نام علمی:
Viburnum opulus
تیره:
Adoxaceae
گیاهشناسی
بداغ درخچه‌ای است که به سرعت رشد می‌کند. این گیاه به دلیل داشتن شاخ و برگ و گلهای زیبا و میوه های خوراکی بسیار پرطرفدار بوده و در باغ ها به عنوان پرچین بسیار کاربرد دارد.برگ ها سه قسمتی با طول و عرض ۱۰-۵ سانتیمتر است و شبیه برگ های درخت افرا است. برگ ها در پاییز به رنگ قرمز یا نارنجی در می آیند.
گل های این گیاه به شکل مجموعه ای کروی شکل ظاهر می شوند. که ابتدا سبز کم رنگ هستند و به تدریج سفید رنگ می شوند. گل های بارور به قطر ۱۱-۴ سانتیمتر در قسمت مرکزی و بالای این مجموعه قرار دارد و گل هایی با قطر ۲ سانتیمتر که در قسمت محیطی و اطراف این مجموعه هستند عقیم و نابارور هستند. فصل گلدهی بداغ بهار است. میوه های گرد و قرمز رنگ بداغ نیز زیبا و قابل خوردن هستند.
بداغ درختچه ای بزرگ با سرعت رشد متوسط میباشد که در برابر سرما و آلودگی هوا مقاوم است لذا برای کاشت در داخل شهر نیز مناسب میباشد. بداغ راست قامت و چندریشه ای است. تاج درخت به صورت گرد و پوششی میباشد . پوست تنه درخت ابتدا به رنگ سبز میباشد و سپس به قرمز – قهوه ای تبدیل خواهد شد . تنه درخت بداغ زمانی که خرد و یا شکسته میشود دارای بوی بسیار بدی است.
بداغ ویبورنوم بوی مطبوعی دارد. این گیاه ارتفاعی بین 1 تا 3 متر داشته و 5-10 سال طول می‌کشد تا به گل بنشیند. نوع V.tinus آن به عنوان پرچین به کار می‌رود اما نوع خزان کننده بداغ یعنی پلیکاتوم به خاطر ظاهر جذابش پرورش داده میشود. این گیاه در آب و هوای معتدل می‌روید و نیاز به نصف روز آفتاب دارد. خاک گلوله برفی باید زهکشی خوبی داشته باشد و حتماً مالچ پاشی انجام شود تا ریشه‌ها در فصول گرم خنک بمانند. این گیاه را می‌توان از طریق قلمه تکثیر کرد.
واریته های بداغ گلوله برفی
ممکن است بخواهید این گونه‌ها را پرورش دهید:
- “Compactum” به ارتفاع 6 فوت می‌رسد، حدود نیمی از بوته معمولی گلوله برفی.
- ” Nanum ” یک نوع کوتوله است که تنها 2 فوت طول و 3 فوت عرض دارد.
- گیاه گونه Viburnum oopulus (بداغ گلوله برفی اروپایی) دارای دانه‌های جذاب است.
- Viburnum carlesii، ادویه کره‌ای بسیار معطر بداغ، دارای خوشه‌های گل کوچک‌تری است.
سایر بوته‌های گلوله برفی
مردم ظاهراً نام “بوته گلوله برفی” را جذاب‌تر می‌دانند، زیرا چندین گیاه دیگر با این نام مشترک هستند، ازجمله:
- Hydrangea arborescens یا گل ادریس”آنابل” یک گل ادریس کلاسیک است که توسط ارقام تازه‌تر Incrediball hydrangea شبیه سازی شده است.
- Viburnum macrocephalum، یک بوته بسیار بزرگ است (می‌تواند 20 فوت طول و عرض داشته باشد) با بزرگ‌ترین گل (تا قطر 8 اینچ) در میان بوته‌های گلوله برفی مختلف.
- Viburnum x burkwoodii ، یک نوع کوچک‌تر از بداغ (8 تا 10 فوت طول) است که بوی شگفت‌انگیز از گیاهان والد خود به ارث برده، ادویه کره‌ای بداغ.
- Viburnum x carlcephalum ، یک هیبرید گلدانی کوچک‌تر است که والدین آن V. macrocephalum و V. carlesii هستند که معمولاً “گلوله برفی معطر” نامیده می‌شوند.
