همه چیز درباره اکلیل کوهی (رزماری)

نام علمی:

Salvia rosmarinus

تیره:

Lamiaceae

تا سال 2017، با نام علمی Rosmarinus officinalis شناخته می‌شد که اکنون فقط یک مترادف است.

نام علمی آن ((رزمارینوس)) به معنی شبنم دریا می باشد، چرا که زیستگاه طبیعی گیاه بیشتر در نواحی ساحلی دریای مدیترانه است.

در یونان باستان اعتقاد بر این بوده که اکلیل کوهی (رزماری) ذهن و حافظه را تقویت می کند و به همین دلیل دانشجویان یونانی در وقت امتحان دادن، تاج گلهایی از اکلیل کوهی به دور سر خود می پیچیده اند. بعدها از اکلیل کوهی برای حفظ خاطره استفاده شد و در تشریفات تدفین، عزاداران شاخه هایی از اکلیل کوهی تازه را بر روی مقبره قرار می دادند تا شخص متوفی فراموش نشود.

در مراسم عروسی، این گیاه علامت وفاداری بوده و شاخه هایی از آن در میان دسته گل عروس قرار داده می شده است.

بر اساس یک داستان قدیمی، گفته میشود که گلهای این گیاه ابتدا به رنگ سفید بوده است و حضرت مریم قبل از ولادت مسیح (ع) تاج آبی رنگ خود را روی بوته رزماری که در آن محل بود گذاشت و از آن پس رنگ گل رزماری به رنگ تاج سر حضرت مریم درآمد و شاید نام انگلیسی این گیاه “رزماری” از همین حکایت سرچشمه گرفته باشد.

گیاهشناسی

چند ساله و به صورت درختچه‌ی کوچک که ارتفاع آن یک تا دو متر می‌شود. برگ‌های آن متقابل، باریک، دراز، نوک تیز و کمی خشن می‌باشد، روی برگ، بدون کرک و سبز ولی پشت آن پوشیده از کرک پنبه‌ای و سفید است. گل‌های آن سفید مایل به بنفش می‌باشد که در اواخر بهار از لا به‌ لای برگ‌ها بیرون می‌آید. میوه‌ی آن چهار فندقه، به رنگ قهوه‌ای و سفت و گرد و تخم آن کوچک می‌باشد که در داخل میوه است.

تمام برگ و شکوفه و اعضای گیاه معطر و خوش بو و برگ و شکوفه‌ی آن کمی تلخ و تند است. این گیاه در منطقه‌ی مدیترانه و بیش‌تر در سواحل مدیترانه و در عین حال در تپه‌ها و ارتفاعات مناطق خشک صحرا می‌روید، این گیاه در ایران نیز کاشته می‌شود. درختچه ای کوتاه، پرشاخ و برگ، ایستاده که ارتفاع آن حداکثر به ۲ متر نیز می رسد، دارای ساق های چوبی است. خزان ندارد و در تمام فصول زینت بخش باغچه است.

برگ‌های آن نازک، کوتاه، سوزنی شکل، با لبه های برگشته هستند. سطح رویی برگ صاف و فاقد کرک، در حالی که پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از کرک است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش دارد و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است.

گل های آن کوچک و آبی رنگ است که در کنار برگ‌ها می روید و در اواخر بهار از لا به لای برگ‌ها خارج می شود. گل آن به ندرت سفید رنگ است. گل های این گیاه شهد زیادی تولید می کنند و شدیدا مورد علاقه زنبور عسل است. گل‌ها هنگام باز شدن و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می شوند. گل و برگ‌های این گیاه بوی تندی شبیه به کافور دارد.

قسمت های مورد استفاده رزماری

قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است و اسانس آن از قسمت هوایی گیاه تهیه می شود. گیاه رزماری یا اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست می‌دهد، لذا بهتر است از گیاهان خشک تر استفاده کرد. در این صورت هرچه بوی آن قوی تر باشد بهتر است. این گیاه را باید در سایه خشک کرد تا اسانس آن در گرما از بین نرود. نگه داری این گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه ای باشد.

ترکیبات شیمیایی رزماری

ترکیبات موجود در برگ رزماری اسانس روغنی فرار، آلفا، پینن، سینئول، بورنئول، کامفن و رزمارن است. عمده ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را سینئول، بورنئول، کافور، بورنیل استات، آلفا پینن تشکیل می دهند که بسته به شرایط جغرافیایی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد، متغیر است.

سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه های گل دار رزماری شامل این دسته ها می شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین و لوتئولین، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک، دی ترپن‌ها، تری ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامین‌ها.

طرز استفاده و مقدار مصرف رزماری

از برگ‌های تازه و خرد شده اکلیل کوهی یا رزماری به دلیل داشتن اسانس معطر و روغن فرار و هم چنین تانن در سالاد و در تهیه خوراک های مرغ و ماهی استفاده می‌شود. پودر برگ های خشک شده اکلیل کوهی به تنهایی یا همراه با سایر ادویه ها به عنوان چاشنی برای خوش طعم کردن غذاها به خصوص سالاد به کار می رود.

اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی شدید دارد و به عنوان طعم دهنده در داروهای بد مزه به کار می رود. هم چنین مواد موثره این گیاه خاصیت نگه دارندگی شدید دارد و در صنایع غذایی و کنسرو سازی کاربرد فراوانی دارد. از مواد موثره این گیاه پمادها و کرم هایی برای درمان دردهای رماتیسمی و عضلانی تهیه شده است. مهم ترین فرآورده های تولیدی از عصاره های این گیاه شامل شامپوها، نرم کننده های مو، لوسیون های دست و صورت و ژل حمام است.

خواص درمانی و طبیعت رزماری

طبیعت گیاه اکلیل کوهی یا رزماری گرم و خشک است. خواص درمانی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: درمان سنگ کلیه و مثانه، تقویت بینایی، سیاه مرقه، تپش قلب، طبرانزیت کبدی، قند خون، درمان بواسیر، آماس چشم، کم خونی، ترشحات زنانه، درمان سیاتیک، تقویت کننده معده، کمک به هضم غذا، جوش و التهابات خارجی، تورم پلک ها.

بیماری اورسی (مسمومیت خون بر اثر اوره)، تقویت حافظه، تنگی نفس، گرفتگی بینی، نارسایی کبد، کلسترول خون، گرفتگی رگ‌ها، ضد سرطان، ضد ایدز، آنتی اکسیدان، ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم، درمان برونشیت، ضد میکروب، ضد ویروس، ضد قارچ، تنظيم عملکرد هورمون استروژن.

تقویت پوست و رفع خشکی آن، تقویت سیستم دفاعی بدن، بهبود عملکرد کلیه، محافظت از پوست، ضد درد، مسکن رماتیسم، درد مفاصل، و تسکین درد ماهیچه ها، معالجه رماتیسم، فلج، سستی اعضا، تشنج، اختلالات عصبی و تنفسی و هم چنین نارسایی کبد و کیسه صفرا. تقویت گردش خون، باز کردن مجرای تنفسی، از بین برنده بوی بد ناشی از باکتری و قارچ‌های بدن، ضد اسپاسم، برطرف کننده خستگی، آب مروارید و تقویت گردش خون .

برای درمان قند خون هر بار ۲ گرم در یک فنجان آب ۲۰ دقیقه دم کنید، روزی سه فنجان میل شود. برای درمان هپاتیت های کبدی ۲ گرم در یک فنجان دم کرده‌ي اکلیل کوهی، روزی ۳ فنجان میل شود. و گیاه اکلیل کوهی تقویت کننده ی اعصاب است، ۲ گرم آن را در یک فنجان آب جوش ۲۰ دقیقه دم و روزی یک فنجان به مدت یک هفته میل شود.

اگر دم کرده ی اکلیل کوهی روزی ۳ فنجان به مدت ۱۴ روز میل شود، برای تپش قلب مفید می باشد. برای سیاه سرفه و سرفه های مزمن سرشاخه های آن را دم و میل کنید.گیاه اکلیل کوهی برای تقویت بینایی مفید است، ۲ گرم در یک فنجان آب جوش به صورت دم کرده میل شود. برای جلوگیری از ترشحات زنانه مفید است لذا باید بعد از پاک شدن به مدت یک هفته از دم کرده آن استفاده شود. برای درمان بواسیر پودر آن را خمیر نموده، به اطراف مقعد بمالید.

برای درمان آماس چشم ۱۰ گرم اکلیل کوهی را در یک لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید سپس صاف کنید یک پنبه را آغشته و به صورت بمالید. نوشیدن دم کرده ی اکلیل کوهی، پونه و کمی لیمو برای کم خونی مفید است. برای این که گوشت فاسد نشود از برگ رزماری داخل آن را پر کنید. برای درمان گرفتگی و نارسایی کبد از دم کرده ی آن می توان استفاده کرد. برای هپاتیت کبدی نیز موثر است.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش

رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود. فرآوری برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد.

نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند . ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد .

تکثیر

گیاه اکلیل کوهی یا رزماری در زمین های آهکی سبک و آفتاب گیر به خوبی رشد می کند. معمولا از این گیاه به عنوان پرچین همیشه سبز در باغات استفاده می‌شود. گیاه رزماری مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد و تابش شدید خورشید را تحمل می کند. از این گیاه برای ساخت فضای سبز استفاده می شود.

رزماری را باید در زمین های آهکی قابل نفوذ، سبک و کاملا آفتاب گیر که در معرض باد های شدید نباشد، پرورش داد. زمین زراعتی آن باید کاملا شخم زده و اصلاح شده باشد. افزودن کود حیوانی به اندازه های کافی، رشد گیاه را تقویت می کند ولی به کار بردن کود های شیمیایی ضرورت ندارد. در بعضی از نواحی شمالی اروپا، با کاشتن این گیاه در مزارع و باغ ها، پرچین هایی به ارتفاع معادل یک متر با منظره بسیار زیبا به وجود می آورند، مشروط بر آن که زمین دارای رطوبت کافی باشد و جنس آن با پرورش گیاه تناسب داشته باشد.

تکثیر از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر می شود ، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به اینصورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از ۲ الی ۳ ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند . فاصله کاشت بوته ها در زمین ۶۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر و تراکم بوته بین ۱۰ تا ۱۲ هزار بوته در هکتار می باشد .

کاشت رزماری عمدتا به صورت جوی و پشته می باشد . کود دهی هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان ۱۰ الی ۱۵ تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N ) در ۲ الی ۳ نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود . دوره آبیاری بین ۷ تا ۱۰ روز می باشد .

تکثیر از طریق کاشتن دانه بدین نحو است که ابتدا دانه های رسیده گیاه را در اسفند تا فروردین ماه، در قطعه زمین کاملا مناسبی با رعایت مشخصات محل پرورش، از این که در ارتفاعات و یا در دشت ها باشند می کارند، و سپس گیاه کوچک حاصل را هنگامی که رشد کافی پیدا نمود، به زمین زراعتی به نحوی منتقل می سازند که فاصله هر گیاه از دیگری، بین ۶۰ سانتی متر تا یک متر از کلیه جهات باشد. در بعضی نواحی نیز قبلا خطوطی به فواصل ۱.۲۰ متر در زمین زراعتی به وجود می آورند و گیاهان را به نحوی روی آن خطوط می کارند که فاصله هر گیاه از دیگری لااقل یک متر باشد.

تکثیر به وسیله قلمه زدن معمولا در بهار صورت می گیرد. برای این کار قلمه های فراوانی از شاخه های جوان گیاهان مسن به دست می آورند و آن ها را در زیر شاسی که گرمای مناسب داشته باشد می کارند. با این طریقه، تعداد بسیار زیادی از قلمه ها را می توان به نحو فشرده در خاک آماده، درون شاسی کاشت. معمولا قلمه ها پس از طی ۳ هفته تا یک ماه دارای ریشه می گردند و هر چه شرایط خاک زیر شاسی برای رشد گیاه مناسب تر باشد قلمه ها در مدت کوتاه تر دارای ریشه می شوند.

پس از آن که قلمه ها دارای رشد و ریشه کافی گردیدند، آن ها را به زمین اصلی با رعایت فواصل مشخص که ذکر شد، انتقال می دهند. از امتیازات این طریقه آن است که گیاه پرورش یافته، دارای همان مشخصات گیاه مادر می گردد، در حالی که از کاشتن دانه های رسیده رزماری، واریته های مختلف به ظهور می رسد. که بعضی از آن ها ممکن است مرغوب نباشد.

بهره برداری معمولا از سال سوم آغاز می شود و باید هنگامی صورت گیرد که گیاه در حال گل دادن کامل باشد. برسی های مختلف نشان داده است که اگر رزماری در دامنه های شمالی کوهستان ها در زمین مساعد پرورش یابد، به سهولت رشد می کند. و اگر پس از رشد کامل، ساقه آن ها را از ناحیه مجاور سطح زمین جهت بهره برداری قطع نمایند. در سال بعد بر اثر پیدایش جوانه های متعدد از محل قطع شده، ساقه های فراوانی ظاهر می گردد. که موجبات پر پشت شدن ساقه های متعدد گیاه را فراهم می آورد.

