همه چیز درمورد گیاه شنبلیله

نام علمی:

.Trigonella foenum-graceum L

تیره:

Fabaceae

شنبلیله از گذشته به عنوان گیاهی دارویی مورد استفاده قرار می گرفت . به طوری که از پیکر رویشی تازه شنبلیله سال هاست به عنوان سبزی استفاده می شود . مواد موثره این گیاه کاهش دهنده قند خون ، ضد التهاب و نرم کننده است .

در فارماکوپه های معتبر از دانه های شنبلیله به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تاکید قرار گرفته است . در صنایع دارویی از مواد موثره دانه های این گیاه هورمونهای جنسی ، کورتیکوستروئیدها ، ویتامین دو گلی کوزیدهای قلبی تهیه می شود .

شنبلیله در سطوح وسیعی در کشورهای مراکش ، اتیوپی ، تونس ، مصر ، الجزایر و هند کشت می شود .

گیاهشناسی

شنبلیله گیاهی علفی و یک ساله است . منشا این گیاه نواحی مدیترانه گزارش شده است .شنبلیله در آسیا ، اوکراین و همچنین از هندوستان تا چین گسترش دارد .

تاکنون 70 گونه متعلق به جنس تریگونلا شناسایی شده است که شامل گیاهان یک ساله تا چند ساله می باشند . مهمترین گونه های این جنس عبارتند از : کورولا ، کولیسرز ، کورنیکولاتا ، هاموسا ، رادیاتا و فونوم گراکوم .

ارتفاع شنبلیله متفاوت است و به شرایط اقلیمی محلی رویش گیاه بستگی داشته و بین 40 تا 60 سانتی متر می باشد . ساقه انشعابهای متعددی دارد . برگها سه تایی و طول آن یک تا چهار سانتی متر است . دمبرگ به طول یک تا سه سانتی متر و کم و بیش کرکدار است . گلهای شنبلیله دو جنسی سفید ، زرد و بندرت بنفش رنگ هستند . میوه شنبلیله غلاف دار به طول 10 تا 12 سانتی متر و پهنای آن 5/0 تا 1 سانتی متر است . داخل میوه تعدادی دانه قرار دارد . طول دانه به چهار تا پنج میلیمتر می رسد . دانه ها بسیار محکم و در طول آن یک شیار کم و بیش عمیق وجود دارد . وزن هزار دانه 5/11 تا 8/11 گرم است .

بذرهای شنبلیله حاوی موادی نظیر آلکالوئید ((تریگونلین)) (12/0 تا 38/0 درصد) ، ((کولین)) و ((ساپونینهای استروئیدی)) (شامل ((دیوزژنین)) و ((تریگوژنین)) به مقدار 8/0 تا 2/2 درصد) می باشد . همچنین بذرها شامل ترکیبات موسیلاژی ، پروتئین (12 تا 16 درصد) و روغن است .

دانه شنبلیله در تاریکی جوانه می زند و تا یک الی دو سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار است .

گلهای شنبلیله بین ساعت نه صبح تا شش بعدازظهر باز می شوند . گلها ساعت 30/11 صبح حداکثر شکوفایی را دارند . کلاله 12 ساعت قبل از باز شدن گل بارور و آماده لقاح می شود و تا 10 ساعت پس از باز شدن گل باروری آن ادامه می یابد .

30 تا 37 روز پس از باز شدن بذرها ، گلها ظاهر می شوند و در حدود 7 تا 18 روز گلها روی گیاه مشاهده می شوند . میوه ها 60 تا 90 روز پس از سبز شدن بذر می رسند . غلافها دراز و استوانه ای شکل هستند . دانه زرد مایل به قهوه ای ، پهن و کم و بیش مکعبی شکل است .

خواص دارویی

مواد مغذی موجود در شنبلیله شامل آهن، منگنز، مس، منیزیم، فسفر و ویتامین B6 می‌شود. علاوه بر این برگ‌ها و دانه‌های این گیاه دارای خواص ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدویروس است. بنابراین مصرف این گیاه به درمان و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند. در ادامه بعضی از خواص دارویی شنبلیله را بررسی می‌کنیم:

شنبلیله و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی

نتایج بسیاری مطالعات نشان می‌دهد که مصرف شنبلیله به کاهش سطح کلسترول بد (LDL) کمک می‌کند و در نتیجه خطر ابتلا به تصلب شرایین، حملات قلبی و سکته قلبی را کاهش می‌دهد. از آنجایی که گیاه شنبلیله سرشار از فیبر است، کلسترول موجود در سلول‌های خونی و شریان‌ها را تصفیه می‌کند، زمانی که کلسترول موجود در شریان‌های خونی کاهش پیدا کند خطر لخته شدن خون نیز به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد. علاوه بر این تخم شنبلیله حاوی نوعی فیبر محلول به نام “گالاکتومانان” است که مانع بروز بیماری‌های قلبی می‌شود.

