طریقه کشت بادنجان(بادمجان)

نام علمی:

.Solanum Melongena L

تیره:

Solanaceae

نام‌هاى ديگر بادنجان: بادمجان – مغد – وغد – پاتنگان – بادنگان – حدق – حدج

گیاهشناسی

بادنجان گیاهی علفی از تیره سیب زمینی، دارای ساقه نسبتا ضخیم و اعضای پوشیده از تارهای ریز و آرد مانند است. منشا اصلی آن احتمالا، آسیای جنوبی بوده است.برگ هایی بزرگ، با ظاهر کلی بیضوی، به طول ۱۰ – ۱۸ سانتی متر با کناره لوب دار یا موج دار دارد. گل های بنفش روشن آن ممکن است حالت منفرد و یا مجتمع به تعداد چندتایی داشته باشد ولی آنچه مسلم است، در حالت اخیر فقط گل تحتانی ایجاد میوه می کند در حالی که در گیاه وحشی که معمولا خارهای ریزی در سطح اعضای هوایی آن دیده می شود.

همه گل های یک گل آذین، تبدبل به میوه می گردد. کاسه گل آن مرکب از لوب های بیضوی دراز و نوک تیز است و در طی دوران رسیدن میوه نیز به رشد کامل خود می رسد و بر روی آن باقی می ماند. میوه اش گوشت دار و سته است و ابعاد و شکل ظاهری آن در نژاد های مختلف پرورش یافته تفاوت می نماید. میوه رسیده آن به مصرف تغذیه می رسد. ارزش غذایی بادنجان کم است به طوری که هر ۱۰۰ گرم آن ۲۹ کالری تولید می کند.

این گیاه از زمان های بسیار قدیم در هند کشت می‌ شده است و از آنجا به نقاط دیگر جهان راه یافته است و در حال حاضر در اغلب کشورها کاشته می شود. بادمجان در تمام مدت سال وجود دارد و در آمریکا، ایالات فلوریدا، تگزاس، لويزيانا و نیوجرسی بیشتر محصول بادمجان آمریکا را کشت می کنند.

انواع بادمجان

بادمجان دارای انواع مختلف زینتی و بالغ بر هفت رقم خوراکی است که سه نوع آن در ایران متداول است و در سطح وسیع کشت می‌شود.

• بادمجان قلمی (S.M.Var. Serpentinum): این رقم از قدیم در ایران کشت می‌شود و دارای میوه‌های دراز و باریک است که حدود ۲.۵ سانتی‌متر عرض و ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر طول دارند.
•  بادمجان معمولی آمریکایی (S.m.var esculentum): این رقم در مقایسه با بادمجان قلمی دارای قطر بیشتری است و طول آن تقریباً دو برابر عرض میوه است.
• بادمجان درشت آمریکایی (S.m.var.depressum): این واریته پاکوتاه است و عرض میوه آن زیاد و حدود دو برابر طول میوه است.

نکاتی که در زمان کشت و پرورش بادمجان باید به آن‌ها توجه کنیم:

ترکیبات شیمیایی بادنجان

بادنجان دارای ۹۲ درصد آب است و هر ۱۰۰ گرم آن دارای ۱.۳ گرم مواد پروتیدی،‌ ۲.۲ گرم مواد لیپیدی، ۵.۵ گرم از گلوسید ها ذخیره دارد. عناصر معدنی و ویتامین های آن به شرح زیر (بر حسب میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم)است:

در هر ۱۰۰ گرم بادنجان پخته مواد زیر وجود دارند:

خواص درمانی

طبيعت بادنجان گرم و خشک است. میوه نارس گیاه طعم تلخ و نمکی و اثر اشتها آور دارد ولی مصرف آن، بهران های آسم و برونشیت را افزایش می دهد. میوه رسیده آن بر خلاف میوه نارس ایجاد نارسایی هضمی منشا صفرا می نماید. بادنجان اثر کن کننده التهاب و ورم دارد ول در مصارف داخلی نباید مورد استفاده مبتلایان به بواسیر قرار گیرد. دارای اثر مدر و نرم کننده است. و به علت دارا بودن آهن در رفع کم خونی مفید واقع می شود. در استعمال خارج اگر بر روی عضو ملتهب اثر داده شود مفید واقع می گردد.

