نام علمی:
Berberis thunbergii
تیره:
Berberidaceae
این گیاه در قرن هفتم میلادی شناخته شده است و پیدایش آن از نظر زمین شناسی به دوره Eucen مربوط میشود .
زرشک زینتی بومی ژاپن و نقاط معتدل نیمکره شمالی می باشد ودر ایران در مناطقی مانند خراسان ، اطراف تهران ، قسمتهایی از آذربایجان ، اصفهان ، کرمان و همچنین کرج و چالوس می روید .
این گیاه به دو نوع دانه دار و بی دانه تقسیم می شود: زرشک دانه دار بیشتر به صورت زینتی کشت می شود ولی نوع بی دانه آن از نظر تجارتی دارای اهمیت می باشد.
بوته ای برای همه ی فصول. گلهای زرد کوچک زرشک سرانجام به حبه های گرد کوچک سرخ براق در ریسه های کوچک و بزرگ تبدیل می شود.
بوته های زرشک را میتوان به فرم پرچین یا حصار رسمی برای دور باغ یا باغچه آرایش کرد. اگر به بوته های زرشک اجازه داده شود که به فرم طبیعی و آزادانه رشد کند و تکثیر شود گلهای کوچک آن جالب تر و تاثیرگذار تر خواهد بود.
متداول ترین انواع زرشک تزیینی که پرورش داده میشود، B.thunbergii درختچه ای با شاخ و برگ متراکم و گرد و خزان کننده به ارتفاع ۱ متر با پهنای زیاد و با خارهای تیز بر ساقه است. زرشک گیاهی پر دوام است و حدودا پس از ۵ سال بالغ می شود، ولی از اوایل عمر گل میدهد. این گیاه دارای گلهای زرد رنگ کوچک درخشان است. رنگ برگهای در پاییز در نواحی خنک جالب است. نوعی زرشک معروف به زرشک ارغوانی تیره به خاطر تفاوت نمایان سرشاخه هایش به مقدار زیاد کاشته می شود. زرشک در کاشت به صورت مخلوط با سایر گیاهان بسیار زیبا است. طبیعت سنبله هایش آن را به عنوان پرچین کوتاه مفید می سازد. حبه های قرمز درخشان آن در طول زمستان بر بوته باقی می مانند. این گیاه در هر فصلی از سال زیبایی خاصی به باغ می بخشد.
گیاهشناسی
زرشک (به انگلیسی: Berberies)درختچه ایست تیغدار به طول ۱ تا ۵ متر. چوب آن به رنگ قرمز، قهوه‌ای یا زرد است. اين گياه نهاندانــه دولپه أي میباشد و گلبرگ ها جدا میباشند .در کم آبی طاقت زیاد دارد برگ زرشک تخم مرغی شکل و سر نیزه مانند و مزه آن ترش است که در برخی درختان صاف و در برخی دیگر دندانه دار است برگ ها در سطح رویی بدون روزنه می باشند گل زرشک به صورت خوشه ای و هر گل دارای شش کاسبرگ ،شش گلبرگ ،شش پرچم و تخمدان و برچه است و رنگ این گلها نیز زرد رنگ است میوه زرشک به صورت نا شکوفا و خوشه ای می باشد که بسیار زیبا از شاخه آویزان می شود که نخست سبز و کم کم زرد و هنگامی که کاملا رسید سرخ و بسیار خوشرنگ می شود . انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچه‌های زرد رنگ زرشک در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند.این گیاه به منظور ایجاد پرچین می تواند کاشته شود و یا به عنوان تک بوته ی تزئینی.
مواد شیمیایی: زرشک حاوی الکالوییدی بنام بربرین میباشد که خواص آنتی بیوتیکی و ضد سرطانی و پایین آورنده قند و کلسترول خون را دارد.
کاربردها و خواص دارویی
-از زرشک علاوه بر مصارف گفته شده جهت رنگ کردن الیاف پشم، ابریشم و پنبه نیز استفاده می شود. دلایل متعددی برای استفاده از رنگ های گیاهی و معدنی برای رنگ کردن به خصوص پشم وجود دارد که عمدتا پایداری این رنگ ها و حفظ محیط زیست در نتیجه کاربرد آن هاست.
-زرشک، الیاف را معمولا به رنگ زرد درمی آورد و مخلوط آن با زاج، رنگ زرد خالص می دهد. از ریشه زرشک جهت رنگ کردن چرم هم استفاده می کنند.