نیازهای اکولوژیکی
آبیاری
گیاه بداغ در صورت آبیاری منظم و مرتب بخصوص در طی روزهای گرم عملکرد بهتری خواهد داشت یعنی می بایست زمانی که سطح خاک تقریباً خشک شده بود نسبت به آبیاری آن اقدام کرد. اگرچه این گیاه خاکهای مرطوب را نیز تحمل می کند اما خیس بودن همیشگی خاک موجب زردی برگها و ریزش آنان و پژمردگی گیاه خواهد شد. خشکی کشیدن بخصوص در گیاهان جوان و یا زمانی که هوا نیز گرم است و تابش نور مستقیم آفتاب نیز وجود دارد موجب سوختگی نوک و حاشیه برگها و خشکیدگی برگها به خصوص در برگهای جوان و در نهایت پژمردگی گیاه می شود.
نور مناسب
بداغ را می توان در مکانهایی با آفتاب کامل تا نیمه سایه (حداقل ۵-۴ ساعت آفتاب مستقیم) کشت کرد. مکانهایی که بیش از اندازه سایه هستند و از نور مستقیم آفتاب برخوردار نیستند موجب عدم گلدهی و یا گلدهی بسیار اندک، کوچک شدن گلها و بلند و باریک شدن ساقه ها می شوند.
خاک مناسب
این گیاه در هر نوع خاکی رشد می‌کند، اما زهکشی مناسب برای خاک ضروری است. خاک شنی، ماسه‌ای، لومی، مرطوب و خوب زهکشی شده برای کاشت این گیاه مناسب است. مالچ پاشی نیز به جذب رطوبت و خنک نگهداشتن ریشه ها در فصل تابستان کمک می‌کند. در ابتدای فصل بهار مقداری خاک برگ به ضخامت حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر بر روی سطح خاک و اطراف بوته پخش کنید تا گیاه به تدریج از مواد درون آن استفاده کند. این گیاه نیاز به مصرف کود شیمیایی خاصی ندارد و کاربرد همان مقدار خاک برگ در ابتدای بهار بر روی سطح خاک برای تقویت این گیاه کافی است.
دمای مورد نیاز
گیاه بداغ خزان پذیر است در فصل رکود یعنی زمستان سرمای هوا را می تواند تا حدود ۳۴- درجه سانیتگراد تحمل کند . در طی فصل رشد نیز بهترین دما برای رویش و فعالیت آن بین ۲۰ الی ۳۰ درجه سانتیگراد است. اگر در منطقه ای زندگی می‌کنید که تابستانهای گرمی دارد این گیاه را در مکانی نیمه سایه-نیمه آفتاب بکارید تا از نور و گرمای عصرهای تابستان تا حدودی در امان باشد.
کوددهی
در فصل بهار و بعد از پایان دوره گلدهی از کودهای کامل برای تغذیه گیاه استفاده کنید. در اواخر زمستان نیز می‌توان از کود کلسیم و فسفر استفاده کرد.
مشکلات
بیشتر گونه ها مشکلات کمی دارند،ام گونه ی تینوس در نواحی گرم غالباً به وسیله ی کنه ها و تریپس ها از شکل می افتند.
تکثیر
بسیاری از ویبورنوم ها از طریق قلمه های نیمه خشبی برگرفته در اواخر تابستان تا اوایل پاییز قابل تکثیراند.گونه های خزان دار از طریق کاشت قلمه های خشبی در خواب زمستانه تکثیر می شوند.گونه هایی را که سخت ریشه دار می شوند بکوشید تا از راه خواباندن تکثیر کنید.
گرفتن قلمه یکی از روشهای تکثیر این گیاه است که معمولاً از قلمه چوب نرم استفاده می شود این قلمه از ساقه های حاصل از رشد سال جاری و در اواخر بهار یا اوایل تابستان تهیه می شوند. طول قلمه حدود ۱۵-۱۲ سانتیمتر است و برگهای یک دوم طول قلمه از قسمت پایین جدا می شوند . جدا کردن برگها به نحوی موجب زخمی شدن پوست پایین ساقه نیز می شود و این کار به ریشه زایی قلمه کمک خواهد کرد و ریشه ها معمولاً از همین قسمت و مکان تشکیل می شوند. مخلوط کاشت مناسب نیز از شن + خاک برگ و یا پیت موس + پرلایت تشکیل میشود. قبل از کاشت مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید و نیم ساعت اجازه دهید تا آب اضافه از آن خارج شود سپس برای کاشت قلمه ها از آن استفاده کنید. قلمه ها را در بستر خاک بکارید به شکلی که حداقل یک سوم طول آنان در مخلوط خاک فرو رود. گلدان را در مکانی پر نور و به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. کشیدن پلاستیک شفاف بر روی قلمه ها به حفظ رطوبت در هوای اطراف قلمه ها کمک می کند . ریشه زایی حدود ۸-۶ هفته طول می کشد . ابتدا پلاستیک را بردارید و دو روز بعد نسبت به جابجایی گیاهان جوان اقدام کنید.
