همه چیز درباره گیاه رازیانه

نام علمی:

.Foeniculum vulgare L

تیره:

Apiaceae

گیاهشناسی

رازیانه گیاهی است چند ساله و علفی که ساقه آن به ارتفاع 5/1 تا 2 متر می رسد. ساقه تو خالی و در محل گره ها دارای بافت چوب پنبه ای سفید رنگ است. گل های زرد رنگ، به صورت چتر مرکب، در انتهای ساقه شکفته می شوند که بسیار جاذب حشرات است. برگ ها سبز رنگ و مانند شوید دارای تقسیمات نخی شکل هستند. ریشه راست و عمیق، میوه معطر و دارای خطوط طولی و دارای طعم شیرین است و بسته به نوع از رنگ زرد تا سبز متغیر است.

خواص دارویی

این گیاه دارای خواص دارویی بسیار زیاد و به شرح زیر میباشد :
رازیانه از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است . ریشه رازیانه گرمتر از بقیه قسمت های گیاه است .
رازیانه اثر زیاد کنده شیر را در زنان شیر ده دارد و بدین منظور می توان از دم کرده رازیانه استفاده کرد .
– اشتها آور و مقوی است .
– نفخ و گاز معده رااز بین می بر د .
– قاعده آور است .
– برگهای رازیانه ادرار آور است .
– جوشانده ریشه رازیانه ملین و مسهل است .
– روغن تخم رازیانه کرم روده را از بین می برد .
– حالت تهوع رابر طرف می کند .
– برای برطرف کردن اسم ، سرفه و تنگی نفس از دم کرده تخم رازیانه بمقدار سه فنجان در روز استفاده کنید .
– برای رفع اسهال رازیانه را با زیره سبز به نسبت مساوی دم کرده و به مریض بدهید .
– میتوان از رازیانه به عنوان داروی ضد نفخ بصورت زیر استفاده کرد :5 گرم پودر انیسون و 5 گرم پودر زیره کرمان ، 5 گرم پودر تخم گشنیز و 5 گرم پودر رازیانه رابا هم مخلوط کرده در یک لیتر آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید سپس آنرا صاف کرده و کم کم بنوشید.
– رازیانه بعلت داشتن هورمون زنانه رشد دخترها را جلو می اندازد .
– رازیانه مغز را فعال می کند .
– ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin می باشد . چون این ماده رقیق کننده خون است بنابراین آنهایی که مبتلا به تصلب شرائین یا انسداد رگها هستند می توانند از جوشانده ریشه رازیانه استفاده کنند .
– دردهای مفاصل را برطرف می کند .
– اشتها را زیاد می کند .
– برای از بین بردن درد آرتروز روغن رازیانه را در محل درد بمالید .
– رازیانه آب چشم را از بین میبرد و تاریکی چشم را برطرف می سازد.
– برای درمان بیوست بهتره که رازیانه را با شیرین بیان دم کرده و در مواقع لزوم مصرف شود.
طرز استفاده:
دم کرده رازیانه : مقدار یک قاشق چایخوری رازیانه را کوبیده و در یک لیوان آب جوش بریزید و آنرا بمدت 10 دقیقه دم کنید .
دم کرده برگ رازیانه : 30 گرم برگ رازیانه را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت ده دقیقه دم کنید . این دم کرده مقوی اعصاب بوده و هضم غذا را سریع می کند .

ترکیبات شیمیایی

کل اندام های گیاه رازیانه دارای اسانس، موادی قندی و موسیلاژ است. بیشترین اسانس (8 درصد) در میوه ها وجود دارد. اسانس دارای ده ها ترکی ترپنی می باشد که مهمترین آنها آنتول، فنکون و متیل کاویکول است. افزون بر اسانس، فلاونوئید، استرول و کومارین (شامل برگاپتن) نیز در گیاه وجود دارد.

