نام علمی:
. Verbena officinalis L
تیره:
Verbenaceae
در زمان های دور گیاه شاهپسند نزد جادوگران بعضی کشورها اهمیت زیادی داشته است. آنها معتقد بودند این گیاه شیطان و ارواح پلید را از انسان دور می کند. در گذشته نیز عوام برای معالجه یرقان، گلودرد و بیماری های مربوط به روده از این گیاه استفاده می کردند.
گیاهشناسی
شاهپسند دارویی گیاهی علفی، چندساله و متعلق به تیره شاهپسند است. در مورد منشأ این گیاه گزارش های متعددی وجود دارد ولی در اکثر کشورهای اروپایی به صورت خودرو می روید. ساقه این گیاه مستقیم، چهارگوش، زاویه دار و منشعب است. ارتفاع گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت بوده و بین 30 تا 80 سانتیمتر است. برگ ها بیضوی شکل، کشیده و دارای بریدگی های عمیق است که به صورت متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگ های پایینی دمبرگ بلندی دارند ولی به طرف بالا از طول دمبرگ ها به شدت کاسته می شود. گل های شاهپسند دارویی کوچک و به رنگ بنفش کمرنگ و به صورت دستجات متراکم روی ساقه گلدهنده قرار می گیرد. جام گل دارای چهار پرچم است که حول مادگی قرار می گیرند. میوه فندقه، چندقسمتی، به رنگ قهوه ای و کمی براق است. وزن هزاردانه 0.3 تا 0.4 گرم است.
خواص دارویی
در اکثر منابع علمی از پیکر رویشی این گیاه به عنوان دارو یاد شده است. مواد مؤثره شاهپسند دارویی، تورم و همچنین درد را کاهش می دهد. تحقیقات اخیر نشان می دهد که استفاده از عصاره این گیاه در هنگام زایمان و همچنین برخی بیماری های مربوط به زنان، مانند پروستاگلاندین ای-2 اثر می کند. این گیاه همچنین برای معالجه برخی بیماری های پوستی استفاده می شود. در برخی کشورها از شاهپسند دارویی نوشابه های مقوی و انرژی زا تهیه می کنند.
نیازهای اکولوژیکی
شاهپسند دارویی گیاهی مقاوم است و در اکثر کشورها به صورت خودرو می روید و این گیاه به شرایط اقلیمی خاصی نیاز ندارد. لیکن نور آفتاب سبب افزایش ماده مؤثره آن می شود. کشت و تولید این گیاه در طیف وسیعی از خاک ها امکان پذیر است.
تکثیر
کاشت و تکثیر شاهپسند دارویی توسط بذر و در خزانه صورت می گیرد. پس از کشت بذر در خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) آبیاری سطح خزانه جهت یکنواخی در جوانه زنی ضرورت دارد. پس از انتقال نشاها به زمین اصلی بلافاصله گیاهان باید تحت آبیاری مناسب قرار گیرند. اوایل بهار زمان مناسبی برای کاشت شاهپسند دارویی در خزانه هوای آزاد یا خزانه زیر پلاستیک است. از آنجا که بذرها بسیار ریز هستند، نباید عمیق کشت شوند. فاصله مناسب ردیف های کشت در خزانه 20 تا 30 سانتیمتر است. اواخر شهریور تا اوایل مهر زمان مناسبی برای انتقال نشاهای حاصل به زمین اصلی است. در زمین اصلی نشاها باید در ردیف هایی به فاصله 35 تا 45 سانتیمتر و فاصله دو بوته روی ردیف 20 تا 25 سانتیمتر کشت شوند.
تناوب کاشت
شاه پسند دارویی را با هر گیاهی میتوان به تناوب کشت کرد. لیکن از آنجا که پس از کشت بصورت علف هرز منطقه می روید. باید با گیاهانی به تناوب کشت شود که مانع گسترش این گیاه بشوند. غلات بخصوص ذرت از گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با شاه پسند دارویی است.
مواد و عناصرغذایی مورد نیاز
تاکنون تحقیقات خاصی روی مواد و عناصرغذایی موردنیاز این گیاه انجام نشده است. خاکهایی که از مواد و عناصرغذایی کافی برخوردار باشند، برای کشت این گیاه مناسبترند.
آماده سازی خاک
جهت آماده سازی خاک باید پس از برداشت محصول گیاهی که با شاه پسند به تناوب کشت شده است، زمین را شخم متوسطی زده و آن را تسطیح نمود.
هنگام انتقال نشاء های شاه پسند دارویی به زمین اصلی، بستر خاک باید کاملا نرم، مسطح و فاقد هرگونه پستی و بلندی باشد.
تاریخ و فواصل کاشت
اوایل بهار زمان مناسبی برای کاشت شاه پسند دارویی در خزانه هوای آزاد یا خزانه زیر پلاستیک است. از آنجا که بذرها بسیار ریز هستند، نباید عمیق کشت شوند.
فاصله مناسب ردیفهای کشت در خزانه 20 تا 30 سانتی متر است. اواخر شهریور تا اوائل مهر زمان مناسبی برای انتقال نشاء های حاصل به زمین اصلی است. در زمین اصلی نشاء ها باید در ردیف هایی به فاصله 35 تا 45 سانتیمتر و فاصله دو بوته روی ردیف 20 تا 25 سانتیمتر کشت شوند.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم و همچنین وجین علفهای هرز سطح خزانه ضرورت دارد. در زمین اصلی نیز با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش می بایست ابیاری بصورت منظم صورت گیرد.
وجین علفهای هرز سطح مزرعه موجب یکنواختی رشد و نمو گیاهان و افزایش عملکرد محصول خواهد شد.
تاکنون آفت و بیماری خاصی روی این گیاه گزارش نشده است.
برداشت
گیاهان باید در مرحله گلدهی کامل برداشت شوند. درین مرحله سرشاخه ها از ناحیه 40 سانتیمتر قسمت بالایی گیاه برداشت شده و باید بلافاصله خشک شوند.
برای خشک کردن اندام های برداشت شده می توان از جریان هوای آزاد یا خشک کن های الکتریکی استفاده کرد. چنانچه از جریان هوای آزاد برای خشک کردن استفاده شود گیاهان باید به ضخامت کم در سایه پهن شده و جریان در ملایم هوا خشک شوند.
چنانچه از خشک کن های الکتریکی استفاده شود، دما باید بین 40 تا 45 درجه سانتی گراد باشد. رطوبت مجاز پس از خشک شدن نباید از 15 درصد بیشتر باشد.
هر 4 تا 5 کیلو گرم اندام تازه پس از خشک شده به یک کیلو گرم تبدیل می شود.