دانه بادنجان، ایجاد سوءهضم و یبوست می کند و بادنجان خام دارای مقدار کمی سولانین است. جوانه ها و اعضا سبز سیب زمینی نیز دارای این ماده سمی می باشد که باید به آن توجه داشت. برگ بادنجان می تواند به صورت ضماد نرم کننده جهت رفع سوختگی ها، آبسه، سودا و بواسیر مورد استفاده قرار گیرد.

مهم ترین خاصیت آن کم کالری بودن آن است که غذای بسیار خوبی برای کسانی است که می خواهند وزن کم کنند زیرا دارای ویتامین و مواد معدنی نیز می باشد.

• بادنجان را حتما باید به حالت کاملا رسيده مصرف کرد زیرا خام آن طعم تلخ دارد و در آن هایی که آسم و برونشیت دارند باعث تحریک این بیماری ها می شود.
• اثر نرم کننده و مدر دارد.
• به علت دارا بودن آهن در رفع کم خونی داروی موثری است.
• بادنجان را می توان برای از بین بردن ورم و التهاب؛ روی عضو ملتهب گذاشت.
• پادزهر خوبی برای مسمومیت های حاصل از خوردن قارچ سمی است.
• خوردن بادمجان گرفتگی رگ ها را باز می کند و شخص را از خطر سکته قلبی محفوظ می دارد.
• برطرف کننده یبوست است.
• مقوی معده و اشتها آور است.
• تخم بادنجان را بخوريد، براى رفع تنگى‌ نفس و نزله مفيد است.
• اگر هر بار مقدار کمى از پوست بادنجان خورده شود، ضد اسهال خونى است.

• کلاهک بادنجان قابض است، خون را بند مى‌ آورد، خون ريزى‌ هاى روده‌ اى را قطع مى‌ کند.
• کلاهک بادنجان از احتلام شبانه مى‌ کاهد.
• کلاهک بادنجان را خوب بجوشانيد، بعد آب غليظ آن را صاف کنيد و با تخم کتان مخلوط نموده و دوباره بجوشانيد و ضماد کنيد. سوداى کهنه را درمان مى‌ کند.
• کلاهک بادنجان را با دمش بجوشانيد و روزى يک فنجان از آب صاف‌ کرده آن را بنوشيد، يا خشک آن را هم بکوبيد و در آتش بريزيد و دود آن را به نشست بدهيد. بواسير بادى را درمان مى‌ کند.
• شاخه های بادنجان قابض است، خون را بند مى‌ آورد، خون ريزى‌ هاى روده‌ اى را متوقف مى‌ سازد.
• شاخه های بادنجان از احتلام شبانه جلوگيرى مى‌ کند.
• از آب دم‌ کرده شاخه های بادنجان بنوشید.
• ریشه بادنجان قابض است، خون را بند مى‌ آورد، خونريزى روده‌ اى را قطع مى‌ کند.
• ریشه بادمجان از احتلام شبانه جلوگيری مى‌ نمايد.
• جوشانده ریشه درمان بیماری آسم است.
• ریشه بادنجان را بجوشانيد و آب صاف‌ کرده‌اش را بنوشيد.

• می توان آن را قاچ نموده نمک بپاشيد و بخيسانيد و آب خيسانده آن را به دست و پايى که زیاد عرق مى‌کند و بو مى‌دهد بماليد. بهترین دارو برای اشخاصی که دست و پایشان مرتب عرق می کند این است که باید دست و پای خود را با آن چند بار در روز بشويند، تا از شر این مرض آسوده شوند.
• اگر آن را بخشکانید و بسوزانید و خاکستر آن را با سرکه خمیر کنید و به مدت چند روز بر روی زگیل بمالید زگیل کنده خواهد شد.
• از بادنجان می توان به عنوان مسکن برای تسکین درد استخوان شکسته و ضرب خورده استفاده کرد بدین طریق که باید بادمجان را در فر بگذارید که نیم‌ پز شود و سپس آب آن را با فشار بگیرید و بعد به اندازه نصف مقدار آب گرفته شده، به آن شکر قهوه ای اضافه کنید، آن را هم بزنید و بنوشید.
• می توانید بادنجان را بجوشانید و سپس بکوبید و با روغن زیتون مخلوط نموده و دوباره بجوشانید تا آب کاملا بخار شود و آنچه می ماند مثل مرهم شب و روز دایم ضماد گذارید. لک های سفید بدن یا برصی را برطرف می کنند.
• بادمجان دارای یک ماده ضد تشنج است که در درمان بیماری صرع اثر بسیار خوبی دارد. بنابراین اشخاصی که تشنج دارند و یا مبتلا به این بیماری می باشند بهتر است که از بادمجان استفاده کنند.