موارد مصرف

اندام های مختلف رازیانه باد شکن (ضد نفخ)، محرک تولید شیر، ضد دل پیچه و ضد دل درد است. اسانس آن در صنایع نوشابه سازی، دارو سازی و آرایشی کاربرد دارد. توزیع اسانس میوه در لبه های بذر بیشر است. ریشه رازیانه دارای اثر مدر قوی است. در مصرف سنتی رازیانه (بادیان) همانند سیاه دانه و کنجد بر روی نان گندم به عنوان طعم دهنده به کار می رود و بذر های آن را محرک تولید هورمون های زنانه می دانند. این گیاه هم به عنوان سبزی و هم به عنوان گیاه زینتی مد نظر است.

احتیاط مصرف

مصرف بیش از حد بذر های رازیانه سمی است و اسانس آن نباید به مصرف داخلی برسد.

نیازهای اکولوژیکی

گیاه رازیانه با آب و هوای مدیترانه ای، همچنین انواع خاک ها، آب شور و قلیا سازگاری مطلوبی دارد. توده های گوناگونی از این گیاه در ایران موجود است که خصوصیات فنولوژیکی و مرفولوژیکی آنها متفاوت می باشد. در شرایط نا مناسب، ارتفاع گیاه بسیار کاهش می یابد. در زمستان های عادی فقط اندام هوایی خشک می شود، ولی در سرمای بسیار شدید طوقه و ریشه گیاه نیز می خشکد. در تابستان های گرم در مناطقی مانند بوشهر، گیاه یک ساله می شود، یعنی سال بعد باید دوباره کاشته شود. رازیانه با گیاهان خانواده خانواده چتریان بیماری های مشترک دارد. برخی از آفت ها به بذر ها حمله کرده موجب سوراخ شدن آنها می شود. در اوای فصل، سفیدک سطحی در روی برگ ها ممکن است توسعه یابد.

آماده سازی خاک

رازبانه درطول رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی نیاز دارد کود های حیوانی کاملا نپوسیده تاثیر نامناسبی برریشه این گیاه دارند. ازاین رو نهایت دقت درافزودن کودهای حیوانی به زمینهای که درآنها رازیانه کشت می شود الزامی است. دقت دراضافه کردن کودهای ازته به آین گیاه نیز ضرورت دارد زیرا کودهای ازته به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی گیاه می شوند رشد زایشی ( گل دهی وتشکیل میوه ) گیاه را مختل می کند وسبب کاهش شدید عملکرد می گردند ضمناً افزایش نامناسب ازت خاک علاوه بر کاهش و عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه درمقابل سرمای زمستان نیز خواهد شد .پس اواخر تابستان کودهای کاملا پوسیده رابه زمین می افزایند سپس شخم عمیقی زده می شود وکودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک می افزایند وآنرا به وسیله دیسک به عمق 20 تا25 سانتی متری خاک می فرستند سپس زمین راتسطیح نموده وبستر خاک رابرای کاشت آماده می نمایند .

تاریخ و فواصل کاشت

رازیانه دوره رویش نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال ( اواخر زمستان ، اوایل بهار ) انجام پذیرد. بذوری که درپاییز کاشته شده اند (دربهار سال بعد دردرجه حرارت 6 تا 8 درجه سانتی گراد درشرایط مناسب ازنظر رطوبت خاک و… ) رویش می نمایند. بذور درردیفهایی به فاصله 36 تا 48 سانتی متر کشت می شوند چانچه فاصله ردیفها کمتراز اندازه ذکر شده باشد نقش موثری درکاهش عملکرد دارد. عمق بذر رازیانه درموقع کاشت 2تا 3 سانتی متر باید باشد تعداد بذردردرهرمتر طول ردیف 60تا80 عدد ومقدار بذر برای هرهکتارزمین 8 تا10 کیلوگرم مناسب است.
کاشت
ازآنجا ئیکه بذررازبانه ازقوه رویشی مناسبی برخوردار است کشت مستقیم درزمین اصلی نتایج مطلوبی دارد ودراکثر کشورها برای کشت رازیانه روش کشت مستقیم استفاده میشود . کشت رازیانه به صورت ردیفی وبااستفاده ازردیف کار غلات انجام می گیرد. پس از کشت زمین را باید آبیاری نمود .
داشت(مراقبت و نگهداری)
وجین علفهای هرز درفصل بهار ( خرداد ) ضروری می باشد. بااستفاده ازعلف کشهای مناسب نیز می توان به مبارزه با علفهای هرز پرداخت. ازبین این علف کشها می توان مرکازین (Merkazin)آفالون (Afalon)را نام برد.آفات درطول رویش ممکن است خسارات سنگینی به رازبانه وارد نمایند. رازیانه را هیچگاه نباید درمجاورت گیاهان سمی مانند بذرالبنج وگیاهانی ازاین قبیل کشت نمود زیرا هنگام برداشت ممکن است بذر رازیانه با بذور این گیاهان مخلوط شوند و استفاده ازآن ایجاد مسمومیت نماید.