چنین پایه هایی دارای ساقه های متعدد نیمه چوبی و برگ های فراوان می شوند که خود یکی از امتیازات آن ها در تولید محصول مرغوب و فراوان می باشد. هنگام بهره برداری باید توجه کامل داشت که هرچه پایه گیاه مسن تر باشد، چون شاخه های آن چوبی می گردد، محصول غیر کافی با راندمان کم به دست خواهد آمد. از این جهت است که همیشه به دست آوردن شاخه های نیمه چوبی و دارای برگ های فراوان بیشتر مورد رضایت زارعین می باشد.

پس از قطع شاخه ها، معمولا از آن ها در همان محل توسط دستگاه های تقطیر قابل انتقال، اسانس گیری می کنند که نتیجه عمل با این روش بسیار بهتر می باشد. از هر ۱۰۰ کیلو گرم گل یا شاخه های برگ دار نیمه چوبی و یا گل دار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم اسانس به دست می آید که از آن در عطر سازی، تهیه صابون، ادوکلنی و فراورده های زیبایی، استفاده می گردد.

آفات و بیماری ها

آفات خاصی که بطور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctonia solan می باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد

برداشت

برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد ، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند . به صورتی که سرشاخه ها به طول ۳۵ – ۳۰ سانتیمتر برداشت می شوند . معمولا برگها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند. معمولا از هر ۱۰۰ کیلوگرم سرشاخه گلدار ۲۰۰ الی ۶۰۰ گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی ، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد .

نکته : باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود. اسانس شامل : پنین سینوئیل – وبورنئول و کامفن می باشد .

کشت و توليد و تکثير رزماري

کاشت صحیح گیاهان دارویی و محصولات فرعی و فراورده های آنها مستلزم تحقیق و کاربرد روش صحیح و علمی است. چنانچه در کشت و تکثیر گیاهان دارویی بخواهیم با استفاده از منابع موجود و یا اطلاعات جمع آوری شده از کشورهای مختلف عمل نماییم هرگز بهره برداری مناسب از محصول مورد نظر و همچنین از فراورده های آن نخواهیم داشت زیرا شرایط اکولوژیک مناطق مختلف متفاوت بوده و همچنین نوع زمین مورد کشت، نحوه آبیاری ـ نوع آب آبیاری و موارد مشابه دیگر در تولید محصول و نیز فراورده های حاصل از آن نیز موثر خواهد بود لذا جهت تولید و کشت صحیح یک گیاه دارویی باید در هر منطقه شرایط صحیح و مناسب آن بررسی و سپس با توجه به شرایط موجود اقدام به کشت و تکثیر آن نمود.

تحقیقات بومی

این تحقیق مطالعاتی با هدف شناخت بهترین روش کشت جهت افزایش تولید در هکتار و نیز نحوه تکثیر قلمه به روشهای مختلف که در ایستگاه گیاهان دارویی مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان در فاصله سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ انجام شد. نتایج نشان داد که نحوه کشت و تولید وتکثیر این گیاه نباید با استفاده ازروشهای منابع موجودانجام شود بلکه باید با توجه به شرایط هر منطقه و با بررسی های مختلف انجام شود تا به بهترین عملکرد در هکتار رسید.ما نتیجه گرفتیم که بهترین شیوه کشت گیاه رزماری برای منطقه سمنان در سال اول در داخل جوی ها وبه فاصله ۸۰•۸۰ سانتیمتر می باشد که با توجه به کاشت تعداد بیشتر قلمه ها میزان تولید در هکتار تا ۵/۱ برابرافزایش یافت.

← مقدمه

در این مطالعه که در راستای تولید گیاه(ماده اولیه) برای پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی در مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان بر روی گیاه رزماری انجام گرفته است موضوعات مورد بررسی بر روی نحوه کشت ـ نحوه تکثیر قلمه ـ نحوه برداشت ـ زمان برداشت میزان تولید و موارد دیگر می باشد که به شرح ذیل می آید.