مضرات بادنجان

بادنجان دارای آلکالوئیدی به نام سولانین می باشد که ممکن است در معده‌ های ضعیف ایجاد آلرژی و مسمومیت کند. بنابراین برای طبخ بادمجان باید ابتدا این ماده را از آن خارج کرد و بهترین طرز پخت را خانم های ایرانی درست می کنند. بادمجان را باید پوست کند و سپس ورقه ورقه نمود و لابه لای آن را نمک پاشید تا آن که آب زرد رنگ و محتوی سولانین است خارج شود، سپس آن را فشار داده و پخت.

البته بهترین طریقه پخت، آب پز کردن و یا پختن درفر است زیرا سرخ شده آن سنگین شده و برای معده های ضعیف مناسب نیست. بادمجان با همه خواصی که گفته شد نباید مورد استفاده اشخاصی که بواسیر و یا درد چشم دارند قرار گیرد زیرا بیماری آن ها را تشدید می کند. این گونه افراد اگر بخواهند بادمجان بخورند بهتر است آن را با گوشت و روغن و یا سرکه بپزند و بخورند.

خاک مناسب پرورش بادمجان

خاک یکی از مهم‌ترین عوامل در ایجاد عملکرد مطلوب در بادمجان است زیرا این گیاه به مواد غذایی فراوان و رطوبت دائم نیازمند است که برای رسیدن به چنین شرایطی باید خاک کاملاً حاصلخیز باشد و همچنین باید دارای مواد آلی و شن و رس کافی باشد تا هم آب به‌ راحتی در آن نفوذ کند و هم بتواند رطوبت را در خود حفظ کند و به‌ آسانی در اختیار گیاه قراردهد. بهترین خاک برای پرورش بادمجان خاک شنی لومی (sandy Loam) است که  pH آن نیز از ۵٫۸ تا ۶٫۵ و همچنین عمیق و دارای زهکشی خوب باشد.

آماده‌سازی بستر مناسب و کوددهی

پرورش بادمجان به مواد غذایی زیادی نیاز دارد پیش از هر کاری باید به فکر تقویت زمین بود و علاوه بر اینکه خاک باید کاملاً حاصلخیز باشد، با استفاده از کودهای دامی (کاملاً پوسیده) به میزان ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار می‌توان مقداری از نیاز گیاه را برآورده کرد و درصورتی‌ که خاک از نظر مواد غذایی ضعیف باشد لازم است از مقدار بیشتری کود دامی(۴۰ تا۵۰ تن در هکتار) و به همراه آن ۳۲۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم سوپر فسفات ۱۶ درصد استفاده نمود، البته درصورتی‌ که کود دامی کاملاً پوسیده نباشد نباید به مقدار زیاد از آن استفاده کرد زیرا باعث سوزاندن گیاه می‌شود.

در صورت عدم دسترسی به کود دامی مناسب می‌­توان از کودهای شیمیایی به میزان ۵۰ تا ۷۵ کیلوگرم کود ازته و ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود فسفره و همچنین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود پتاس در هر هکتار از زمین استفاده نمود. همچنین در دوران رشد ۲ تا ۳ بار کود ازته به ­صورت سرک توصیه می‌شود که می‌­توان آن را ۳ تا ۴ هفته بعد از کاشت شروع نمود.

چگونه بادمجان کشت کنیم؟

بادمجان دارای بذرهای کوچک و به رنگ‌­های سفید یا زرد است که دارای یک دوره خواب هستند و پس از کشت ممکن است تعداد زیادی از بذرها جوانه نزنند و جوانه‌های ایجاد شده نیز در ابتدا دارای رشد بسیار کندی باشند و ممکن است بین ۶ تا ۱۲ هفته طول بکشد تا بذور به‌ اندازه نشاء مناسب برسند از همین رو بهتر است که در گلخانه بذرها را در خزانه کشت کنیم.

