کاشت و پرورش گل کوکب

نام علمی:

Dahlia spp

تیره:

Asteraceae

گیاهشناسی

گل کوکب یا داهلیا، از گونه گیاهان غده‌دار و متعلق به خانواده کاسنیان (Asteraceae) است. کوکب، گیاهی چند ساله است که جزء گل‌های بومی کشور مکزیک، آمریکای مرکزی و کلمبیا به شمار می‌آید. تنوع رنگ، اشکال مختلف و زیبایی این گل باعث شده تا مورد توجه تولیدکنندگان گل و گیاه زینتی قرار گیرد. از آنجا که کوکب در دسته پیازه تابستانه قرار دارد، بنابراین غده‌های کوچک آن در فصل بهار کاشته می‌شود و از اواخر تابستان و اوایل پاییز شکوفا می‌شوند. البته این غده‌ها در دمای کمتر 5/6 درجه سانتیگراد نباید در زمین قرار گیرند. ارتفاع گونه‌های مختلف این گیاه بسته به گونه و طرز کاشت از 60 تا 180 سانتیمتر و قطر گل‌ها از 50/2 تا 20 سانتیمتر متغیر است. برگ‌های گیاه مرکب، بزرگ و دندانه دار هستند و گل‌ها نیز به کم پر یا پُر پر تقسیم می‌شوند. کوکب ساده و کوکب یقه دار از انواع کم پَر و کوکب آنمونیک، لاله زنبوری، توپی، کاکتوسی و زینتی از انواع پُر پر این گیاه محسوب می‌شوند.

دانستنی‌های مفید

بطور کلی، حدود 42 گونه و بیش از 20 هزار رقم گل کوکب وجود دارد. این تنوع بسیار زیاد ناشی از هشت لا بودن گل کوکب است؛ یعنی آنها دارای هشت مجموعه کرموزوم همولوگ هستند در حالیکه اکثر گیاهان فقط دو مورد دارند.

دیگر گونه‌های مرتبط به این گیاه شامل آفتابگردان، گل مروارید، گل داوودی و گل زینیا است.

7 واقعیت جالب درباره گل کوکب

1. گل کوکب توسط اسپانیایی‌ها کشف شد.
2. برخی گل‌های کوکب خوردنی هستند.
3. گیاه شناسان اولیه جذابیت عرفانی گل‌های کوکب را تحسین می‌کردند.
4. داهلیا یکی از نخستین گیاهانی است که به اروپا معرفی شد.
5. نام این گیاه برگرفته از نام گیاه شناس سوئدی (Anders Dahl) است.
6. این گیاه رشد سریعی دارد.
7. انجمن گل کوکب آمریکا این گیاهان را در ۱۴ گروه کلی طبقه بندی کرده است.

طبقه بندی کوکب

انجمن کوکب آمریکا این گیاهان را در ۱۴ گروه کلی طبقه بندی کرده است. از انواع عمده آن که جهت تولید گل بریده استفاده می شود می توان سه رقم تزیینی، کاکتوسی بزرگ و منگوله ای را نام برد. نوعی طبقه بندی کوکب براساس شکل ظاهری به صورت زیر است:

الف) کوکب های کم پر

الف-۱- کم پر ساده: یک یا چند گلچه شعاعی دارند که ممکن است همپوش باشند و در اطراف دیسک مرکزی قرار گیرند. اندازه گل به طور معمول کوچکتر از ۱۰ سانتی متر است.

الف-۲- کم پر یقه دار: دو ردیف گلچه کناری دارند که یک ردیف اضافی آن حاصل تغییر شکل پرچم ها است. بخش خارجی شامل یک ردیف از گلچه های شعاعی پهن است و بخش داخلی شامل حلقه ای از گلچه های کوچک است که در اطراف دیسک مرکزی قرار دارند. قطر گل به طور معمول 10 تا 15 سانتی متر است.

ب) کوکب های پرپر

ب-۱- کوکب های شبیه به نیلوفر آبی: گلچه های شعاعی پهن به نسبت کم هستند که صاف بوده و یا در حاشیه ها کمی به سمت داخل یا خارج خم شده اند و به گل ها ظاهری تخت داده اند. گل ها در اندازه های کوچک یا متوسط دیده می شود.

ب-۲- آنمونیک: هر گل شامل یک یا بیش از یک حلقه از گلچه های پهن و گروه فشرده ای از گلچه های لوله ای و متمرکز به سمت بالا که طویل تر از گلچه های دیسکی نوع کم پر هستند، می باشد. قطر گل به طور معمول ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر است.

ب-۳- کوکب لانه زنبوری یا منگوله ای: گل کوچک و گلچه ها بسیار فشرده و شبیه لانه زنبور هستند. مشابه انواع توپی ولی کروی تر هستند و گلچه ها در تمام طول به سمت داخل خم شده اند.

