نام علمی:
Plantago ovata
تیره:
Plantaginaceae
گیاهشناسی
گیاهی است علفی، یکساله به ارتفاع 10 تا 35 سانتی متر که به حالت وحشی وجود دارد برگهائی باریک دراز ، نوک تیز و مجتمع و به وضع متقابل یا 3 تایی بر روی ساقه دارد. گلهای آن که به وضع مجتمع در کناره برگهای انتهایی ساقه به صورت سنبله هائی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می گردد، دارای براکته های باریک در قاعده گل آذین اند. میوه اش پوشینه ، شکوفا ، دو خانه و محتوی معمولاً یک دانه کوچک لغزنده و به رنگ قهوه ای در هر خانه است.
محل مناسب رویش
گیاه خود روی آن روی چمنهای خشک ، چراگاهها، مزارع رها شده، علفزارها ، کنار راهها و جویبارها و بیابانهای بایر دیده می شود.
خواص دارویی
یبوست، بخصوص در افرادی که حرکات تسهیل شده روده با مدفوع نرم مناسب‌تر است، در بیماران با شقاق مقعد و هموروئید، پس از اعمال جراحی رکتال یا مقعدی، IBS و حین حاملگی و در یبوست مزمن یا همراه زخم و التهاب دوازدهه، اسهال، افزایش سطح کلسترول، افزایش سطح قند خون پس از غذا خوردن و انواع هموروئید.
نحوه آماده سازی برای مصرف:
دارو را به صورت کامل یا پوسته جدا شده دانه مصرف می‌کنند. همراه با آن حتما بایستی از مایعات کافی (۱۵ سی سی آب به ازای هر ۵ گرم از دانه‌ها) استفاده نمود. میزان مصرف ۱۲ تا ۴۰ گرم دانه گیاه در روز است.
تداخلات دارویی:
جذب سایر دارو‌ها در مصرف همزمان با اسفرزه کاهش می‌یابد. به طور کلی ملین‌های حجیم کننده می‌توانند جذب برخی املاح (کلسیم، منیزیوم، مس و روی)، ویتامین‌ها (مانند ویتامین ب. ۱۲)، گلیکوزید‌های قلبی و مشتقات کومارین را کاهش دهند؛ بنابراین بین مصرف این دارو‌ها با هم حداقل باید ۲ ساعت فاصله گذاشت.
نیازهای اكولوژي
خاستگاه اسفرزه در اصل مناطق شرق مديترانه است. اين گياه براي رشد مطلوب نياز به آب و هواي معتدل و خنك دارد. به طوري كه در مناطق گرمسيري نظير هند و استراليا، كشت آن موكول به ما ه هاي خنك تر سال يعني آبان، آذر، اسفند و فروردين مي گردد. خاك مطلوب رويش اسفرزه، خاك لومي – شني تا لومي با زهكشي خوب است كه pH 7 الي 8 باشد . در خاك هايي كه از نظر ازت چندان غني نيستند ولي داراي مقادير قابل ملاحظه اي پتاسيم مي باشند، رشد قابل توجهي دارند خاك هاي سنگين با زهكشي ضعيف و خاك هاي شور براي كشت اين گياه مناسب نيست .
اسفرزه به مواد غذايي كم نياز داشته و 25 كيلوگرم ازت و 25 كيلوگرم فسفر در هكتار به عنوان كود پايه در آخرين شخم براي آن كفايت مي نمايد. معمولاً 25 كيلوگرم كود ازته در هكتار، 30 روز بعد از كاشت به صورت سرك به مزرعه اسفرزه داده مي شود. افزايش مصرف ازت فاكتور تورم را نيز كاهش مي دهد اين گياه در بيشتر دوره رشد به اقليم خشك و خنك نياز داشته ، همچنين شرايط اقليمي در مرحله آخر رشد به ميزان زيادي روي عملكرد بذر تاثير دارد و حتي باران ملايم در اين مرحله بسيار زيان آور است. در طي دوره رشد، شیبهاي خنك (دماي پايين)، رشد و عملكرد بذر را افزايش و دماي بالاي شبانه رشد گياه و تعداد گل ها را كاهش مي دهد. به خصوص، روزهاي آفتابي و هواي صاف و گرم طي دوره رسيدن و فصل برداشت لازم م يباشد. اسفرزه نياز آبي متوسطي داشته و سيستم ريشه آن كم و سطحي بوده و 5 تا 6 آبياري سبك براي حصول عملكرد مناسب، كافي است و مقاومت نسبی گياه به خشكي و شوري بالا است.
روش کاشت
تکثیر به وسیله دانه و در زمینهای شنی قابل نفوذ ، شخم زده و عاری از علفهای هرز صورت می گیرد. برای این کار ابتدا شیارهایی به عمق 5-4 سانتی متر و به فواصل 60 سانتی متر در زمین ایجاد می کنند. سپس دانه ها را هنگام بهار در این شیارها می کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آنها می زنند تا دانه ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه ها و پیدا شدن گیاهان جوان فاصله آنها را از یکدیگر به نحوی زیاد می کنند که هر پایه از دیگری لااقل 10 تا 15سانتی متر فاصله داشته باشد.
زمان برداشت
برگها در هنگام گل دهی از خرداد ماه تا مردادماه و دانه ها در مرداد ماه جمع آوری می شوند.
روش برداشت
در هنگام برداشت گیاه را از ساقه قطع می کنند. سپس آنرا جهت خشکاندن در انبار به صورت آویزان قرار می دهند بعداً با تکان دادن شاخه های خشک شده و با وارد آوردن ضربات ملایم به آنها دانه های رسیده را از آنها جدا می رساند.
دامنه انتشار
نواحی شمالی ایران ، تهران، بین منجیل و پا چنار (راه قزوین رشت) بین چالوس و رشت ، لرستان ، کردستان ،بختیاری، رودبار در ارتفاعات 300 متری خوزستان ، ایلام ، پشت کوه، تهران، شوش ، فارس ، تخت جمشید ، لار ، کرمان نزدیک به بم.