-عصاره میوه زرشک با زاج زرد، رنگ قرمز ارغوانی می دهد و برای رنگ کردن پشم در صنایع قالی بافی مورد استفاده قرار میگیرد. از پوست تنه درختچه زرشک هم برای رنگ زرد در قالی بافی استفاده می شود.
-بومیان شمال غرب اقیانوس آرام از ریشه نوعی زرشک برای رنگ کردن سبدها استفاده می کرده اند.
-در هندوستان از قسمت های مختلف گونه B.aristata D.C علاوه بر مصارف دارویی به عنوان یک منبع رنگ و تانن برای رنگ لباس و تانن زدن به چرم استفاده می شود.
-از ریشه دو گونه زرشک از هیمالیا نیز جهت تهیه رنگ زرد برای پارچه و پشم استفاده می کنند.
-نتایج پژوهشی که در ایران با هدف استفاده از رنگدانه میوه زرشک به جای هماتوکسیلین (یک رنگ طبیعی که از مغز درخت چوب سرخ به دست می آید) انجام شده نشان می دهد که این رنگدانه جهت رنگ آمیزهای بافتی در آزمایشگاه آسیب شناسی و بافت شناسی جایگزین خوبی برای هماتوکسیلین نسبتا گران قیمت است.
-همچنین از چوب زرشک که بسیار خوب خراطی می شود برای کارهای خاتم کاری و منبت کاری استفاده می شود و خار آن نیز برای خلال دندان مفید است. ضمنا چوب زرشک جلاپذیر است.
-در درمان بیماری گیاهی سوختگی آتشین با نام علمی Erwinia amylovora هم کاربرد عصاره گونه B.vulgaris مؤثر است و با استرپتومایسین قابل مقایسه است.
-علاوه بر این با توجه به خواص دارویی قسمت های مختلف گیاه زرشک، استعداد بالقوه اثرات درمانی آن در خوراک دام و طیور نیز وجود دارد که با ادامه تحقیقات آغاز شده در این زمینه نتایج آن مشخص خواهد شد.
نیازهای اکولوژیکی
این گیاهان ترجیح می دهنددر یک مکان آفتابی باشند وتقریبا در مقابل سرما مقاوم می باشد و دمای هوا را تا 15- درجه تحمل میکند. خاک مناسب برای این گیاه خاک آهکی سبک ویا لومی می باشد. دوره آبياري زرشك به طور معمول 12-10 روز است و اين زمان بسته به نوع خاك و شرايط آب و هوايي تغيير مي يابد هرس کردن این گیاه معمولاً در ماههاي آبان تا بهمن انجام مي شود و بيشتر شامل پيراستن شاخه هاي خشك گياه مي باشد.
اقلیم: مناسب مناطق گرمسیری نیست،ولی در بسیاری از مناطق دیگر می روید.نسبت به یخبندان بسیار مقاوم است
میزان نور و دما : برای نشان دادن همه ی محاسن خود به آفتاب کامل نیاز دارد
خاک : در بسیاری از خاکها به خوبی می روید ولی بهترین رشد را در خاک تقویت شده با مواد آلی دارد.
طرز کاشت و پرورش
تکثیر : تکثیر این گیاه به صورت قلمه زدن صورت مي گيرد. معمولاً پاجوشهاي يك تا سه ساله را از گياه مادر جدا كرده و مي كارند. هر چه پاجوشها جوانتر باشند امكان رشد آنها به صورت گياه مستقل بيشتر است .جدا نمودن پاجوشها از گياه مادر، از ماه بهمن تا فروردين صورت مي گيرد. پاجوشهاي جدا شده بايد سريعاً در خاك مرطوب كشت شوند.
آبیاری : با این که همه ی زرشکها در برابر خشکی تحمل نشان می دهند،آبیاری منظم تابستانه آنها را پر جاذبه می دهند
کودهی : غذای کامل گیاهی را اوایل بهار به کار بریدو برای انگیختن رشد بیشتر آن غذا را در اواسط تابستان تجدید کنید.
مشکلات : ممکن است حشرات سپردار به بوته ها حمله کنند.این حشرات با سمپاشی یا پاشیدن روغن زمستانه به خوبی مهار می شوند.
گلدهی: گلهای زرد درخشان در طول ماههای بهار شکوفا می شوند.
هرس: بطورکلی برخی از پرورش دهندگان،آنرا با قیچی سرزنی به شکل گرد آرایش میکنند،ولی زرشکها اصولا به هیچ نوع هرسی نیاز ندارند.بهترین وقت قیچی زدن شاخه ها اواخر زمستان است،اما مرتب کردن در هر موقعی از سال مجاز است.