← مواد و روش ها

مرکز آموزش جهاد کشاورزی سمنان پس از راه اندازی پایلوت اسانس گیری و عرق گیری گیاهان دارویی جهت آشنایی دانشجویان با کارهای عملی و کار با دستگاههای صنعتی اسانس گیری و عرق گیری به منظور تامین مواد اولیه پایلوت اسانس گیری خود اقدام به کشت گیاه رزماری (الکیل کوهی) به وسعت ۲/۱ هکتار (قطعه اول) نمود که تاریخ اولین کشت در ۱۵/۲ /۷۹ با استفاده از گیاهان گلدانی بود که قطعه زمین مورد نظر به صورت جوی و پشته آماده گردید

فاصله ردیف های کشت ۱۲۰cm ودر روی ردیف ۵۰ cmدر نظر گرفته شد و به تعداد حدود ۱۸۰۰۰ گلدان کشت گردید.(در ۲/۱ هکتار) زمین کشت شده در نیمه اول سال هر ۷ روز یک بار و در نیمه دوم سال با توجه به بارندگی هر ۲۵-۲۰ روز یکبار آبیاری گردید

اولین برداشت محصول در اوایل خرداد ماه ۸۰ صورت گرفت. همچنین دومین برداشت محصول در سال۸۱ همزمان با گلدهی آغاز گردید که گیاهان به طور پیوسته روزانه تراشیده شده و در پایلوت اسانس گیری مورد نظر اسانس گیری شدند از زمان اولین کشت رزماری های مورد نظر موارد و پارامترهای زیادی مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند که نتایج حاصل در بخش نتایج و بحث آمده است و کلیه نتایج بدست آمده در مزارع جدید رعایت گردید.

← نحوه مبارزه با علف های هرز

در مزرعه موجود با استفاده از کلتیواتور بطریق مکانیکی پس از برداشت محصول بوده است که علف های ریشه کن شده توسط کارگر جمع آوری گردیدهمچنین در کل مراحل رشد از هیچ کود شیمیایی استفاده نگردید و فقط از کود مرغی بصورت سرک استفاده گردیده است.

در تکثیر قلمه های رزماری از شاسی استفاده گردید(در مرحله اول) که شاسی مورد نظر از سطح زمین یک متر عمق داشت که در کف شاسی ۵۰ cm ماسه بادی ریخته شده بود و سقف شاسی با پلاستیک پوشانده گردید . دراین روش تکثیر قلمه ها در ۱۵ آبان درشاسی کشت شد ودر اسفند ماه به زمین اصلی انتقال داده شدند. در هر متر مربع شاسی حدود ۸۰۰ قلمه تولید گردید که موفقیت کل قلمه های تولید شده ۹۰ درصد بود.

در سالهای بعد بدون پوشاندن سقف شاسی در اوایل فروردین قلمه ها در شاسی زده شد و در اسفند ماه همان سال مورد استفاده قرار گرفت که موفقیت تولید این قلمه ها نیز ۹۰ درصد بوده است.

نوع سوم تکثیر قلمه های رزماری، کشت مستقیم قلمه ها در زمین معمولی که حدود ۲۰ cm از ماسه بادی پوشانده شده بوداجرا گردید که موفقیت این نوع تکثیر نیز حدود ۹۰ درصد بود . نتایج و بحث نتایج این پژوهش نشان داد که با بررسی های به عمل آمده در نحوه کشت رزماری در قطعه اول، فاصله ردیف ها زیاد در نظر گرفته شده بود و به همین خاطر فاصله ردیف ها در کشت قطعه دوم وقطعات سالهای بعد به ۸۰cm کاهش داده شد که به این صورت تعداد قلمه های ریشه دار کشت شده در یک هکتار از زمین حدود ۲۲۰۰۰ قلمه رسید.

همچنین در کشت قطعه اول گلدانها بر روی پشته ردیف ها کاشته شد که به علت گرمای هوا و کافی نبودن رطوبت حدود ۱۵۰۰ گلدان خشک گردید لذا در قطعه دوم و قطعات دیگر قلمه های ریشه دار با این که به صورت گلدانی نبودند داخل جوی ها کشت شده که بعلت رطوبت بیشتر تعداد سبز شدن قلمه ها افزایش پیدا کرده و در سال دوم جای جو و پشته در زمین جابجا گردید در برداشت سال اول که همزمان با گلدهی گیاه انجام گرفت

میزان تولید گیاه حدود ۱۲ تن و در برداشت سال دوم به ۴۰ تن رسید در(۲/۱ هکتار) که با توجه به اینکه تعداد قلمه های کشت شده در قطعه دوم افزایش داده شد میزان تولید در یک هکتار در سال اول حدود ۱۵ تن و در سال دوم حدود ۵۰ تن رسید. یعنی با تغییر فاصله کشت تولید حدود ۵/۱ برابر افزایش پیدا کرده است . همچنین در خصوص آفت گیاه رزماری از زمان کشت تا بحال هیچ آفت خاصی بر روی این گیاه مشاهده نگردیده است ولی در بعضی ازمواقع بوته ها دچار بیماری قارچی شدند