ب-۴- توپی: گل ها توپی شکل و یا کمی در قسمت بالا پهن هستند. گلچه های شعاعی به صورت مارپیچی قرار داشته اندو از بیش از نصف طول خود به سمت داخل خم شده اند. نوک آنها گرد یا کند است.

ب-۵- نیم کاکتوس: گلچه های شعاعی تا حدودی در یک نقطه متمرکز و در قاعده پهن تر از نوع کاکتوسی هستند. در نیمه انتهایی به سمت بیرون خم شده اند و نیز راست بوده و یا به سمت مرکز گل خم شده اند.

ب-۶- کوکب های کاکتوسی: گل کاملا پرپر و گلچه های شعاعی که در یک نقطه متمرکز هستند باریک، بلند، نوک تیز، پیچ خورده و نامنظم هستند و گلبرگ ها شب ها کمی به سمت مرکز خم می شوند. اندازه گل از کمتر از 10 سانتی متر تا 25 سانتی متر دیده می شود.

ب-۷- کوکب زینتی: دیسک مرکزی گل قابل دیدن نبوده و گلچه های شعاعی به طور معمول پهن و در حاشیه ها کمی به سمت داخل خم شده اند و گاهی تا حدودی دندانه دار هستند.

ب-۸- انواع متفرقه: انواعی هستند که در گروه های فوق قرار نمی گیرند و شامل انواع ارکیده ای، انواع شبیه گل صدتومانی و انواع ستاره ای هستند.

گلدهی

دوره گلدهی بیشتر ارقام کوکب به نسبت طولانی بوده و از اواخر بهار تا اواخر پاییز گل می دهند. در نواحی کوهستانی جایی که تابستان های خنک تری دارد، کوکب فوق العاده رشد می کند و گل های آن بسیار درشت می شود. رنگ گل ها نیز در این مناطق پررنگ تر و جالب تر است.

نیازهای اکولوژیکی

کوکب به زه کشی خیلی حساس است و در خاک دارای زه کشی نامناسب، به سرعت می پوسد. خاک آن باید حاویموادآلی کافیو نیز دارای زه کشی مناسب باشد. PH مناسب آن 7-6 است. زمینی که درآن کوکب کاشته می شود باید آب کافی دریافت کند تا خاک همیشه مرطوب باشد ولی نباید زیاده از حد آبیاری شود. گهگاهی از خاک پوش به ویژه کاه به ضخامت حدود 5 سانتی متر برای نگهداری رطوبت اطراف گیاه استفاده می شود. محل کاشت باید آفتاب گیر باشد. دامنه دمایی بهینه برای رشد رویشی 25-13 و برای گلدهی 15-10 است. بهترین گل ها در مناطق با شب های خنک به دست می آید. نیتروژن وفسفر مهمترین عناصر مورد نیاز گل کوکب هستند. مقادیر به نسبت کم پتاسیم و کلسیم برای رشد بهینه و نیز برای تولید ریشه های ژوخه ای و حفظ تعداد گل های تولید شده لازم است. در اوایل تابستان مصرف کودهای نیتروژنه به صورت هفتگی و از اواسط تابستان تا پاییز مصرف کودهای پتاسه برای آن مفید است. در مناطقی که کوکب کود کافی دریافت نمی کند، تعداد گل ها کم و اندازه آنها کوچک می شود. ارقام پابلند این گیاه نیاز به قیم دارند. حذف گل های پژمرده به گلدهی آن کمک می کند.

انواع باغچه ای کوکب نیاز به قیم ندارند و باید سر برداری شوند. در انواع پابلند زمانی که به حدود ۴۰ سانتی متر رسیدند باید سر برداری شوند تا تعداد  انشعابات زیاد شود. برای انواع گل درشت 5-3 و برای انواع با گل کوچکتر 10-7 ساقه گلدهنده باید حذف شود. برای بدست آوردن گل با کیفیت بالا دو جفت از جوانه های تشکیل شده در محور برگ در پایین جوانه انتهایی باید حذف شود و برای تولید گل های خیلی درشت باید سه جفت از جوانه ها حذف شوند.

گلدهی و نیز رشد ریشه های ژوخه ای، هر دو تحت تأثیر دما و فتوپریود قرار می گیرد. از نظر فتوپریود، کوکب به عنوان یک گیاه روز کوتاه اختیاری طبقه بندی می شود. اغلب واریته ها در ۱۴-۱۲ ساعت روشنایی گل می دهند. برخی ارقام روز خنثی هستند در حالی که برخی از آنها در دوره نوری کمتر از ۱۶ ساعت گل نمی دهند. روزهای کوتاه باعث جلوگیری از تشکیل گل و یا سبب عدم تکامل گل می شود. در این شرایط ژوخه ها سریع رشد می کنند.

تکثیر

کوکب به سه روش بذر، تقسیم (جدا کردن ریشه ژوخه ای) و قلمه افزایش می یابد. از لحاظ تجاری انواع بریدنی کوکب، در درجه اول با قلمه و سپس توسط بذر افزایش می یابد. افزایش از طریق تقسیم ریشه، جنبه تجاری نداشته و فقط توسط علاقه مندان به این کار انجام می شود.