پس از برطرف شدن سرما نشاءها را پس از مرحله چهاربرگی به زمین اصلی انتقال دهیم تا هم زودتر به محصول برسیم و هم از هزینه‌های واکاری یا تنک کردن بکاهیم. البته در زمان انتقال نشاء به زمین اصلی باید مراقب شوک وارده به آن‌ها بود زیرا این گیاه بسیار حساس است.

بهترین زمان انتقال نشاء بادمجان به زمین، مرحله چهار برگی است

در مناطق معتدله در فروردین و در مناطق گرمسیری در بهمن‌ماه می‌توان نسبت به کشت بذر در خزانه گرم یا شاسی اقدام نمود. درصورتی‌که بخواهیم به‌ طور مستقیم اقدام به کشت بذر در زمین اصلی کنیم باید تا مساعد شدن هوا منتظر بمانیم. اگرچه بذرها قوه نامیه خود را ۶ تا ۷ سال حفظ می­‌کنند ولی بیشترین درصد جوانه ­زنی را بذرهای دوساله دارند. بادمجان را به ­صورت خطی می­‌کارند و فاصله بوته‌ها بر اساس رقم و اندازه نهایی بوته­ ها متغیر است ولی به‌طور معمول فاصله ردیف‌های کشت را ۷۵ تا ۱۲۰ سانتیمتر و فاصله بین بوته‌ها را بر روی ردیف ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر در نظر می‌­گیرند.

دمای مناسب برای پرورش بادمجان در مراحل مختلف رشد

نگهداری از بادمجان

علاوه بر سله شکنی خاک و حفظ رطوبت خاک در تمام مراحل رشد، از بین بردن علف­های هرز خصوصاً در مراحل ابتدایی رشد به علت قدرت استقرار اولیه کم بادمجان ضروری است و در مراحل بعدی رشد خود گیاه می‌تواند با ایجاد پوشش مناسب با علف­های هرز مبارزه کند.  برای اینکه گیاه بتواند میوه­‌های درشت و با کیفیت تولید کند باید پس از تشکیل میوه­ ها تعدادی از گل‌ها را هرس کنیم ( هرچقدر گل روی بوته کمتر باشد میوه درشت‌تر می‌شود) در غیر این صورت میوه‌­ها کوچک باقی خواهند ماند. همچنین می‌توان با دادن کود سرک به گیاه تعداد میوه‌های درشت بیشتری برداشت کرد.

آفات و بیماری­‌ها

به خاطر داشتن بیماری‌ها و آفات مشترک با دیگر گونه‌های این خانواده (Solanaceae)، مثل سیب‌­زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل باید از ارقام مقاوم استفاده کرد و این گیاه را در تناوب با گیاهانی از خانواده­‌های دیگر قرار داد. بذوری که کشت می‌شوند باید ضدعفونی شده و در زمانی که بوته­‌ها هنوز کوچک هستند با قارچ‌کش احتمال ورود بیماری‌­های قارچی را از بین برد.

آفات بادمجان

یکی از مهم‌ترین آفات بادمجان، کنه تارتن دو نقطه ای است که با ایجاد تارهای نازک رشد گیاه را کاهش می­دهد و با تغذیه از شیره گیاهی باعث تغییر رنگ (زرد و قهوه ­ای) و خشکیدن برگ­های گیاه می‌­شود.

افزایش دما باعث افزایش جمعیت ولی افزایش رطوبت از جمعیت آن می­‌کاهد. برای مبارزه با این آفت می­توان از سموم کنه­‌کش مثل گوگرد پودری (یا گوگرد مایع) و آبامکتین و… استفاده کرد و درصورتی‌ که وجود کنه با حشراتی مثل شته و تریپس هم‌زمان باشد می­توان از سم دانیتول استفاده نمود.

آفات دیگری همچون انواع سوسک­‌ها و عنکبوت قرمز نیز به بادمجان حمله می­‌کنند که خسارت آن‌ها ناچیز است.