خوابانیدن روش دیگر تکثیر این گیاه است که در بهار می توان آن را انجام داد و از ساقه ای جوان که در پایین گیاه مادری قرار دارد استفاده کنید. بر روی طول ساقه و قسمتی که قرار است بر زیر خاک قرار گیرد با وسیله ای تیز همانند چاقو یک زخم طولی کوچک به طول ۲ سانتیمتر ایجاد کنید یعنی کافی است که با نوک چاقو کمی پوست ساقه را به عمق کم مثلاً حدود یک میلیمتر شکاف دهید. سپس ساقه را در خاک و در عمق حدود ۲۰-۱۵ سانتی قرار دهید و اگر نوک ساقه از خاک بیرون باشد بهتر است . خاک این قسمت را مرطوب نگهدارید البته نه اینکه خاک خیس و گل آلود باشد بلکه زمانی که سطح خاک نیمه خشک – نیمه مرطوب بود نسبت به آبیاری اقدام کنید . ریشه زایی این ساقه حدود ۸ هفته طول می کشد و سپس می توان این ساقه را از گیاه مادری جدا کرد.
تکثیر از طریق کاشت بذر نیز امکان پذیر است اما به دلیل نیازهای خاص دمایی بذر این گیاه ، مسیری طولانی در پیش خواهید داشت که شاید تا حدود ۱۸ ماه نیز طول بکشد. میوه ها در اوایل پاییز از گیاه چیده می شوند و برای استفاده از بذر گیاه می بایست ابتدا قسمت گوشتی میوه را از اطراف بذر جدا کرد و بذرها را با آب شست. اگر جدا کردن پوسته میوه از بذر سخت است می توان برای مدتی میوه ها را در ظرف آبی قرار داد تا به خوبی نرم شوند. سپس سطح بیرونی بذرها باید خشک شود یعنی بذرها را در مکانی خشک با دمای معمولی اتاق قرار می دهیم که رطوبت آنها از بین برود که این کار ممکن است تا ۶-۱ هفته طول بکشد. سپس نوبت کاشت بذرها است که می توان آنها را در عمق حدود ۵ سانتی و در مخلوطی از پیت موس + شن و یا خاک برگ + شن کاشت کرد. ظرف محتوی بذرها را باید به مدت دو الی سه ماه در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب و دمای ۳۰-۲۴ قرار داد. البته در این مقطع حداقل دما تا ۲۰ قابل قبول است اما هر مقدار دما به ۲۰ درجه نزدیکتر باشد مدت زمان باقی ماندن بذر در این شرایط نیز بیشتر می شود. در طی این مدت بذر این توانایی را می یابد که ریشه تولید کند به بیان دیگر بذرهای بداغ برای اینکه بتوانند ریشه زایی داشته باشند به سه ماه دمای گرم اما بعد از طی این دوران به مدتی سرما نیز نیاز دارند تا ساقه آنها توانایی رشد و بلند شدن بیابد. یعنی ظرف حاوی بذر را باید به چنین مکانی با این شرایط منتقل کرد. بعد از آن باید ظرف محتوی بذرها را به محیطی با مای ۲۰ درجه روشن منتقل کرد و سطح خاک را مرطوب نگه داشت بعد از حدود ۶-۳ ماه می توان شاهد جوانه زنی بذرها از زیر خاک و بلند شدن ساقه آنها بود .
گل دهی
فصل:بیشتر ویبورنوم ها در بهار گل می دهند.بعضی از آنها،مثل نوع تینوس،در اواخر زمستان گل افشانی آغاز می کنند.
هرس(پیرایش)
به طور کلی پس از پایان دوره ی گل دهی آن را سبک هرس کنید تا گلهای پژمرده دور شوند.همچنین ممکن است لازم باشد که بوته های متراکم را،در بخش مرکزی،تنک کنید.گونه های پرساقه شاید به قطع ساقه های باریک مسن از سطح زمین نیاز داشته باشند تا فضا برای رشد ساقه های نو باز شود.