بذر: انواع باغچه ای به طور معمول با بذر افزایش می یابند، گرچه از ژوخه های آن نیز می توان استفاده کرد. کاشت بذر در اسفند در شاسی یا گلخانه نیم گرم انجام شده وقتی گیاهان ۴ برگه شدند (در فروردین ماه) آنها را در گلدان های استکانی نشاء کرده گلدان ها را دوباره درون شاسی سرد قرار داده و پس از رفع خطر سرما، به زمین اصلی منتقل می کنند. ممکن است بذرکاری در اوایل اردیبهشت انجام شود که زمین اصلی کشت شده و نیاز به تنک کردن دارد.

قلمه: جهت تهیه قلمه بدین صورت عمل می شود که ساقه را کمی بالاتر از سطح خاک قطع کرده و قسمت باقی مانده را با خاک میپوشانند. در این حالت به سرعت از نزدیک محل طوقه جوانه ها شروع به رشد می کنند. پس از آنکه جوانه ها کمی رشد کردند دوباره پای بوته را خاک می دهند. سرعت ظهور جوانه ها به دما، رطوبت و نوع رقم بستگی دارد. پس از آنکه چند ریشه بر روی آن ظاهر شد از آنها قلمه گیری می شود. گاهی ریشه های ژوخه ای را در بهمن یا اسفند در گلخانه، در گلدان یا شاسی می کارند و دمای ۲۰-۱۵ برای آن فراهم می کنند تا جوانه های آن رشد کنند. وقتی طول جوانه ها به ۱۰ سانتی متر رسید از آن قلمه گیری می کنند. قلمه ها ممکن است معمولی یا پاشنه دار باشند. قلمه پاشنه دار ۴-۲ میلی متر از طوقه یا ژوخه را نیز به همراه دارد و از نظر رشد مطمئن است ولی تعداد گیاه حاصل از این راه کم است. در قلمه معمولی از جوانه رشد کرده ۴-۳ قلمه تهیه می کنند. باید توجه داشت که قلمه ها در مقابل آفتاب قرار نگیرند، چون رطوبت خود را به سرعت از دست میدهند. قلمه ها را در دمای 18 -15 در شرایط سایه کشت می کنند که 3-2 هفته بعد ریشه دار می شود. قلمه های ریشه دار در اردیبهشت در زمین اصلی کشت می شوند. گاهی در گلدان هم کشت می شود ولی کمتر رایج است. گیاهانی که با قلمه زیاد می شوند پاکوتاه شده و گل های درشتی خواهند داد.

تقسیم ریشه:ریشه های ژوخه ای کوکب به سرما حساس هستند بنابراین  آنها را در پاییز از خاک خارج کرده ودر فروردین می کارند. ژوخه ها فاقد جوانه هستند (چون ریشه متورم شده اند) بنابراین همراه آنها باید بخشی از طوقه وجود داشته باشد. چون مطمئن نیستیم که قطعه جدا شده جوانه دارد یا نه، یکی دو هفته پیش از کشت، دسته ژوخه ها را در ماسه مرطوب با دمای بالای 10 قرار می دهیم تا جوانه ها رشد کرده و ظاهر شوند. زمانی که جوانه ها 2 سانتی متر رشد کردند، ژوخه ها را به چند قسمت تقسیم می کنیم. این ژوخه ها پس از 12-8 هفته گل می دهند. اگر ژوخه بدون جوانه کشت شود، پوسیده و از بین می رود.

نگهداری ریشه ژوخه ای:چون این گیاه به سرما حساس می باشد با شروع اولین سرما بوته ها خشک شده و باید هر چه زودتر ریشه های ژوخه ای از خاک خارج شوند. ریشه های ژوخه ای در دمای ۲- یخ می زنند. ژوخه های خارج شده از خاک چند روز در معرض نور خورشید قرار داده می شوند تا کمی رطوبت خود را از دست بدهند. سپس به آنها قارچ کش زده و درون ماسه با کمی رطوبت نگهداری می شوند. بهترین شرایط انبار کردن ریشه های ژوخه ای، خزه حاوی ۵۰ درصد رطوبت و دمای ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد می باشد. استفاده از یک پوشش پارافینی نیز در جلوگیری از کاهش وزن و رشد منلسب ژوخه ها پس از کاشت مؤثر است. هر چند وقت یکبار باید ریشه ها را بازدید کرد و بافت عهای آلوده را حذف نمود و دوباره قارچ کش زده شود.

برداشت و نگهداری گل

گل ها را زمانی که به طور کامل باز شدند می چینند. ساقه چیده شده را باید در آب با دمای 50 به مدت 30 ثانیه فرو برد یا ته شاخه را با شعله سوزاند تا قادر به جذب آب شود. گل ها را در دمای 40 به مدت 5-4 روز می توان انبار کرد.