کاشت

رازیانه را می توان با استفاده از بذر تکثیر کرد. درصد و سرعت جوانه زنی بذر ها در تاریکی بسیار بیشتر است. فواصل بین ردیف 50 سانتی متر و روی ردیف 20 سانتی متر برای سال اول و دوم تا سوم مناسب است. در سال های بعد این گیاه فضای 50 تا 60 سانتی متری را اشغال می کند. با استفاده از خطی کار غلات و با مقدار بذر 8 تا 10 کیلو گرم در هکتار، می توان این گیاه را کاشت. جوانه زنی، سبز شدن و رشد اولیه گیاه طولانی است. در شرایط آب و هوایی، دارای زمستان های معتدل، در پاییز و بهار می توان اقدام به کشت رازیانه کرد. درجه حرارت هوا باید بیش از 10 درجه سانتی گراد باشد تا بذر ها سبز شوند. کشت رازیانه به طور سنتی به صورت حاشیه ای است و بوته های با عمر 40 – 30 سال در مناطقی از کشور (خور و بیابانک) دیده می شوند.

برداشت

میوه های رازبانه به طور همزمان نمی رسند پس ازرسیدن ازگیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. ازاینرو قبل ازریزش باید محصول رابرداشت نمود .چون رازیانه ساقه بلند دارد معمولا برداشت محصول آن کم وبیش مشکل است بااستفاده ازماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه رانیز برداشت کرد .
زمان مناسب برای برداشت محصول درسال اول رویش اوایل مهر می باشد درحالیکه درسال دوم وسوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد .محصول رامی توان دردومرحله برداشت کرد . درمرحله اول شاخه ها وسر شاخه های حامل چتر ( به طول 30 تا 50 سانتی متر) رابرداشت می کنند وبه مدت 7 تا 14 روز روی زمین باقی می گذارند .
(این مدت به آب و هوای منطقه بستگی دارد ). درمرحله دوم این اندامها رابا کمباین برداشت وبذور را ازسایر قسمتها جدا می نمایند .برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد.
درصورت نامساعد بودن هوا، رطوبت بالا برداشت دردو مرحله توصیه نمی شود زیرا ممکن است طی مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله قارچها، باکتریها وسایر عوامل مخرب قرارگیرند واثرات نامطلوبی برکمیت وکیفیت مواد موثر آن بگذارند. ازاینرو بهتراست برداشت محصول دریک مرحله انجام شود دراینصورت شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شوند .
رطوبت بیش ازحد مجاز دربذر رازیانه مناسب نیست وبرکیفیت رویشی و همچنین مواد موثر آنها تاثیر منفی دارد ازاینرو پس از برداشت آنها راباید خشک کرد عمل خشک کردن بذر رامی توان درسایه یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی انجام داد. عملکرد رازیانه متفاوت است و بستگی شرایط اقلیمی محل رویش دارد.بطور کلی عملکرد درسال اول 4/0تا 6/0 تن درهکتار درسال دوم 1تا 2 تن درهکتار دارد سال سوم رویش 6/0 تا 5/1 تن درهکتار می رسد .

گونه های دیگر

در ایران برای جنس Foeniculum فقط چند گونه علفی چند ساله دارویی گزارش شده که به صورت خودرو و زراعی و با نام های مترادف F. vulgare Anethum Foeniculum  و F. Officinalis وجود دارند. در دیگر کشور ها واریته و کولتیوار هایی برای گونه F. Vulgare معرفی شده است، که واریته رازیانه شیرین (sweet dulce fennel) از آن جمله اند. واریته مذکور دارای غده های زیر زمینی بوده و به عنوان سبزیجات مصرف می شود.