آب در آن جمع نمی‌شود.

کوددهی

بعد از کشت در اولین مرحله رشد 113 گرم کود 6-6-6 به همراه مقدار 30 گرم کود میکرو استفاده شود. این کود را هر 8 هفته در سال اول استفاده کنید. به تدریج با بزرگ شدن درختان مقدار کوددهی افزایش می‌یابد.

آبیاری

آبیاری کافی در سالهای اول برای درختان باید انجام شود. آبیاری منظم بعد از کشت لازم است. در درختان بالغ آبیاری در طی دوره های خشکی و به خصوص در دوره بین تولید گل تا میوه دهی باید منظم انجام شود.

تکثیر

درخت جک فروت بوسیله بذر، پیوند و قلمه ممکن است تکثیر شود. در برخی مناطق تکثیر وسیله کاشت بذر انجام می‌شود. درختان جک فروت تولید شده بوسیله بذر نسبت به سایر درختان تولید شده با بذر زودتر به تولید میوه می‌رسند و در سال سوم تا چهارم به تولید میوه می‌رسند. بذرها باید از درختان دارای تولید و عملکرد بالا جمع آوری شوند.

 همچنین درختان باید ویژگی های باغبانی و زراعی خوبی مانند مقاومت نسبت به آفات و بیماری ها، اندازه میوه مناسب و کیفیت بالا داشته باشند. بذر این درخت کوتاه عمر است. و تنها به مدت ۳۰ روز قادر است زنده بماند. دربسیاری از مناطق روی پایه های بذری پیوند زده می‌شود.