بیماری‌های مهم بادمجان و علائم و راهکار مبارزه با آنها

برداشت بادمجان

از زمانی که میوه بادمجان حدوداً به یک‌سوم اندازه نهایی خود رسیده باشد می‌توان آن را برداشت کرد اما بهترین کیفیت میوه زمانی است که سفت، براق، با سطح صاف و در اندازه­ ای که بازار می‌­پسندد باشد. ازآنجا که میوه می‌تواند تا مدتی  بدون افت کیفیت روی بوته باقی بماند زمان برداشت را باید با توجه به شرایط بازار تنظیم نمود، تأخیر بیش‌ ازحد در برداشت باعث بذری شدن میوه و سفت شدن آن و درنتیجه کاهش کیفیت میوه می­‌گردد و از طرفی وجود میوه روی بوته باعث کاهش تولید میوه­‌های جدید می­‌شود. به ­­خاطر وجود تیغ­ در ساقه و محل اتصال میوه برداشت دستی بادمجان با مشکلاتی همراه است و ممکن است به قیچی باغبانی یا چاقو نیاز باشد.

بادمجان برى (Solanum Surattense)

این نوع بادنجان ، گیاهی علفی، چند ساله، پرشاخه، پوشیده از خارهای فراوان و در بعضی شرایط زندگی، دارای ساقه ای با قاعده چوبی شده است. شاخه های جوان گیاه را معمولا تارهای ستاره ای می پوشاند. خارهای فراوان گیاه، رنگ زرد، و طولی برابر ۱.۳سانتی متر (حداكثر) دارد. برگ های آن بیضوی یا تخم مرغی، با کناره ناهموار یا دارای فرو رفتگی های کم، به طول ۵ تا ۱۰ و به عرض ۲.۵ تا ۵.۵ سانتی متر و پوشیده از تارهای ستاره ای در هر دو سطح پهنک است.

رگبرگ میانی و فرعی و همچنین دمبرگ ها را، خارهای زرد رنگ دراز با قاعده مدور می پوشاند. گل های ارغوانی رنگ آن، به حالت منفرد ولی معمولا مجتمع، در طول ساقه ها ظاهر می شود. کاسه گل آن را نیز تارهای فراوان و خار می پوشاند. میوه گوشت دار آن، سته، مدور، بی کرک، به رنگ زرد یا سفید، دارای خطوط سبز رنگ و واقع در کاسه ای است که رشد زیاد پیدا می نماید. در داخل میوه آن، دانه هایی به ابعاد ۲ میلی متر جای دارد.

معادل ۲۰ درصد وزن میوه را دانه های آن تشکیل می دهند ضمنا دانه ها در حدود ۲۰ درصد، ماده روغنی ذخیره دارند. روغن حاصله از دانه، حالت روان و وزن مخصوص در گرمای ۲۷ درجه معادل ۰.۹۲۴ و اندیس صابونی و ید آن به ترتیب، ۱۸۲.۵ و ۱۲۴.۳ است. و مقدار درصد اسیدهای چرب روغن دانه، طبق بررسی هایی که به عمل آمده به شرح زیر است:

در نواحي حاره آسيا، مانند جنوب ایران، هند، سیلان، مالایا و همچنین در استراليا پراکندگی دارد.

ترکیبات شیمیایی

در اعضای مختلف گیاه ماده ای به نام سولاسونين (Solanine) یافت می شود.

خواص درمانى

ریشه گیاه اشتها آور، ملین، مقوی معده و ضد کرم است. میوه اش در رفع خارش مفید واقع می گردد. و برای آن اثر مقوی باء قائلند. برگ های آن بر روی عضو در بواسیر اثر داده می شود. برسی های مختلف نشان داده است که میوه گیاه اثر رفع التهاب دارد و در آسم، برونشیت های مزمن، دفع سنگ کلیه، عدم دفع ادرار و همچنین نازایی می تواند موثر واقع گردد.

از ریشه اش به علت خلط آور بودن، در بیماری های سینه، رفع سرفه و آسم استفاده به عمل می آورند. در بعضی نواحی بنگال، از گیاه به عنوان مدر در موارد آب آوردن بدن و خیز عمومی، استفاده می شود. در بلوچستان برای آن اثر تب بر قائل هستند و برای این کار نیز بدن کودکان را با جوشانده گیاه جهت رفع تب، شستشو می دهند.

از قرقره با آب جوشانده آن به عنوان دارو براى تسکين درد دندان و التيام زخم هاى حلق و براى رفع ناراحتى سينه استفاده مى‌ شود. مصرف آب جوشانده میوه بادنجان بری در استعمال جلدى براى رفع ناراحتى‌ هاى جلدى و خارش و کورک مفيد است. تخم بادنجان بری را بخوريد. اثر انعقاد شير دارد.