شنبلیله و کاهش وزن

فیبر موجود در شنبلیله اشتها را به مقدار قابل توجهی کاهش می‌دهد و فرد با مصرف آن به مدت طولانی‌تری احساس سیری می‌کند. بنابراین به افرادی که اضافه وزن دارند توصیه می‌شود مقداری تخم شنبلیله را در آب خیس کرده و صبح روز بعد آن را به صورت ناشتا مصرف کنند.

شنبلیله و کاهش قند خون

نتایج بررسی‌های زیادی ثابت کرده است که مصرف شنبلیله برای افراد مبتلا به دیابت بسیار مفید است. فیبر موجود در شنبلیله موجب کاهش جذب گلوکز می‌شود. هیدروکسی ایزولوسین که یک اسید آمینه موجود در دانه شنبلیله است موجب تحریک ترشح انسولین و افزایش تعداد گیرنده‌های انسولین می‌شود.

شنبلیله و تسکین درد مفاصل

گیاه شنبلیله حاوی ترکیبی به نام دیوسگنین است که تولید کورتیزون و دیگر کورتیکواستروئیدها را که به کاهش درد مفاصل کمک می‌کند در بدن افزایش می‌دهد. همچنین خواص ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی این گیاه درد و التهاب مفاصل را کاهش می‌دهد. مواد مغذی موجود در شنبلیله مانند آهن، کلسیم و فسفر برای استخوان‌ها و بافت‌های سالم مورد نیاز است.

نیازهای اکولوژیکی

این گیاه در طول رویش به هوای گرم نیاز دارد . اگرچه در خاکهای شنی و فقیر می روید ولی برای کشت انبوه این گیاه باید از خاکهای آهکی و غنی از مواد و عناصر غذایی استفاده کرد . آب کافی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه دارد .

((پی اچ)) خاک برای شنبلیله بین 5/5 تا 2/8 مناسب است .

تناوب کاشت

شنبلیله در تثبیت ازت نقش عمده ای دارد . زمینهایی که در آن این گیاه کشت می شوند غنی از ازت خواهند بود . از این رو توصیه می شود پس از برداشت شنبلیله گیاهانی کشت شوند که نیاز آن به ازت زیاد باشد .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دانه شنبلیله دارد . توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 40 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود . چنانچه زمین از ازت تهی باشد توصیه می شود در فصل بهار ازت به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد که مقدار آن به وضعیت ازت در خاک بستگی دارد .

آماده سازی خاک

فصل پاییز پس از افزودن کودهای فسفر و پتاس شخم متوسطی زده می شود . اواخر زمستان بستر خاک را برای کشت شنبلیله باید آماده کرد .

تاریخ و فواصل کاشت

اوایل بهار (فروردین) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است . بذرها در ردیفهایی به فاصله 25 سانتی متر کشت می شوند . عمق بذر شنبلیله موقع کاشت 1 تا 5/1 سانتی متر مناسب است . برای هر هکتار زمین به 20 تا 25 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب می باشد .

روش کاشت

بذرهای شنبلیله را به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف کار غلات در ردیفهای مورد نظر باید کشت کرد . پس از کاشت ، زمین را باید به طور کافی آبیاری کرد تا شرایط برای جوانه زنی آماده گردد .

مراقبت و نگهداری

رشد اولیه شنبلیله بسیار کند و بطئی است . از این رو پس از سبز شدن چند بار باید اقدام به وجین مکانیکی علفهای هرز نمود . در طول رویش شنبلیله بیماریهای قارچی ممکن است صدمه های زیادی به محصول وارد کنند . مهمترین این بیماریها عبارتند از قارچ عامل سفیدک سطحی یا پودری که سبب بروز لکه های سفید رنگ و کرکی در سطح ساقه و برگ می شود . در اواخر فصل با فاسد کردن سلولها ایجاد لکه های قهوه ای می کند . برای مبارزه با این قارچ می توان از قارچ کشهای گوگرددار استفاده نمود.

قارچ عامل بوته میری نیز از بیماریهای دیگری است که سبب خشک شدن گیاهان می شود . با تناوب کشت صحیح ، ضدعفونی کردن بذرها قبل از کاشت و خارج کردن و سوزاندن بقایای گیاهان آلوده از زمین این بیماریها را می توان کنترل کرد .

برداشت محصول

شنبلیله شش هفته پس از کاشت به گل می رود . میوه معمولا چهار تا پنج هفته پس از گلدهی آماده برداشت می شود . فصل تابستان (تیر- مرداد) زمان مناسبی برای برداشت میوه شنبلیله است . تاخیر در برداشت سبب ریزش دانه می شود . برداشت میوه در روزهای گرم و خشک توصیه می شود . پس از برداشت ، میوه ها را باید بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرد .

عملکرد پیکر رویشی خشک 5 تن در هکتار و عملکرد دانه 8/0 تا 5/1 تن در هکتار می باشد .